Владимир Случанский - Драбы (на белорусском языке)

- Што за Васiль такi?

- Ты Васiля ня ведаеш? - недаверлiва працягнуў дзяцюк, - Капыльскага Васiля?

- Не, ня ведаю.

- Ня ведаеш... - нiяк ня мог пагадзiцца бядак. - Як-жа так?... - дасюль ён быў пэўны, што Васiля мусiць ведаць увесь сьвет. - Ну то я яго паклiчу, - i, сагнуўшыся, палез у густыя кусты.

Хутка дзяцюк вярнуўся, а за iм прыйшоў волатаўскага росту мужчына ў прыгожай тонкай кальчузе й зь цяжкiм мячом пры баку. Глыбокi чырвоны рубец прабягаў па яго левай шчацэ й хаваўся ў кучаравай каштанавай бародцы. Высокi чысты лоб, разумныя спакойныя вочы й доўгiя каштанавыя валасы здалiся Ваяводзе знаёмымi.

Прышэлец нiзка пакланiўся й, радасна ўсьмiхнуўшыся, так як усьмiхаюцца толькi сваяку цi добраму прыяцелю, запытаўся:

- Не пазнаеш, Ваявода? Памятаеш, як пяць гадоў таму мы разам бiлiся ў Гаспадарскай Дружыне супраць крыжакоў пад Вiльняй? Мне тады немец сякерай па шоламу задзялiў. Цэлае забрала зьнёс, i вось гэтую памятку пакiнуў, - указаў ён пальцам на рубец.

Перад вачамi Фёдара паплылi ўжо амаль забытыя малюнкi: здаровыя й рослыя жамойты, але бедныя й абарваныя, iхныя Бажкi й глiняныя Iдалы. Закутыя ў жалеза Рыцары ў белых плашчах з чорным злавесным крыжам. Цяжкая коньнiца гэтых Рыцараў, зьмятаўшая на сваiм шляху безабаронныя вёскi й гарады пад нудны й жудасны напеў зьмеепадобных фанфараў. Жамойцкiя паслы, прыйшоўшыя ў Полацак, каб прасiць ад Вялiкага Князя дапамогi й абароны ад зьдзеку й гвалту гэтых Рыцараў. Памятаў Ваявода яшчэ й словы, сказаныя пасланцамi: "...не самi ад сябе просiм, а ад жон i дачок нашых, пазбаў iх, Гаспадар Вялiкi Княжа, ад зьдзекаў i сораму, чыненых iм Рыцарамi зямлi Нямецкае... Ты - нашы валадар, i к Табе зварочваемся мы. Заступi, не аддай нас на зьдзек ворагу Твайму й нашаму..."

Пасьля гэтага хутка сустрэча з крыжакамi, стук, лязгат жалеза, звон сталi, енкi й стогны, конскае йржаньне... Невялiкага росту Вiтаўт, заўсёды яго белыя пёры на шоламе маячылi ўперадзе, далёка выперадзiўшы свой Штандар i Дружыну... Масы Рыцараў у белых плашчах насядаюць на Гаспадара, iх плашчы трапечуцца, як сьнежная завiруха. Ваявода Фёдар першы заўважвае небясьпеку й кiдаецца туды. Яго меч, як цяжкi кавальскi молат, абрушваецца на голавы Рыцараў-крыжакоў. Вось, побач зь iм нехта таксама ўпарта тне - толькi кроў i iскры пырскаюць з-пад мяча. Шэрагi крыжакоў прыкметна радзеюць, ужо й Гаспадар заўважыў небясьпеку, Ваявода з палёккай уздыхае... Раптам цяжкая баявая сякера абрушваецца на галаву коньнiка побач. Ваявода заўважае: палова шоламу адляцела, пырскнула кроў, коньнiк падае... Сеча скончылся, рэшткi крыжакоў уцякаюць, забыўшыся на свой гонар. Ваявода памалу прабiраецца да свайго шатра, навокал конскiя й людзкiя трупы, зброя, плашчы, кажухi... Каля шатра яго чакае высокi мужчына, пацiскае моцна руку: "Ты, Ваявода, выратаваў Гаспадара Вялiкага Князя!" - чуе ён поўныя шчырага захапленьня словы незнаёмца са сьвежай ранай на левай шчацэ - даўгiя кашатанавыя валасы, высокi лоб... Больш яго Ваявода ня бачыў, хаця й стараўся знайсьцi, але вось зараз ён тут. Фёдар радасна працягвае незнаёмцу руку:

- Як называць цябе, i якога рамяства ты чалавек?

- Клiчуць мяне Васiлём, па прозьвiшчу Капыльскi. Бацька гандлем займаўся й мяне прывучыць хацеў, але не да смаку мне яно прыйшлося, i зьмянiў я бязьмен на меч. А зараз, вось падаўся ў лес, не даюць нехрысьцi праклятыя жыцьця нiякага. Бацьку забiлi, сястру закатавалi, другая сястра тут у лесе са мной, а мацi-старушка зь бяды ды жалю нядаўна памерла, Царства ёй нябеснае. Маёмасьць татарва разьцягнула, а хату спалiлi. Хаваемся вось у лесе, вандруем, ды чакаем, калi ўжо нарэшце Гаспадар Вялiкi Князь сапраўды Землi свае ачысьцiць.

- Ачысьцiць, дай толькi яму новую Дружыну сабраць. Навядзе ён парадак, пагонiць татарву, дый крыжакам трэба яшчэ прыпомнiць, што ў Жамойцi й пад Вiльняй ня маюць яны чаго шукаць, хiба косткаў спарахнелых!

- Дай Бог!... Хадзем, Ваявода, паснедаеш ды абсушысься. Рану перамыць трэба. Чым гэта? - прамовiў Васiль, разсоўваючы кусты.

- Учора, напала купа татараў, счапiлiся мы, я ды стары Бай - стрэмяны мой, а iх шасьцёра. Доўга ня бавiлiся, паклалi iх усiх да аднаго, але новыя падасьпелi. Здаецца, з паўсотнi. Завярнулi мы конi й ускакалi, але дагнала страла, якраз пад наплечнiк улезла, ледзь выдзёрлi яе зь мясам. Як зараз да Слуцку дабрацца, трэба там хоць з сотню вояў сабраць...

- Я маю паўсотнi! Удалыя хлопцы, зубры! Бяры нас з сабой, Ваявода, разам пойдзем. А, дабраўшыся да Слуцку - можа, i там сотню зьбяром, дык ня сорамна будзе й перад Вялiкiм Князем стаць.

Празь некалькi крокаў сталi паказвацца буды, збудаваныя з жэрдак i ламачча. Зь некаторых проста праз страху выходзiў дым. Прыемна пахла шафранам, смажаным мясам, гарачым хлебам.

Падыйшлi да невялiчкае халупкi. Тонкi дымок вiўся над яе саламянай страхой, у сярэдзiне нешта шыпела й апэтытна патрэсквала. Васiль адчынiў дзьверы й спынiўся, прапускаючы Ваяводу ўперад. Фёдар зрабiў крок праз парог, i раптам нешта моцна стукнула яго ў паранены бок, здалося - зь нейкiм сутыкнуўся. Мiмаволi, пахiснуўшыся, ён выцягнуў рукi й за кагось ухапiўся, каб ня ўпасьцi. З тылу падтрымаў Васiль. У паўзмроку памешканьня Ваявода ня мог нiчога разгледзець i моцна трымаў штось мяккае трапятаючаеся.

Паступова яго вочы прызвычаiлiся да змроку, i ён убачыў, што трымае ў сваiх жалезных абдымках маладую дзяўчыну з доўгiмi жоўтымi косамi. Шчокi яе аж гарэлi ад крыўды й сораму, яна вырывалася й выкручвалася як магла, але ня так гэта было латва. Разгледзiўшыся, у чым рэч, Ваявода вiнавата апусьцiў рукi. Дзяўчына ластаўкай выпырхнула з хаты, але Фёдар пасьпеў заўважыць яе надзвычайнае хараство, хаця простая й невыдумная вопратка не пасавала да яе прыгожай i шляхетнай постацi. Усё гэта адбылося так хутка й неспадзявана, што Ваявода, загартаны й адважны ў баю, тут разгубiўся й не здагадаўся ў першы момант папрасiць выбачэньня.

- Гэта мая сястра, - прамовiў Васiль - сядай, Ваявода, пасьнедаем чым Бог паслаў. - Ён высунуўся зь дзвярэй i загадна гукнуў - Марыля, дай нам з госьцем пасьнедаць!

- Зараз! Iду! - пачуўся ў адказ звонкi й прыемны голас.

Пры дапамозе Васiля, Ваявода скiнуў цяжкi панцыр i, кусаючы ад болю вусны, прыняўся аддзiраць ад раны кашулю, прасякнутую крывёй i прысохлую. Васiль рыхтаваў бандаж, разьдзiраючы на паскi кавалак тонкага палатна. Раптам за сьпiнай Фёдара пачуўся йзноў той самы звонкi голас, але зараз ён дрыжэў i быў гатовы перайсьцi ў плач:

- Што вы робiце? Цi-ж можна так, ад жывога мяса йрваць? Гэта-ж балiць!

Фёдар азiрнуўся. У яго за сьпiнай стаяла Марыля, пужлiва ўтаропiўшы вочы ў пачаўшую сачыцца з-пад кашулi кроў.

- Гэта нам не ў першыню, - адазваўся з кута Васiль. - Ад татарына лёккiя раны застаюцца, а вось немец, дык дзiрку дзiркай пакiне, хоць латку прышывай. Кажуць, i шкоты ня горш за немца сякерай лашчаць?..