Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

Мацi ўвайшла ў вярбняк на беразе рэчкi. Потым збочыла са сцежкi, села на зямлю i затаiлася, прыслухоўваючыся, цi не iдзе хто следам. Наперадзе на сцежцы паказаўся мужчына, якi iшоў да лагера, на хаду накiдваючы на плечы падцяжкi i зашпiльваючы штаны. Мацi сядзела нерухома, i, праходзячы мiма, мужчына яе не заўважыў. Пачакаўшы яшчэ хвiлiн пяць, яна паднялася з зямлi i асцярожна выйшла на сцежку, што цягнулася берагам. Мацi ступала цiха, так цiха, што шолах апалага лiсця ў яе пад нагамi не заглушаў цурчання вады. Сцежка i рэчка павярнулi налева, потым зноў направа i нарэшце вывелi яе да шашы. Пры шэрым святле зорак мацi ўбачыла дарожны насып i круглую чорную адтулiну маставой трубы, каля якой яна заўсёды пакiдала ежу Тому. Яна асцярожна падышла да трубы, усунула сваю ношу ў адтулiну i ўзяла пустую алавяную талерку, што там стаяла. Потым цiхенька вярнулася ў вярбняк, прабралася ў самы гушчар i, сеўшы, стала чакаць. Скрозь блытанiну вецця ёй вiдаць была чорная пашча трубы. Мацi абняла каленi рукамi i застыла ў чаканнi. Неўзабаве жыццё ў зараснiку зноў ажыло. Палявыя мышы крадком прабiралiся сярод лiсця. Па сцяжынцы бязбоязна пратупаў скунс, ад якога слаба патыхнула смуродам. А потым вецер лёгенька, быццам прымерваючыся, варухнуў вербы, i на зямлю залатым дажджом пасыпалася лiсце. I раптам у зараснiку нiбы закiпела, моцны парыў ветру страсянуў дрэвы, i лiсце хлынула лiўнем на дол. Мацi адчувала, як яно апускаецца ён на валасы i на плечы. Па небе плыла пухлая чорная хмара, адну за адной сцiраючы зоркi. Буйныя кроплi дажджу бязладна пасыпалiся ўнiз, застукалi па апалай лiстоце, а хмара пасунулася далей, i зноў загарэлiся зоркi. Мацi зябка пакурчылася. Вецер памчаўся далей, i ў гушчары стала цiха, але нiжэй па рэчцы яшчэ чуўся шолах лiсця. З лагера данеслiся высокiя, пранiзлiвыя гукi скрыпкi, на якой нехта падбiраў мелодыю.

Мацi пачула асцярожлiвыя крокi недзе злева ад сябе i ўся напялася. Яна расшчапiла рукi на каленях i падняла галаву, прыслухоўваючыся. Шоргат сцiх i толькi праз доўгi час пачуўся зноў. Па сухiм лiсцi рэзка скрабянула нiцая лаза, i мацi ўбачыла, як цёмная чалавечая постаць выбралася з гушчару i падышла да маставой трубы. Круглая чорная адтулiна на момант знiкла, потым чалавек павярнуў назад. Мацi цiха клiкнула яго:

- Том!

Чалавек застыў на месцы, ён так знерухомеў i так нiзка прыгнуўся да зямлi, што яго можна было прыняць за пень. Яна зноў паклiкала:

- Том! Том! - I толькi тады постаць варухнулася.

- Гэта ты, ма?

- Я. Я тут. - Мацi паднялася з зямлi i пайшла насустрач сыну.

- Не трэба было чакаць мяне, - сказаў Том.

- Я мусiла, Том. Трэба пагаварыць.

- Сцежка зусiм блiзка. Хто-небудзь можа тут прайсцi.

- А хiба ў цябе няма якога-небудзь месца, Том?

- Ёсць... але... раптам хто-небудзь убачыць цябе са мной... тады ўся сям'я трапiць у бяду.

- Я мусiла дачакацца цябе, Том.

- Ну дык iдзi за мной. Толькi цiшэй. - Ён асцярожна перайшоў уброд нешырокую рэчку, мацi iшла за iм. Ён павёў яе праз густы лазняк, i абое выйшлi да баваўнянага поля i пайшлi ўскрай яго. На градах выразна абазначалiся пачарнелыя сцяблы бавоўнiку, да якiх дзе-нiдзе прычапiлiся пушыстыя касмылi бавоўны. Яны прайшлi краем поля яшчэ чвэрць мiлi, а потым Том зноў павярнуў у зараснiк. Там ён падышоў да вялiкай купы ажыннiку, нахiлiўся i адвёў убок густа пераплеценае вецце.

- Давядзецца паўзком, - сказаў ён.

Мацi стала на карачкi. Яна адчула пад рукамi пясок, папаўзла, кусты расступiлiся i ўжо не дакраналiся да яе, потым рукi яе намацалi коўдру. Том зноў прыкрыў веццем уваход, i ў схованцы стала зусiм цёмна.

- Ты дзе, ма?

- Я тут. Цiшэй, Том.

- Нiчога, не хвалюйся. Я ўжо прывык - жыву тут, як трус.

Яна пачула, як ён знiмае паперу з алавянай талеркi.

- Свiныя адбiўныя, - сказала мацi. - I смажаная бульба.

- А божачкi, яшчэ i цёпленькiя!

Яна не магла разгледзець сына ў цемры, але чула, як ён адкусвае мяса, жуе i глытае.

- Тут у мяне добрая схованка, - сказаў Том.

Мацi нерашуча пачала:

- Том... Руцi ўсё выбалбатала. - Яна пачула, як Том папярхнуўся.

- Руцi? А чаму?

- Яна невiнаватая. Пабiлася з нейкай дзяўчынкай i прыгразiла ёй: мой брат наб'е твайго брата. Ты ж ведаеш - дзецi. I яшчэ сказала, што яе брат забiў чалавека i цяпер хаваецца.

Том слухаў i пахiхiкваў.

- А я калi быў хлапчуком, дык заўсёды страшыў усiх дзядзькам Джонам, толькi ён не хацеў заступацца. Тут нiчога такога.

- Не, Том, - запярэчыла мацi. - Дзецi раскажуць адно аднаму, дойдзе да дарослых, тыя таксама пачнуць усiм расказваць, а там, глядзiш, людзi пойдуць шукаць. Том, табе нельга тут заставацца.

- Я з самага пачатку так думаў. Я ўвесь час баюся - убачаць, што ты ежу сюды носiш, i высачаць.

- Ведаю. Але мне хацелася, каб ты быў недзе паблiзу. Баялася за цябе. Я там так i не разгледзела твой твар, не бачу яго i тут. Як у цябе з iм?

- Нiчога, зажывае.

- Пасунься блiжэй, Том. Дай я памацаю. Давай блiжэй. - Том падпоўз да мацi. Рука яе знайшла ў цемры яго галаву, пальцы апусцiлiся нiжэй, памацалi нос, потым левую шчаку. - Шрам вялiкi, Том, на носе ўпадзiна.

- Можа, гэта i на лепшае. Нiхто мяне, магчыма, не пазнае. Каб там у iх не было адбiткаў маiх пальцаў, зусiм было б добра. - Том зноў узяўся за сваю вячэру.

- Ш-ш... - сказала мацi. - Слухай!

- Гэта вецер. Усяго толькi вецер.

Парыў ветру пранёсся ўнiз па рэчцы, i дрэвы на беразе зашумелi веццем.

Мацi падсунулася яшчэ блiжэй на голас Тома.

- Дай мне, Том, яшчэ раз дакрануцца. Я як сляпая, так тут цёмна. Хачу запомнiць, няхай хоць пальцы памятаюць. Выбiрайся адсюль, Том.

- Я хацеў гэта зрабiць з самага пачатку.

- Мы добра зарабiлi, -сказала мацi. - Я крыху адклала. Бяры. Тут сем даляраў, Том.

- Я не вазьму. Не трэба, абыдуся i так.

- Падай руку, Том. Я начамi спаць не буду, калi ты не возьмеш. Раптам трэба будзе на аўтобусе праехаць цi што-небудзь такое. Я хачу, каб ты апынуўся далёка адсюль - за трыста, за чатырыста мiль.

- Не вазьму.

- Том, - строга прамовiла мацi. - Ты возьмеш грошы. Чуеш? Ты не маеш права прычыняць мне боль.

- Навошта ты так, ма?

- Я ўсё думала: можа, ты трапiш у вялiкi горад. У Лос-Анжэлес, напрыклад. Там шукаць цябе не будуць.

- Гм... - хмыкнуў Том. - Паслухай, ма. Вось я хаваюся тут, сяджу дзень i ноч адзiн. Ведаеш, пра каго я ўвесь час думаю? Пра Кейсi! Ён многа разглагольстваваў. I часта дакучаў мне гэтым. Але цяпер я думаю пра тое, што ён казаў, i прыгадваю кожнае яго слова. Ён расказваў, што аднойчы пайшоў ад людзей у пустыню, каб пазнаць сваю душу, а аказалася, што сваёй асобнай душы ў яго няма. Яму адкрылася, што ёсць адна вялiкая душа, i толькi часцiнка яе належыць яму. Пустыня, кажа, благое месца, бо часцiнка гэтая павiнна злiцца з усiм астатнiм у адно цэлае. Дзiўна, я ўсё памятаю. А тады, здаецца, нават i не слухаў яго. Але цяпер сам зразумеў: чалавеку аднаму жыць нядобра.

- Ён быў добры, - сказала мацi.

Том гаварыў далей: