Сельма Лагерлеф - Пярсцёнак Лёвеншольдаў (на белорусском языке)

- Дарэмна б толькi схадзiлi, брат Лёвеншольд, - сказаў пастар. - Яшчэ на свiтаннi я паехаў вярхом па прыхадскiх справах на сетэр у Ольсбю i вось толькi зараз вяртаюся назад. Ну i дзянёк выпаў для мяне, старога! Столькi прыгод!

- Тое ж i са мной было, хоць я наўрад цi ўставаў сягоння з крэсла. Запэўнiваю вас, высокапаважаны брат, што хоць мне хутка мiне пяцьдзесят i я трапляў у розныя пераплёты, як у суровыя ваенныя гады, так i потым, цудаў, падобных сягонняшнiм, мне сустракаць не даводзiлася.

- А калi так, - прамовiў пастар, - першае слова я ўступаю вам, брат Лёвеншольд. Я таксама магу расказаць вам, высокапаважаны брат, вельмi цiкавую гiсторыю. Але не буду сцвярджаць, што яна самая дзiўная з усiх, якiя здаралiся са мной у жыццi.

- Але, магчыма, - запярэчыў ротмiстр, - вам, высокапаважаны брат, мая гiсторыя зусiм не падасца такой ужо незвычайнай. Таму я i хачу запытацца: вы чулi, пэўна, што расказваюць пра Гатэнйельма*?

* Гатэнйельм - Ларс (Ласэ) Андэрсан Гатэ (1689-1718) - вядомы шведскi марак. Нарадзiўся ў сялянскай сям'i, плаваў на шведскiх i замежных гандлёвых суднах. У час Паўночнай вайны арганiзаваў каперскую флатылiю (гл. нiжэй). Нажыў вялiкiя багаццi i часткова субсiдзiраваў каралеўскую казну. У 1715 г. яму быў нададзены дваранскi тытул, пасля чаго стаў называцца Гатэнйельмам. Узвышэнне яго было адмоўна сустрэта шведскай арыстакратыяй, бо яго падазравалi ў сувязях з пiратамi. Загiнуў у марской бiтве пры Гётэборгу.

- Пра гэтага жахлiвага пiрата i адчайнага капера*, якому кароль Карл надаў чын адмiрала? Хто ж не чуў, што пра яго расказваюць!

* Капер - уладальнiк судна цi флатылii, якi займаецца ў час вайны марскiм разбоем у нейтральных водах. У адрозненне ад пiратаў каперы нападалi толькi на варожыя судны з ведама свайго ўрада, атрымлiваючы на гэта спецыяльную грамату. Каперства iснавала ў Эўропе да сярэдзiны XIX ст.

- Дык вось, - працягваў ротмiстр, - сягоння ў абед размова зайшла пра даўнiя ваенныя гады. Мае сыны i iхнi гувернёр пачалi распытвацца ў мяне, як i што было ў даўнiну; маладыя ж любяць слухаць пра мiнулае. I заўважце сабе, брат мой, яны нiколi не пытаюцца пра тую гарачую i суровую пару, якую давялося перажыць нам, шведам, пасля смерцi Карла, калi мы з-за вайны ды безграшоўя адсталi ва ўсiм. Не, iх цiкавяць толькi згубныя ваенныя гады! Далiбог, i не паверыш: яны ж лiчаць нi за што аднаўленне гарадоў, якiя згарэлi дашчэнту, узвядзенне заводаў i мануфактур, выкарчоўку лесу i пад'ём цалiны. Думаецца, мой брат, сыны мае саромеюцца мяне i маiх сучаснiкаў за тое, што мы пакончылi з ваеннымi паходамi i перасталi спусташаць чужыя землi. Вiдаць, яны мяркуюць, што мы значна горшыя за нашых бацькоў i што нам здрадзiла былая магутнасць шведаў!

- Вы, брат Лёвеншольд, сапраўды маеце рацыю, - сказаў пастар. - Такая любоў юнакоў да вайсковай справы заслугоўвае ўсялякага шкадавання.

- Ну вось я i выканаў iх жаданне, - працягваў ротмiстр, - i раз яны захацелi пачуць пра якога-небудзь вялiкага героя вайны, я i расказаў iм пра Гатэнйельма i пра яго жорсткае абыходжанне з купцамi i мiрнымi падарожнiкамi, жадаючы выклiкаць сваiм расказам жах i пагарду. I калi мне гэта ўдалося, я папрасiў сваiх дзяцей паразважаць над тым, што гэты Гатэнйельм быў заўзяты сын ваеннага часу, i пацiкавiўся, цi хацелася б iм, каб на зямлi жылi такiя вылюдкi?

Але не паспелi мае сыны адказаць, як слова ўзяў iхнi гувернёр i папрасiў дазволу расказаць яшчэ адну гiсторыю пра Гатэнйельма. I паколькi ён запэўнiў мяне, што гэта прыгода капера толькi падмацуе мае папярэднiя выказваннi пра жахлiвыя зверствы i бясчынствы Гатэнйельма, я згадзiўся.

Ён пачаў свой расказ з таго, што Гатэнйельм загiнуў маладым i цела яго было пахавана ў ансальскай царкве* ў мармуровым саркафагу, якi ён выкраў у дацкага караля**. Пасля гэтага ў царкве пачалi з'яўляцца такiя страшныя прывiды, што ансальскiя прыхаджане не ведалi паратунку. Яны не знайшлi iншага сродку, апрача як выцягнуць цела з труны i пахаваць яго ў зямлi на пустынных шхерах далёка-далёка ў моры. З таго часу ў царкве стала мiрна i спакойна. Але рыбакi, якiм здаралася заплываць да новага месца пахавання Гатэнйельма, расказвалi, што заўсёды чулi там шум i валтузню, i ў любое надвор'е марская пена бурна закiпала над злашчаснымi шхерамi. Рыбакi думалi, што ўсё гэта была справа рук карабельнiкаў i гандляроў, якiх Гатэнйельм загадваў кiдаць за борт з захопленых iм суднаў. I цяпер яны ўставалi са сваiх сырых марскiх магiл, каб катаваць пiрата. А рыбакi ўсяляк асцерагалiся заплываць у той бок. Але аднойчы цёмнай ноччу аднаму з iх собiла апынуцца занадта блiзка ад страшнага месца. Ён адчуў, што яго раптам зацягнула ў вiр, у твар пляснула марская пена, i чыйсьцi грамавы голас звярнуўся да яго:

- Адпраўляйся ў маёнтак Гата ў Ансале i скажы жонцы маёй: няхай прышле мне сем бярэмяў арэхавых прутоў ды дзве ядлоўцавыя палiцы!

* Царква ў прыходзе Ансала, дзе знаходзiлася сядзiба Гата, якая належала бацькам Гатэнйельма.

** Недакладнае выкладанне гiстарычнага факту. У сапраўднасцi Гатэнйельм заўважыў на адным з захопленых дацкiх суднаў два мармуровыя саркафагi, якiя прызначалiся для дацкага караля Фрэдэрыка IV i яго жонкi. Датчане прапанавалi за iх вялiкi выкуп, але Гатэнйельм заявiў, што мае намер пакiнуць iх для сябе i сваёй жонкi. Тады па загаду дацкага ўрада былi выраблены два якраз такiя ж самыя саркафагi з iмем i гербам Гатэнйельмаў, i шведскi капер пагадзiўся ўзяць iх у абмен на каралеўскiя. Гэтыя саркафагi ўстаноўлены ў ансальскай царкве, у магiльным склепе Гатэнйельмаў, i ў адным з iх пахаваны Ларс Гатэ.

Пастар, якi моўчкi i цярплiва слухаў расказ субяседнiка, улавiў цяпер, што гэта - звычайная гiсторыя аб прывiдах, i з цяжкасцю ўстрымаўся ад нецярплiвага жэсту. Аднак ротмiстр не звярнуў на гэта нiякай увагi.

- Вы разумееце, высокапаважаны брат мой, што рыбаку нiчога не заставалася, як падпарадкавацца гэтаму наказу. Паслухалася яго i яна, жонка Гатэнйельма. Былi сабраны самыя гнуткiя арэхавыя пруты i самыя моцныя ядлоўцавыя палiцы, i работнiк з Ансалы паплыў з iмi ў мора.

Тут пастар зрабiў настолькi яўную спробу перапынiць свайго субяседнiка, што ротмiстр нарэшце заўважыў яго нецярплiвасць.

- Ведаю, аб чым вы думаеце, брат мой, - прамовiў ён, - тое ж падумаў i я, пачуўшы ў абед гэту гiсторыю, але зараз, ва ўсякiм выпадку, папрашу вас, высокапаважаны брат мой, выслухаць мяне да канца. Такiм чынам, я хацеў сказаць, што гэты разбойнiк з Ансалы, мабыць, быў чалавек бясстрашны i да таго ж вельмi адданы свайму нябожчыку гаспадару. Iнакш ён наўрад цi адважыўся б выканаць такi наказ. Калi ён падплыў блiжэй да месца пахавання Гатэнйельма, шхеры пiрата захлiствалi такiя высокiя хвалi, нiбы разгулялася страшная бура, а бразганне зброi i шум бiтвы чутны былi далёка навокал. Аднак работнiк падышоў на вёслах як мага блiжэй, i яму ўдалося закiнуць на шхеры i ядлоўцавыя палiцы i бярэмi прутоў. Некалькi шпаркiх узмахаў вёсламi - i ён адплыў ад страшнага месца.