Джон Стейнбек - Гронкi гневу (на белорусском языке)

- Я ўсё думаў i разважаў, - пачаў ён. - Блукаў сярод узгоркаў i думаў, амаль, сказалi б вы, як Iсус, калi ён адышоў у пустыню, каб разабрацца ва ўсiх сваiх турботах i нягодах.

- Хвала госпаду! - прабляяла бабка, i прапаведнiк здзiўлена глянуў на яе.

- Iсуса так адолелi турботы i нягоды, што Ён не мог вырашыць, як яму быць далей, i Яго ўзяло сумненне: на чорта яму ўсё гэта наогул, якая карысць ламаць сабе галаву - усё думаць i думаць? Знямогся Ён дужа, знямогся i духам упаў. Яшчэ трохi, дык так i вырашыў бы: к чорту ўсё! I тады адышоў Ён у пустыню.

- Ама-ан, - прабляяла бабка. Шмат гадоў устаўляла яна свае рэплiкi ў час паўз у малiтвах. I шмат ужо гадоў не даводзiлася ёй слухаць iх i дзiву давацца.

- Я не хачу сказаць, што я раўня Iсусу, - гаварыў далей Кейсi. - Але я стамiўся, як i Ён, i заблытаўся ў сваiх думах, як i ён, i пайшоў, як i Ён, у пустыню, не ўзяўшы з сабой нiчога для прывалу. Ноччу ляжаў я на спiне i пазiраў на зоркi, ранiцай сядзеў i сачыў, як узыходзiць сонца; удзень глядзеў з пагорка на ўзгорыстую зямлю; вечарам праводзiў вачмi сонца. Часам малiўся, як i раней. Толькi не мог зразумець, за што малюся, чаго. Навокал узгоркi, я сярод iх, i мы ўжо не iснавалi асобна. Мы злiлiся ў адно. I гэтае адзiнства святое.

- Алiлуя, - сказала бабка i закiвалася ўзад i ўперад, стараючыся ўвесцi сябе ў рэлiгiйны экстаз.

- I я задумаўся. Толькi разважаў ужо цяпер не так, як раней, цяпер думы мае былi глыбейшыя. Я думаў пра тое, што ва ўсiх у нас была святасць, калi мы жылi адной грамадой, i ўсё чалавецтва было святое, пакуль яно было адзiнае. Але святасць пакiнула нас, калi адзiн нiкчэмны чалавек ухапiў зубамi ладны кавалак i пабег з iм, адбiваючыся рукамi i нагамi. Вось такi чалавек i загубiў нашу святасць. А калi мы ўсе працавалi талакой, не адзiн на аднаго, а гуртам, як бы ў адной вупражцы, тады было добра, у такой працы была святасць. Вось так я разважаў i раптам спахапiўся: а цi ведаю я наогул, што такое святасць? Прапаведнiк змоўк, але яго слухачы не паднялi галоў, бо, як выдрэсiраваныя сабакi, чакалi знаку: "аман". - Цяпер я не магу ўжо малiцца, як бывала. Мне прыемна быць на вашай цiхай трапезе. Я радуюся, што мiж вамi ёсць любоў. Схiленыя галовы не паднялiся. Прапаведнiк агледзеўся навокал. - Праз мяне снеданне ваша стыне, - сказаў ён i раптам успомнiў: - Аман, - сказаў ён, i ўсе разам паднялi галовы.

- Ама-ан, - сказала бабка i ўзялася за ежу, разгрызаючы прамочаныя падлiўкай праснакi сваiмi бяззубымi i цвёрдымi старэчымi дзяснамi. Том еў паспешлiва, бацька паволi жаваў з поўным ротам. Пакуль снедалi, нiхто не вымавiў нi слова, чулася толькi, як хрумсцяць на зубах праснакi i як з хлюпатам сёрбаюць гарачую каву. Мацi глядзела на прапаведнiка, якi таксама еў, i ў яе позiрку была цiкаўнасць, дапытлiвасць i разуменне. Яна глядзела на яго, быццам гэта быў дух, голас якога данёсся да яе аднекуль з-пад зямлi.

Скончыўшы есцi, мужчыны паставiлi на стол талеркi, дапiлi рэшткi кавы ў кубках i выйшлi на двор - бацька, прапаведнiк, Ной, дзед i Том пакрочылi да грузавiка, абыходзячы зваленую ў кучу мэблю, драўляныя ложкi, механiзм ветрака, стары плуг. Пакраталi рукамi новыя барты з сасновых дошак.

Том падняў капот i пачаў разглядаць вялiкi, запэцканы маслам матор. Да яго падышоў бацька:

- Калi мы куплялi, брат твой Эл усё праверыў. Казаў, парадак.

- А што ён разумее, гэты сапляк? - сказаў Том.

- Летась ён працаваў у адной фiрме. Грузавiк вадзiў. У сiм-тым разбiраецца. Бойкi хлопец. З галавой. Матор сам можа сабраць - яму гэта раз плюнуць.

Том запытаўся:

- А дзе ён цяпер?

- Швэндаецца недзе. Блудзiць, як кот памаўзлiвы, сябе не шкадуе. Шалапуту гэтаму ўжо за шаснаццаць, ну, прырода яго i падганяе. У галаве толькi дзеўкi адны i машыны. Шалапут. Дома ўжо тыдзень не начаваў.

Дзед усё важдаўся з гузiкамi на грудзях i нарэшце ўхiтрыўся прасунуць гузiкi сiняй кашулi ў прарэшкi нацельнай сарочкi. Пальцы адчувалi, што нешта не тое, але не сталi шукаць прычыны. Рука пацягнулася ўнiз, зрабiўшы яшчэ адну спробу справiцца з мудрагелiстым прарэхам на штанах.

- Я быў горшы, - сказаў ён радасна. - Нашмат горшы. Я быў, можна сказаць, сарвiгалава. У Салiсе, памятаю, сабралiся на маленне пад адкрытым небам, яшчэ малы я тады быў, крыху, праўда, старэйшы за Эла. А ён яшчэ сапляк, малакасос. Я быў старэйшы гадамi. Вось пайшлi мы на маленне. А там чалавек пяцьсот, а дзевак маладых - хоць гаць гацi!

- Ты, дзед, i цяпер яшчэ такi ж адчайны, - сказаў Том.

- Не без таго. Толькi не, да ранейшага далёка. Вось пачакайце, прыеду ў Калiфорнiю, буду там апельсiны есцi - захочацца, i сарву апельсiнчык. Цi там вiнаград. Нiчога такога нiколi ў рот не браў. Сарву цэлую гронку з куста, цi там з чаго, раздушу на твары, i сок пацячэ па падбародку.

Том запытаўся:

- А дзядзька Джон дзе? Дзе Разашарна? А Рут, а Ўiнфiлд? Пра iх нiхто слова не сказаў.

- А нiхто i не пытаўся, - адказаў бацька. - Джон паехаў у Салiса распрадаць сёе-тое з нашага набытку: помпу, iнструмент, курэй - усё, што мы прывезлi сюды з нашай фермы. Узяў з сабой Руцi i Ўiнфiлда. Яшчэ на досвiтку паехалi.

- Дзiўна, як гэта мы не стрэлiся з iмi на дарозе, - сказаў Том.

- Дык ты ж, пэўна, па шашы дабiраўся, а яны паехалi ў аб'езд праз Каўлiнгтан. А Разашарна i Конi ў ягоных бацькоў. Э-э, ды ты ж не ведаеш, што яна выйшла за Конi Рыверса! Павiнен памятаць яго. Хлопец добры. А ёй ужо радзiць месяцы праз тры-чатыры цi, можа, пяць. З дня ў дзень пышнейшай робiцца. Прыемна глянуць.

- Вось яно як! - сказаў Том. - Разашарна пры мне была яшчэ дзяўчо малое. I вось на табе - радзiць збiраецца. Калi не жывеш дома, чаго толькi не здарыцца за чатыры гады. На Захад калi рушыць думаеш, та?

- Ды вось дабро трэба прадаць. Думаў, як Эл вернецца, пагрузiм усё на машыну, i ён завязе ў горад на продаж, а заўтра цi паслязаўтра i паедзем. З грашыма ў нас тугавата, а тут адзiн казаў, што да Калiфорнii цэлыя дзве тысячы мiль набярэцца. Чым раней паедзем, тым лепш. А то грошы так i цякуць. У цябе ёсць што з сабой?

- Два даляры. А ты як раздабыў?

- Ну, мы прадалi ўсё, што маглi, - адказаў бацька, - а потым усiм гуртам бавоўну акучвалi, нават дзед.

- А чаго ж, - сказаў дзед.

- Усё разам склалi - дзвесце даляраў. Семдзесят пяць вось за гэту машыну аддалi, мы з Элам знялi верх i насцiл зрабiлi.

Сонца вiсела проста над галавой i нясцерпна палiла. Ад грузавiка падалi на зямлю цёмныя палосы ценю, ад яго патыхала нагрэтым маслам, цыратай i фарбай. Куры пайшлi з двара i схавалiся ад спёкi ў павецi. Свiннi, лежачы ў хлеўчуку ля самай перагародкi, дыхалi цяжка i раз-пораз пранiзлiва, нiбы скардзячыся, вiшчалi. Абодва сабакi расцягнулiся ў чырванаватым пыле пад кузавам грузавiка, высунуўшы запыленыя языкi. Бацька насунуў капялюш на вочы i прысеў на кукiшкi. У гэтай, вiдаць, прывычнай яму позе для роздуму i назiрання ён акiнуў Тома крытычным вокам, паглядзеў на яго новую, але ўжо са слядамi старэння кепку, на касцюм, на новыя чаравiкi.