Александр Кравцевич - Белорусы: нация Пограничья

Там жа. С. 507.

Каліноўскі Кастусь. За нашую вольнасць. Творы, дакументы / уклад. Г. Кісялёў. Мінск, 1994. С. 40 (каб знаў свет Божы.як мужыкі Беларусь! глядзяць на маскалёў i паўстанне польскае).

Там жа (там, дзе жылі палякі, літоўцы i беларусы, заводзяць маскоўскія школы, а ў гэтых школах вучаць па-маскоўску, дзе ніколі не пачуеш i слова па-польску, па-літоўску да i па-беларуску, як народ таго хоча).

Каліноўскі Кастусь. За нашую вольнасць. Творы, дакументы. С. 75.

Там жа. С. 242 (...чы ж мы дзецюкі, сідзець будзем? мы, што жывем на зямлі Польскай, што ямо хлеб Польскі, мы, Палякі з векаў вечных).

Radzik R. Między zbiorowością etniczną a wspólnotą narodową ... S. 232.

Каліноўскі К. За нашую вольнасць... С. 145.

Масолов А.Н. Виленские очерки 1863-1865 гг. Муравьевское время // Русская старина. 1883. Т. 40. С. 585.

Беларуская літаратура XIX ст. Хрэстаматыя. Вучэбны дапаможнік для студэнтаў філалагічных спецыяльнасцей / Склад. А.А. Лойка i В.П. Рагойша. 2-е выданне.Мінск, 1988. С. 312.

Pan Tadeusz, poemat. Pierałażyu z polskaho na bielaruski jazyk A. Jelski. Lwów, 1893.

Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 3.1996. С. 216.

Pawlikowski Michał К. Mińszczyzna // Pamiętnik Wileński. Londyn, 1972. S. 293. (Polacy mińscy, świadomi tradycji RP Obojga Narodów, nazywali siebie przed pierwszą wojną światową Litwinami w odróżnieniu do mieszkańców Królewstwa Polskiego, czyli koroniaży.)

Jbid. S. 294 (...mówiła osobliwym językiem polskim, takim językiem, jakim mówiono za czasów młodości Mickiewicza. Strzegła swej polskiści i była bardzo patriotyczna).

Jbid. S. 299.

Jbid. S. 301. (Dwór "obywatelski" był z reguły przychylny białorusczyźnie. Z chłopem rozmawiało się po białorusku. Poprawne i płynne mówienie po białorusku było jak by swoistym stylem. Zachęta i pielęgnowanie języka, folkloru i obyczaju białoruskiego było uważane za jedyny skuteczny, no i legalny sposób walki z rusifikacją. Wyśmiewano i tępiono zarówno rusycyzmy jak polonizmy. Dwory, które pod wpływem zaniesionej z zachodu zarazy endeckiej próbowały polonizować białorusinów, były bardzo nieliczne).

Czapska М. Europa w rodzinie. Czas odmieniony. Kraków, 2004. S. 228 (Czym był nasz kraj rodzinna Białoruś, jak nie częścią Wielkiego Księstwa Litewskiego, przez cztery wieki z Polską połączony, przez Rosję zagarnięty? O budzącej się świadomości narodowej Białorusinów nic wtedy nie wiedzialiśmy. Należało wybierać między Polską a Rosją, a nie wątpiliśmy, że kraj nasz do Polski wrócić powinien, Polski niepodległej, w dawnych, przedrozbiorowych granicach. Należało więc uświadamiać w polskości słuśbę naszą, katolicką i z pochodzenia polską, utwierdzać w nich polskość — tak sądziliśmy.)

Zakład Narodowy... S. 39-40 (Udział i wpływ Polaków Kresowych na odrodzenie Białorusi tłomaczy się tym, że — z jednej strony obchdził nas los przyszły ziemi ojczystej i ludu, z którym się współżyliśmy do wieków, z drugiej zaś — sądziliśmy, że w ten sposob ratujemy ten Kraj przed zlaniem się z Moskwą i że szykujemy niepodległość Białorusi, ewentualnie zjednoconej czy sfederowanej w przyszłości z Rzeczpospolitą Polską. Wielowiekowe współżycie polsko-białoruskie wytworzyło typ człowieka, co będąc Polakiem kochał po swojemu Białoruś, jako część składową Polski, albo — będąc Białorusinem — kochał swoją szerszą ojczyznę Rzeczpospolitą Polską. Byli to ludzie, którzy rozwój społeczeństw opierali nie na wyniszczającej wzajemnie i zatruwającej dusze nienawiści, lecz na miłości i zgodnej współpracy tych których łączyło wspólne życie do dziada-pradziada. Niemal każdy z nas mógł powiedzieć o sobie "Gente Alba-Ruthenus, natione — Polonus", gdyż praojcowie nasi przejęli kulturę polską wraz z herbem i wolnościami, jakie przynależność do szlachty polskiej dawała. Nie zerwaliśmy jednak więzów duchowych z ludem Białoruskim — i może podświadomie dążyli do wyrównania krzywd, dokonanach w przeszłości).

Zakład Narodowy... S. 39-40 (Udział i wpływ Polaków Kresowych na odrodzenie Białorusi tłomaczy się tym, że — z jednej strony obchdził nas los przyszły ziemi ojczystej i ludu, z którym się współżyliśmy do wieków, z drugiej zaś — sądziliśmy, że w ten sposob ratujemy ten Kraj przed zlaniem się z Moskwą i że szykujemy niepodległość Białorusi, ewentualnie zjednoconej czy sfederowanej w przyszłości z Rzeczpospolitą Polską. Wielowiekowe współżycie polsko-białoruskie wytworzyło typ człowieka, co będąc Polakiem kochał po swojemu Białoruś, jako część składową Polski, albo — będąc Białorusinem — kochał swoją szerszą ojczyznę zeczpospolitą Polską. Byli to ludzie, którzy rozwój społeczeństw opierali nie na wyniszczającej wzajemnie i zatruwającej dusze nienawiści, lecz na miłości i zgodnej współpracy tych których łączyło wspólne życie do dziada-pradziada. Niemal każdy z nas mógł powiedzieć o sobie "Gente Alba-Ruthenus, natione — Polonus", gdyż praojcowie nasi przejęli kulturę polską wraz z herbem i wolnościami, jakie przynależność do szlachty polskiej dawała. Nie zerwaliśmy jednak więzów duchowych z ludem Białoruskim — i może podświadomie dążyli do wyrównania krzywd, dokonanach w przeszłości).

Ibid. S. 41.

Turonek J. Wacław Iwanowski i odrodzenie Białorusi. Warszawa, 1993. S. 28.

Hroch M. Małe narody Europy: Perspektywa historyczna. Wrocław, 2003. S. 83.

Латышонак А. Народзіны беларускай нацыянальнай ідэі // Спадчына. 1992. № 1. С. 9-14.

Łatyszonek Oleg. Białoruskie Oświecenie 11 Białoruskie Zeszyty Historyczne. 1994. № 2(2). S. 44.

Jbid. S. 45 (...początki białoruskiego nacjonalizmu związane są tak jak litewskiego i ukraińskiego w Galicji z oświeceniową działalnośią duchowieństwa).

Ліс А. Цяжкая дарога свабоды. С. 8-10.

Терешкович П.В. Этническая история Беларуси XX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. Минск, 2004. С. 72.

Янковский П. Протоиерей Михаил Бобровский // Литовские епархиальные ведомости. 1864. № 2. С. 65.

НИАБ в фодно. Ф. 1. Оп. 27. Ед. хр. 230. Л. 123-124.

НИАБ в Гродно. Ф. 1. Оп. 27. Ед. хр. 230. Л. 24 об.

НИАБ в Гродно. Ф. 1. Оп. 27. Ед. хр. 708. Л. 58.

Шейн П. Материалы для изучения быта и языка русскаго населения северо-запад— ного края. Т. 2. СПб., 1902. С. 88.

Там же.

Там же.

Піваварчык С. Стэфан Пашкевіч аб «простанародном наречии»: лес беларускага святара сярэдзіны XIX ст.// Białoruskie Zeszyty Historyczne. 1999. № 1(11).С. 179-185.

Цвікевіч А. Западноруссизм. Нарысы з гісторыі грамадскай мыслі на Беларусі ў XIX i пачатку XX ст. 2-е выд. Мінск, 1993. С. 7.

Коялович М. Лекции по истории Западной России. М" 1864. С. 3.

Коялович М. Историческое призвание западно-русского Православного Духовенства // Литовские епархиальные ведомости. 1863. № 2. С. 65.

Там же. С. 66.

Там же. С. 66-67.

Коялович М. Лекции по истории Западной России. С. 24.

Там же. С. 25.

Там же. С. 27.

Там же. С. 40-41.

Коялович М. Лекции по истории Западной России. С. 41-42.

Там же. С. 43.

Там же. 47-48.

Łatyszonek О. Krajowość i "zapadno-rusizm". Tutejszość zideologizowana // Krajowość — tradycje zgody narodów w dobie nacjonalizmu. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej w Instytucie Historii UAM w Poznaniu (11-12 maja 1998) / Pod red. J. Jurkiewicza. Instytut historii UAM. Poznań, 1999. S. 39.

Цвікевіч А. Западноруссизм... С. 297.

Цвікевіч А. Западноруссизм... С. 302.

Там же. С. 306.

Там же. С. 327.

Смалянчук А. Гісторыя беларускага нацыянальнага руху вачыма чыноўнікаў Департамента паліцыі. 1908,1913 г.// Гістарычны альманах. 2002. № 6. С. 203.

Там жа.

НИАБ в Гродно. Ф. 1. Оп. 27. Ед. хр. 1770. Л. 9.

Миловидов А.И. Распоряжения и переписка графа М.Н. Муравьёва относительно римско-католического духовенства в Северо-Западном крае. Вильно, 1910. С. 12.