Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

- А што, калi i нам пайсцi?

- Канешне. Мы з гаспадаром разам iшлi сюды. Яму патрэбны зборшчыкi.

- Тут ужо мала што засталося. Другi раз амаль няма чаго збiраць. Нiчога не заробiш. З першага разу ўсё падчыстую бяруць.

- Вы з намi можаце паехаць, - прапанавала мацi. - Бензiн папалам.

- Вось гэта па-сяброўску, мэм.

- I нам i вам выгада, - сказала мацi.

Бацька сказаў:

- У мiстэра Ўэйнрайта праблема - прыйшоў да нас на раду. Мы тут сядзелi, разважалi.

- А што такое?

Уэйнрайт апусцiў вочы.

- Ды вось Эгi, - сказаў ён. - Падрасла дзяўчына... шаснаццаты год канчаецца, зусiм дарослая стала.

- Эгi ў вас прыгожанькая, - сказала мацi.

- А ты перш паслухай, - абарваў яе бацька.

- Эгi i ваш Эл кожны вечар гуляюць. Эгi дзяўчына здаровая, нармальная, ёй мужа трэба, а то бяды чакаць нядоўга. У нас у сям'i нiколi нiчога такога не было. А цяпер мы жывём у нястачы. Вось мы з мiсiс Уэйнрайт i непакоiмся. Што, калi бяда з ёю здарыцца?

Мацi расклала матрац i села на яго.

- Яны разам гуляць пайшлi? - запыталася яна.

- Заўсёды разам, - адказаў Уэйнрайт. - I так кожны вечар.

- Гм... Што ж, Эл хлопец добры. Пеўнiк - гэта ў iм трохi ёсць, але хлопец ён добры, стойкi. Я лепшага сына i не хацела б.

- На Эла мы i не скардзiмся! Як чалавек ён нам падабаецца. Але чаго мы з жонкай баiмся... разумееце, Эгi ўжо дарослая дзяўчына. Вось мы куды-небудзь адлучымся цi вы, а вернемся i... Што тады? У нас у сям'i такой ганьбы нiколi не было.

Мацi мякка прамовiла:

- Мы падумаем, параiмся... Ганьбiць вас не будзем.

Госць паспешлiва падняўся на ногi.

- Дзякую вам, мэм. Эгi ўжо дарослая. Яна дзяўчына добрая... добрая i сцiплая. Калi ўберажаце яе ад ганьбы, мы будзем вам вельмi ўдзячныя. Эгi не вiнаватая - вырасла дзяўчына.

- Бацька наш пагаворыць з Элам, - сказала мацi. - Калi не захоча, дык я пагавару з iм.

Уэйнрайт сказаў:

- Дык добрай вам ночы, i вялiкi дзякуй. - Ён пайшоў за брызентавы полаг. Чутно было, як ён на сваёй палове паведамляў жонцы пра вынiкi перамоваў.

Мацi з хвiлiну прыслухоўвалася, потым сказала мужчынам:

- Перасядзьце сюды, блiжэй.

Бацька i дзядзька Джон цяжка паднялiся з кукiшак. Яны селi на матрац побач з мацi.

- А малыя дзе?

Бацька паказаў на кут:

- Руцi накiнулася на Ўiнфiлда i ўрэзала яму. Я загадаў iм легчы спаць. Пэўна, заснулi. Разашарна пайшла да нейкай знаёмай жанчыны.

Мацi ўздыхнула i цiха прамовiла:

- Я знайшла Тома. I... сказала, каб ён iшоў адгэтуль. Куды-небудзь далёка.

Бацька паволi пакiваў галавой. Дзядзька Джон уткнуўся падбародкам у грудзi.

- Нiчога больш яму не застаецца, - сказаў бацька. - Як ты думаеш, Джон?

Дзядзька Джон падняў галаву.

- Нiчога разумнага я вам не скажу, - адказаў ён. - Апошнiм часам жыву як у сне.

- Том у нас добры, - сказала мацi. Потым дадала, нiбы просячы прабачэння: - Гэта я не ў крыўду табе сказала, што сама пагавару з Элам.

- Я ведаю, - спакойна сказаў бацька. - Ад мяне цяпер карысцi мала. Увесь час толькi i думаю пра тое, як было раней. Толькi i думаю пра наш дом там, у Аклахоме. Я яго больш нiколi ўжо не ўбачу.

- Тут мясцiны лепшыя... прыгажэйшыя, - сказала мацi.

- Яно так. Але я тут нiчога нават не заўважаю - у думках бачу, як з нашай вярбы лiсце асыпаецца. Бывае, раптам успомню: трэба дзiрку забiць у плоце, што з паўднёвага боку. Дзiўна: жанчына кiруе сям'ёй! Жанчына камандуе: тое зробiм, туды паедзем... А мне хоць бы што.

- Жанчыне лягчэй перамянiцца, - заспакойлiва сказала мацi. - У жанчыны ўсё яе жыццё ў яе на руках. А ў мужчыны - у галаве. Ты не тужы. Можа... можа, у наступным годзе ў нас будзе свой кут.

- У нас нiчога няма, - сказаў бацька. - Цяпер ужо доўга не знойдзем работы, ураджаi сабраныя... Што далей будзем рабiць? Што есцi будзем? Разашарне ўжо час падыходзiць. Так ужо нас прыцiснула, што i падумаць страшна. Вось я i капаюся ў мiнулым, каб думкi неяк адцягнуць. Вiдаць, скончана наша жыццё.

- Не, не скончана. - Мацi ўсмiхнулася. - Не скончана, бацька. Гэта жанчыне таксама дадзена ведаць. I вось што я заўважыла. Мужчына, ён жыве рыўкамi: дзiця народзiцца, памрэ хто - рывок; ферму купiць, страцiць сваю ферму рывок. А ў жанчыны жыццё цячэ роўна, як рэчка - дзе крыху завiецца на вiрах, закiпiць на вадаскатах, але рэчка бяжыць усё далей i далей. Вось як жанчына разважае. Усе мы не памрэм. Народ, ён будзе жыць - можа, i пераменiцца трохi, але жыць будзе заўсёды.

- Адкуль ты ведаеш? - папытаўся дзядзька Джон. - Што можа перашкодзiць жыццю спынiцца? Людзi стамiлiся, iм толькi каб легчы i забыцца.

Мацi задумалася. Яна пацерла тыльны блiшчасты бок адной рукi далонню другой i перапляла пальцы.

- На гэта адразу не адкажаш, - сказала яна. - Мне здаецца: усё, што мы робiм, усё вядзе нас далей i далей. Так мне здаецца. Нават калi ты галадаеш, калi хварэеш; некаторыя памруць, але астатнiя толькi мацнейшымi робяцца. Трэба дзень за днём трымацца, сённяшнiм жыць.

Дзядзька Джон сказаў:

- Калi б яна не памерла тады...

- А ты жывi сённяшнiм днём. Не развярэджвай сябе.

- Там у нас, можа, добры ўраджай будзе наступным летам, - сказаў бацька.

Мацi страпянулася:

- Ш-ш... Слухайце!

На сходках пачулiся чыесцi асцярожлiвыя крокi, i з-за полага выступiў Эл.

- Вiтанне, - сказаў ён. - А я думаў, вы даўно ўжо спiце.

- Эл, - сказала мацi, - мы тут гутарым. Пасядзi з намi.

- Добра. Мне таксама трэба пагаварыць. Я хутка пайду ад вас.

- Табе нельга. Ты нам тут патрэбен. Чаму ты надумаў iсцi?

- Ну, мы з Эгi Ўэйнрайт вырашылi пажанiцца, я буду працаваць у гаражы, ноймем домiк i... - Ён люта глянуў на бацькоў. - Вось так, i нiхто нас не спынiць!

Усе моўчкi ўтаропiлiся на яго.

- Эл, - нарэшце сказала мацi, - мы радыя гэтаму. Мы вельмi радыя.

- Сапраўды?

- Ну вядома! Ты ўжо дарослы. Табе пара жанiцца. Толькi так адразу, Эл, не iдзi ад нас.

- Я ўжо абяцаў Эгi, - сказаў Эл. - Не, мы пойдзем адсюль. Мы больш не можам усё гэта цярпець.

- Пачакай да вясны, - упрошвала мацi. - Толькi да вясны. Няўжо да вясны не застанешся з намi? Хто грузавiк павядзе?

- Ну...

Раптам з-за брызенту высунулася галава мiсiс Уэйнрайт.

- Вы ўжо ведаеце? - запыталася яна.

- Так. Толькi што даведалiся.

- Ах ты, божачкi! Цяпер... цяпер каб пiрог спячы... Вось каб цяпер... пiрог цi што-небудзь такое...

- Я звару кавы i спяку аладак, - сказала мацi. - А да iх у нас ёсць сiроп.

- Ах ты, божачкi! Вось я... ага, слухайце, я цукру прынясу. Будуць салодкiя аладкi.

Мацi наламала сухога голля, усунула ў печку, i яно хутка загарэлася ад гарачага вуголля, што засталося пасля гатавання вячэры. Руцi i Ўiнфiлд выпаўзлi з-пад коўдры, як ракi-самотнiкi са сваiх шкарлупiн. Першыя хвiлiны яны паводзiлi сябе сцiпла, стараючыся разведаць, даравалi iм iхнiя правiннасцi цi не. Пераканаўшыся, што нiхто не звяртае на iх нiякай увагi, яны асмялелi. Руцi праскакала на адной назе да дзвярэй i назад, не дакранаючыся да сценкi.

Мацi сыпала ў мiску муку, калi Ружа Сарона паднялася па сходках у вагон. Яна выпрасталася ў дзвярах i насцярожана пайшла да мацi.