Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

- Хто яшчэ запрапануе мне, Князю Дрыгвiцкаму, пакарыцца перад Ханам i пакiнуць у бядзе Гаспадара Нашага Вялiкага Князя Лiтоўскага, таго галава будзе па татарскаму звычаю тырчэць на канцы рацiшча, i будзе выстаўлена на ганьбу! прамовiў Князь перад сваёй невялiкай Дружынай, большую частку якой ён адправiў з Ваяводай Фёдарам Грозаўскiм на дапамогу Вiтаўту.

Пярэчыць яму нiхто не адважваўся, ведалi: у старога слова - мур, сказаў выканае. Вось каб быў Ваявода Фёдар, то ён мог бы й пераканаць Князя аб безсэнсоўнасьцi такога супрацiву - Князь яго любiў i слухаў яго парадаў.

Тым часам, Князь загадаў напоўнiць усе каморы збожжам. Нават некалькi пакояў адпусьцiў пад харчавыя склады. Замкавы двор напоўнiўся быдлам. Стары прадбачаў доўгую аблогу й рыхтаваўся не жартуючы. Яго голас быў чутны ўсюды, ён ведаў законы вайны й сiлу голада. Сам няраз быў абложнiкам i абложаным, i навучыўся асьцярожнасьцi ды прадбачлiвасьцi.

Ужо другi дзень iмжыць дождж. Шэрая ймгла засьцiлае зямлю й неба. Вiльгаць, халодная й непрыемная, пранiкае ўсюды: за каўняры, пад плашчы, асядае расой на вусах i бародах дружыньнiкаў, сьцякае па кажухах вартавых.

У невялiкiм Слуцку, абнесеным абароннымi валамi, жыцьцё замерла. Толькi ў кузьнях стук малаткоў ды бразгат жалеза - народ рыхтуецца сустракаць няпрошаных гасьцей. Усё мужчынскае насельнiцтва не выходзiць з хаты безь мяча, пернача цi баявой сякеры. Хлапчукi шныраюць усюды, дзе можна раздабыць якую-колечы зброю: стары меч без дзержака, зламаную дзiду, лук, а шмат хто зь iх ужо апрануўся ў старую прадзюраўленую й заржавелую кальчугу.

Раптам, па брукаванай вулiцы зацокалi падковы. Усё што было жывога насьцярожылася, рукi ўхапiлiся за зброю. Напружана глядзяць твары й з пасiвелымi бародамi, i здаровыя вусатыя, i маладыя, i нават зусiм яшчэ дзiцячыя тварыкi хлапчукоў-падлеткаў.

Праймчаўся чорны, як воран, конь у напрамку да замка, сядок у баявым панцыры i на шчыту Ярылаў Крыж...

- Свой! - выдыхнулi з палёккай соткi грудзей.

Коньнiк, тымчасам, даскакаў да замкавых роваў. На вежы прабiлi трывогу. Коньнiк спынiўся супраць галоўнае вежы й стаў чакаць.

- Хто ты? I чаго хочаш? - прагучэў голас вартавога.

- Пярун i Вiтаўт! - адказаў коньнiк.

Загрымелi ланцугi, i мост паволi апусьцiўся, акутая жалезнымi цьвiкамi брама паднялася й упусьцiла коньнiка ў скляпенiсты праход вежы. Зьявiўся сам Стары Князь са сьвiтай i загадаў прыехаўшаму падняць забрала й паказаць твар.

Коньнiк завагаўся й прыдушаным голасам запытаўся:

- А не было-б лепей, каб пакуль што толькi Ваша Княжая Мiласьць ведалi, хто я?

Сьвiта зь недаверам пазiрала то на Князя, то на чужака, некаторыя зь iх ухапiлiся за мячы й шчыльней пасунулiся да Князя, падазраючы пастку.

- Князь! Ня слухай яго!... Не адсылай нас! - выступiў уперад адзiн з прысутных Драбаў. - Загадай лепей скруцiць яму рукi й даведацца, хто ён такi!

- Iдзiце! Усе! - прагучаў загад.

Калi апошнi з вояў выйшаў, коньнiк саскочыў зь сядла й укленчыў перад Князем.

- Княжа, прабач твайму халопу, што не сайшоў з каня ў тваёй прысутнасьцi ды зажадаў заставацца з Тваёй Мiласьцю сам на сам. Я, стрэмяны Твайго Ваяводы Фёдара Грозаўскага, - з гэтымi славамi стары Бай зьняў шолам, i густыя сiвыя валасы разсыпалiся па плячах, у яго вачах блiшчэлi сьлёзы.

- Устань, верны халоп! Я бачу, ня з добрымi весткамi ты прыехаў. Бачу, у цябе пры сядле й шчыт Ваяводы Фёдара, нададзены яму Гаспадаром Вялiкiм Князем Вiтаўтам. Дзе Ваявода? Забiты? - голас Князя дрыжэў.

- Не, Княжа, жывы Ваявода, але дзе Яго Сьветласьць, ня ведаю. Паранены ён, ня мог у сядле трымацца, а бусурманы даганялi, дык пайшоў ён напеша ў лес. Балазе цемра памагла. А я адцягнуў увагу бусурманскiх нехрысьцяў на сябе. Але не надоўга, як iздох пада мною конь, перасеў я на Ваяводавага, а яны, убачыўшы труп каня майго, зразумелi нашы хiтрык i адсталi. Мусiць, шукаць будуць Ваяводу, не адыйдзе ён далёка, цяжкую рану ў баку мае.

Князь выразным жэстам загадаў Баю йсьцi зь iм, i абодва зьнiклi за дзьвярыма ў княжыя пакоi.

Хутка ўвесь замак i места абляцела вестка: "Вялiкi Князь даў бой татарам на рацэ Ворскле. Амаль уся Вялiкакняжая Дружына палегла. Рэшткi прабiваюцца ў Полацак, i заклiкаюць народ па ўсёй Лiтве ў свае харугвы. Ганцы з гэтым клiчам разьехалiся па ўсiх Княствах i Землях Лiтоўскiх. Але й татары пасьля гэтага пабоiшча не адважваюцца йсьцi далей".

У цэрквах загудзелi званы, захваляваўся народ, хутчэй загрымелi малаты ў кузьнях. Небясьпека адкрытая рэзала ў сэрца. "Што будзе далей? Што будзе?" шаптаў кожны, i з надзеяй зварочваў пагляд у бок замкавых вежаў.

Замак маўчаў. Сiвы й грозны, ён ашчацiнiўся зубцамi вежаў i муроў. Вартавыя, як ценi, нячутнай хадой, безупынна, узад i ўперад пасоўвалiся каля байнiц. Нiчога не нагадвала на тое, што ў замку зараз кiпiць жыцьцё як у мурашнiку: сядлаюцца конi, апошнi раз аглядаецца зброя, i падымаюцца апошнiя кухлi старога пенiстага мёду...

Зь лязгатам апусьцiўся мост, паднялася брама, пачулася цоканьне падкоў, i некалькi закутых у жалеза коньнiкаў з доўгiмi дзiдамi ўраганам выляцелi з замку. Пранесьлiся па бруку места i на поўным скаку мiнуўшы вартавую заставу, зьнiклi ва ймгле...

3. У ЛЕСЕ

Ранiшнi халадок забраўся пад плашч. Ваявода разплюшчыў вочы i, не высоўвываючы з-пад плашча галавы, прыслухаўся: усё цiха, толькi лес шапоча, ды дробна шэлясьцiць дождж. Сеў, разгледзiўся: нiкога. Спалоханы птах пераляцеў з дрэва на дрэва, струснуўшы з галiнаў цэлы вадаспад вады. Ваявода ўзьняўся на ногi. Ад нязграбнага руху, супакоiўшыся боль у баку ўзнавiўся. Умыўся расой i, аглядаючыся па баках, з роспаччу прамовiў:

- Нiкога! Адзiн...

- Ты не адзiн, Ваявода! - пачуўся стылу басiсты голас. Фёдар крута павярнуўся й выхапiў меч - так нечакана пачуўся гэты голас, што нават не было часу зьмяркаваць, адкуль i ад каго ён паходзiць.

- Не сьпяшайся, Ваша Сьветласьць. Мы свае... - з гэтымi словамi з куста вылез малады дзяцюк, i, шырака ўсьмiхаючыся, пакланiўся. Круглы ўсьмехнены твар, задраны дагары нос, вяснушкi, i раскудлачаныя, саламянага колеру валасы, выбiўшыяся з-пад iрванай заячай шапкi, зрабiлi на Ваяводу добрае ўражаньне. Ён упiхнуў меч у похву й лагодна запытаў:

- Ты хто такi, хлопча? Што ты тут робiш?

- А мы цябе пiльнавалi... Доўга ты спаў. Нас тут шмат... Татары не здагналi твайго... твайго, ну халопа. Яго конь iздох, дык ён на тваiм уйшоў. Здагадалiся яны, што ты напеша павандраваў, але знайсьцi iм цябе не ўдалося, дый каб i знайшлi, то нiчога не ўчынiлi-б, бо мы не далi-б. Далiбог, не далi-б... Нi ў жысьць...

- Ты, хлопча, скажы мне, як дабрацца адсюль да Слуцка? Конь мне патрэбны.

Дзяцюк задумаўся, часта моргаючы вачамi й пазiраючы дзесь у шэрае неба, потым, раптоўна схамянуўшыся, разплыўся йзноў ва ўсьмешцы й зь вялiкай павагай прамовiў:

- Ты, Ваявода, запытайся ў Васiля, ён скажа!