Илья Франк - Азербайджанские народные сказки

— Hər yeri gəzdik, dərdsiz adam tapa bilmədik.Padşah yenə dedi:

— Vəzir, mən inanmıram, gəl təğyiri-libas olaq, çıxaq vilayəti özümüz gəzək, onda taparıq.

Bəli, padşahnan vəzir paltarlarını dəyişib düşdülər bazar-dükanı gəzməyə, ora getdilər, bura getdilər, axırda bir düka-na girib dedilər:

— Salaməleyküm! Dükənçi dedi:

— Əleyküməssalam. Ay siz xoş gəlibsiniz, beş gəlibsi-niz, deyin görüm nə almaq istəyirsiniz, bu saat gətirim. Padşah dedi:

— Heç bir şey almaq istəmirik, gəzirdik, elə bir az yorğunluğumuzu almaq üçün bura girdik, bir balaca söhbət eləyək, dərdimiz dağılsın.

Dükənçi qaş-qabağına turşudub dedi (лавочник нахмурил брови и сказал: turşutmaq — кислить, окислять; qaş-qabağı — хмурый ):

— Vallah oturub danışmağnan (клянусь Богом, от разговоров: «сидя и разговаривая») keyfim açılası deyil (мое настроение не улучшится: «открыться не сможет»). Padşah dedi (падишах сказал):

— Niyə (почему)? Dükənçi cavab verdi (лавочник ответил: «ответ дал»):

— Necə niyə (как почему)? Neçə vaxtdı ki (вот уже сколько времени), malım satılmır (мой товар не продается). Elə bil heçkimin pulu yoxdu (как будто ни у кого денег нету). Mal alan da (да и покупатели: almaq — покупать, преобретать ) nisyə aparır (в долг забирают), bir qəpik də pul vermir (ни копейки денег не дают). İndi anbar dolusu malım var (сейчас склад полон моего товара), amma çörək almağa pulum yoxdu (но хлеб купить, денег нет). Bu halnan nə keyfım olsun (при таком положении какое же настроение).

Dükənçi qaş-qabağına turşudub dedi:

— Vallah oturub danışmağnan keyfim açılası deyil. Padşah dedi:

— Niyə? Dükənçi cavab verdi:

— Necə niyə? Neçə vaxtdı ki, malım satılmır. Elə bil heçkimin pulu yoxdu. Mal alan da nisyə aparır, bir qəpik də pulvermir. İndi anbar dolusu malım var, amma çörək almağa pulum yoxdu. Bu halnan nə keyfım olsun.

Padşahnan vəzir gördülər ki (падишах с визирем поняли что), kişinin dərdi var (есть у человека печаль). Yavaşca çıxıb getdilər (тихо ушли: «вышли ушли»). Yolda bir bağbana rast gəlib (по дороге одного садовника встретили) onun keyfini xəbər aldılar (о его настроении /так же / спросили: xəbər almaq — разузнать). Bağban dedi (садовник сказал):

— Ay qardaşlar, nə keyfım olacax (эх братья, с чего взятся настроению у меня), var-yox bir bağım varıydı (из имущества один сад у меня был). Padşahın cuvarları (распорядители падишаха: cuvar — лицо, ведающее распределением оросительной воды ) suyumu kəsib bağımı susuz qoyublar (воду /мою/ перекрыв, мой сад без воды оставили: susuz — без воды; qoymaq — оставлять, покидать, класть ). Ağacalarımın hamısı quruyub (деревья все высохли), tələf olub (и погибли: tələf olmaq — погибнуть, уничтожиться, пропадать ), indi onun fikrindəyəm ki(теперь о том думаю; fikrində — в мыслях; fikrindəyəm — раздумываю, в мыслях я /нахожусь/ ), neyləyim (что же теперь делать: neyləyim/nə eləyim — что делать мне).

Padşahnan vəzir burdan da getdilər (падишах с визирем и отсюда ушли). Yolları bir ölü məclisinə düşdü (дорога их привела на поминки: ölü məclisi — поминки; məclis — собрание, заседание ). Girdilər yas məclisinə (зашли они в траурное помещение: yas — траур ), kimə yanaşdılarsa (к кому бы ни подходили), dərdsiz adam tapa bilmədilər (без печали человека не могли найти: dərdsiz — без печали, без грусти ). Biri dedi (один сказал):

Padşahnan vəzir gördülər yox, kişinin dərdi var. Yavaşca çıxıb getdilər. Yolda bir bağbana rast gəlib onun keyfini xə-bər aldılar. Bağban ahı-zaman dedi:

— Ay qardaşlar, nə keyfım olacax, var-yox bir bağım varıydı. Padşahın cuarrarı suyumu kəsib bağımı susuz qoyublar. Ağacalarımın hamısı quruyub, tələf olub, indi onun fikrindəyəm ki, neyləyim.

Padşahnan vəzir burdan da getdilər. Yolları bir ölü məclisinə düşdü. Girdilər yas məclisinə, kimə yanaşdılarsa, dərdsiz adam tapa bilmədilər. Biri dedi:

— Qızım cavan öldü (моя дочь умерла молодой: « молодой умерла» ), dünyadan nakam getdi (мира не повидала: «этим миром не насытившись, ушла»; nakam — не достигший желаемого /перс./ ). O biri dedi (другой сказал):

— Gözümün ağı-qarası (самое дорогое: «моего глаза белок и зрачок») bircə oğlumu padşah (моего единственного сына падишах) dar ağacından asdırdı (на висилице повесил: dar ağacı — виселица; ağac — дерево ).

Padşah dedi (падишах сказал):

— Vəzir, bura yas yeridi (визирь, здесь поминки: yer — место ), burda hamı dərdli olar (здесь все грустные будут), gəl indi də bir toy məclisinə gedək (давай теперь и на свадьбу пойдем: toy məclisi, toy — свадьба ).

Hər ikisi evdən çıxıb (обо вышли из дома) bir toy məclisinə getdilər (отправились на свадьбу). Qapıdan girən kimi (как только вошли) gördülər çalan kim (увидили, что кто-то играет), oxuyan kim (кто-то поет), oynayan kim (кто-то танцует), gülən kim (кто-то смеется). Bir keyf var ki (столько радости), gəl görəsən (любо-дорого). Padşah dedi (падишах сказал):

— Vəzir, biz axtardığımızı tapsaq (визирь, если мы то, что ищем, и найдем: «разыскиваемое если найдем») burda tapacayıq (то только здесь: «здесь и найдем»).

— Qızım cavan öldü, dünyadan nakam getdi. O biri dedi:

— Gözümün ağı-qarası bircə oğlumu padşah dar ağacından asdırdı.

Padşah dedi:

— Vəzir, bura yas yeridi, burda hamı dərdli olar, gəl indi də bir toy məclisinə gedək.

Hər ikisi evdən çıxıb bir toy məclisinə getdilər. Qapıdan girən kimi gördülər çalan kim, oxuyan kim, oynayan kim, gülən kim. Bir keyf var ki, gəl görəsən. Padşah dedi:

— Vəzir, biz axtardığımızı tapsaq burda tapacayıq.

Vəzir dedi (визирь сказал):

— Qibleyi-aləm sağ olsun (мусульманский мир да здравствует), təki elə olsun (лишь бы так и было: təki — лишь бы, только бы ), amma bu adamların ürəyini (но то, что у этих людей на душе: ürəк — сердце, душа ) burda bilmək olmaz (невозможно здесь оценить: «здесь узнать нельзя»), toydan sonra görərik (после свадьбы посмотрим).

Birdən padşahın gözü (вдруг взгляд падишаха) bir adama sataşdı (привлек один человек: sataşmaq — задевать, приставать), gördü ki, məclisin lap başında (заметил что, в самом центре собрания: baş — голова, центр ) bığıburma bir kişi oturub (сидит мужчина с закрученными усами: bığ — усы; burmaq — закручивать, скручивать, завивать ), üzünə baxan kimi başlayır gülməyə (когда на него смотрят, начинает смеятся).. Özü də ona nə qədər deyirlərsə ye (причем ему сколько бы ни предлагали поесть; nə qədər — сколько; özü də — причем, к тому же), deyir ki (говорит), vallah gündə evimizdə toydu (клянусь, каждый день в нашем доме свадьба), indicə yeyib gəlirəm (только что покушал: «покушав, пришел»). Padşahnan vəzir istəyirdilər ki (падишах с визирем захотели), bu adamnan danışsınlar (с этим человеком поговорить), firsət düşmürdü (но удобного случая не выпадало: düşmək — падать, выпадать ). Bunlar o qədər gözlədilər ki (они столько ждали), toy məclisi dağıldı (что и свадьба закончилась), həmən kişi evinə gedəndə (и когда этот мужчина домой уходил) qarabaqara onun dalınca getdilər (последовали за ним: «по следам за ним пошли» ; dalınca — за, вслед, следом ). Kişi evinə girəndən bir az sonra (через некоторое время после того, как мужчина вошел в дом: bir az sonra — немного погодя) padşahnan vəzir qapını döydülər (падишах с визиром в дверь постучались). İçəridən bir nəfər (кто-то изнутри) gəlib qapını açdı (открыл им дверь: «придя, дверь открыл»). Qapıya gələnə dedilər (/к двери/ пришедшему они сказали):

Vəzir dedi:

— Qibleyi-aləm sağ olsun, təki elə olsun, amma bu adamların ürəyini burda bilmək olmaz, toydan sonra görərik.

Birdən padşahın gözü bir adama sataşdı, gördü ki, məcli-sin lap başında bığıburma bir kişi oturub, üzünə baxan kimi başlayır gülməyə, ayağa duranda qolları özündən qabağa gedir, az qalır göyə uçsun. Özü də ona nə qədər deyirlərsə ye, deyir ki, vallah gündə evimizdə toydu, indicə yeyib gəlirəm. Padşahnan vəzir ha istəyirdilər ki, bu adamnan danış-sınlar, firsət düşmürdü. Bunlar o qədər gözlədilər ki, toy məclisi dağıldı, həmən kişi evinə gedəndə qarabaqara onun dalınca getdilər. Kişi evinə girəndən bir az sonra padşahnan vəzir qapını döydülər. İçəridən bir nəfər gəlib qapını açdı. Qapıya gələnə dedilər:

— Qərib adamıx (мы чужеземцы), gecə qalmağa yerimiz yoxdu (на ночь остаться места у нас нет). Sizdə gecələməyə (у вас переночевать) bizə yer verərsinizmi (не позволите ли : «нам места не дадите ли»)?

Ev sahibi dedi (хозяин дома сказал):

— Qardaşlar, gecə vaxtı qonağı (братья, ночного гостя: gecə vaxtı — ночное время, поздно ночью ) qapıdan qaytarmazlar (обратно не отправляют: «от дверей не возвращают»), buyurun içəri (прошу, входите: «пожалуйста, вовнутрь»).