Николай Дановский - Вводное слово в искусство перевода

В наших примерах попытаемся представить некоторые случаи, которые часто создают «камень преткновения» для начинающего переводчика. В русском языке есть несколько слов, звучащих или одинаково или близко между собой, которые приходится при переводе уточнять на основании локтевых связей. В первую очередь это группа слов «сам—самый»:

Это тот же самый человек. Tio estas la sama homo.

Это самый лучший человек. Tio estas la plej bona homo.

Он сам это подтвердил. Li mem tion konfirmis.

Он пришел сам (один, без сына). Li venis sola.

В самом деле. Efektive.

У самого берега. Ĉe la bordo mem.

У него урожай сам-пят. Li ricevis kvinoblan rikolton.

Во вторую очередь — это русское слово «и». У него тоже несколько значений:

Брат и сестра. Frato kaj fratino.

Вы пойдете в лес, и я с вами. Vi iros en arbaron, mi ankaŭ iros kun vi.

Он так и начал свою речь. Ĝuste tiel li komencis sian paroladon.

И рада бы душа в рай, да грехи не пускают. Ĝojus la animo trafi en paradizon, sed pekoj ne lasas.

И без тебя с тобой. Kun vi eĉ sen vi.

И я с вами согласен. Mi ankaŭ konsentas kun vi.

И как он умел рассказывать! Mirinde, kiel li povis rakonti!

И поехал бы, да времени нет. Nepre mi veturus, sed mankas tempo.

И сам не рад. Eĉ mem ne ĝojas.

Не могу и подумать об этом. Eĉ pensi pri tio mi ne povas.

Не только поет, но и танцует. Ne nur (sole) kantas, sed ankaŭ dancas.

О нем и говорят. Ĝuste pri li oni parolas.

И, полно! Ve, sufiĉas! Nu, vane! Fino, lasu!

Ну и наделал же! Jen fiaĵon produktis.

Так и не кончил. Tiel, bedaŭrinde, li ne finis.

Следующие три слова — «едва», «хотя» и «за» в различных сочетаниях проявляют свои «коварные замашки».

Он едва коснулся двери, как она открылась. Apenaŭ li tuŝis la pordon, ĝi tuj malfermiĝis.

Едва он встал, сейчас же за работу. Apenaŭ li leviĝis, tuj ek al laboro!

Едва ли верно то, что вы говорите. Dubindas, ĉu estas vera tio, kion vi diras.

Хотя читает много, но знает мало. Kvankam legas multe, sed scias malmulte.

Хотя бы один раз еще побывать там. Almenaŭ unu fojon ankoraŭ bonŝancu viziti tiun lokon.

За то, что он сделал, будет наказан. Pro tio, kion li faris, li estos punita.

Зато сердце у него доброе. Kompense li havas bonan koron.

Далее будут взяты самые разнообразные примеры для того, чтобы наиболее выпукло показать основную суть лексического соответствия, единое содержание, выражаемое одинаковыми и неодинаковыми словами.

Тары-бары-растабары (вариант: тары-бары-пустые амбары). Смысл: «пустая болтовня, бесполезная и бестолковая». Варианты перевода: Konversacio sen senco, sen scio. Ĉebarila babilo pri lila kamomilo. Longa parolo pri rolo de lolo.

Ни пуха, ни пера! Смысл: «желаю удачи!» Prosperon (sukceson, progreson) facilflugann plume-lanugan!

Авось да небось! Eble-subite-dubeevite! Eble-hazarde-bonŝance-bonfarte!

Без нажима (без педалирования). Sen altruda elmontro de aŭtora intenco. Sen altrudo per kruda aludo.

Болеть душой за… Zeloti pri… Enmeti animon por sukceso.

Болельщик. Zeloto. Kunemocia sportspektanto. Kunsufera sport-spektanto. Sporta kunsuferulo.

Баснословная цена. Fable-neprobable alta prezo. Fable alta prezo-salto.

Бросить тень. Ĵeti ombron de firenomo je honesta homo.

Березовая каша. Regalo per betula vergaro.

Бить наотмашь. Bati larĝsvinge (vastsvinge).

Благим матом. Kriaĉi senŝtope. Stride kriaĉi kvazaŭ buĉate.

В полном смысле слова. En plena senco (porto) de la vorto.

В согласии с духом и буквой. Laŭ skribito kaj spirito. Laŭ vorto kaj forto. Laŭ litero kaj esenco. Laŭ la realo kaj materialo.

Валом валит. Multas-tumultas (la venanta popolo). Svarme-svarmas.

Встреча в верхах. Supranivela renkonto. Pintnivela renkonto. Renkonto de ŝtatestroj.

Вот-вот. Tuje. Venontmomente. Surlime de. Jen-jen.

В разгаре. En disblovo. En disfloro. En arda brulo. En sino de kulmino.

Взять в толк. Kapti esencon de la senco.

Воздушные замки. Aeraj palacoj.

В мгновенье ока. Kun rapideco de lumo. Fulmrapide.

Взрыв смеха. Eksplodo de rido.

Везде и всюду. Ĉiuvoje-ĉiusojle. Ĉiuvoje-ĉiustrate. Ĉiukampe-ĉiuroke.

В пух и прах. Disperso kaj disblovo. En cindron kaj polvon.

Во весь опор. Plengase. Plenvapore.

Вверх тормашками. Piede-super-verte.

В том-то и дело. Ĝuste en tio esenco (kerno, ĉefa punkto, la gravaĵo)

Вот я и решил. Jen ĝuste pro tio mi decidis.

Вокруг да около. Rondsence-cirkonference. Rondkure-ĉirkaŭire. Rondpaŝe-ĉirkaŭsalte.

Горькая ирония. Koroda ironio. Amara ironio. Maldolĉa ironio. Dolora ironio.

Горячая пора. Arda sezono. Urĝa tempo. Urĝage. Varmega dumo.

Грудь колесом! Bruston parade eligu rade! Elstarigu ripojn rade!

Гвоздь сезона. Najlo de l' sezono.

Где-где (а в море достаточно). Ie povas esti aliel (sed en maro sufiĉas). Ie eblas alio (sed en maro plenas).

Дистанция огромного размера. Distanco de vasta spaco. Distanco de ega bilanco.

Диву даться. Sub miro sen spiro. Senspiro pro miro kaj admiro.

Дело дошло до того, что… La afero ĝisis… La afero alnivelis…

Долгоиграющая пластинка. Mikrokanala disko.

Держись покрепче! Tenu vin firme (forte, fide)! Kiom eble plej kroĉe!

Далеко не везде. Tute ne ĉie. Malproksime de tio, ke estu ĉie.

До нитки (промок). Pluvo ĝisis ĉiun fibron.

До мозга костей. Ĝis medolo.

Еле-еле (душа в теле). Apenaŭ-sin-teno je vivofadeno. Plej ete.

Еще бы! Kaj kiel aliel? Nur tio mankus! Certe! Sendube!

Ждать гораздо большего. Atendi multeplion.

Заводила. Iniciatulo.

Завиральные идеи. Absurdaj ideoj. Piede-super-nuboj-starantaj ideoj.

Загвоздка. Stumbligilo.

Зажимщик критики. Tenajlisto de kritiko. Tenajlulo fanatika por kritiko.

Заковыристый. Embarasa. Ruze kunmetita. Perplekseska. Paraboleska. Mallapidareska.

Затрапезный. Ĉiutaga. Ĝis-forfroto-uzita. Maloriginala.

За каменной стеной. Sub sekura protekto.

Замок на песке. Palaco sur sablo.

И бровью не ведет. Eĉ sen movo de brovo. Eĉ neniu movo de brovo.

Изюминка. Fajrero de spirito. Fajrero de viglo. Fajrero de karaktero. Fajrero de virineca ĉarmo.

И как тут не… Ĉu oni povas ne… Ĉu oni aŭdacus (kuraĝus, kapablus) ne…

Камень преткновения. Stumbliga ŝtono. Bara ŝtono. Ŝtono de kontraŭpuŝo.

Как сыр в масле. Kiel fromaĝo en butero.

Как две капли воды. Kiel du akvogutoj. Kiel du pizeroj. Kkiel sono kaj eĥo.

Кипят страсти. Bolas pasioj.

Кипеть событиями. Bolas eventoj. Svarme pasias eventoj. Remburite per eventoj.

Как перекати-поле. Kiel salsolo laŭ venta volo. Vage ruliĝas kiel salsolo trans lolo. Ruliĝas kiel salsolo sub blovo de eolo.

Короче говоря. Unuvorte. Koncize dirante. Koncizadire. Resume.

Львиная доля. Leona ono. Ono de leono.

Ловкач. Fraŭda lertulo.

Лихач. Ventokapa ŝoforo. Ŝoforo-malobservanto de signaloj. Neglektsignala fuŝ-ŝoforo.

Мороз по коже. Frosto surhaŭta. Formikoj surhaŭtaj. Nokaŭto-sur-haŭto.

Молочные реки, кисельные берега. Laktaj riveroj, kiselaj bordoj.

Миндальничать. Prude teneri. Timo de ago. Neprudentaj mol-agoj.

Нет нужды. Ne estas neceso. Mankas bezono. Ne necesas. Superfluas.

Ни сучка, ни задоринки. Senaspre-senrajpe. Sendorne-senborne. Senkorode-senaspre. Sennajle-senfajle.

Неувязки и недоработки. Neperfektaĵoj kaj fuŝagordoj. Fuŝagoj kaj misĝustigoj. Aĉaj kunlaĉoj. Fuŝfaktaj kontaktoj. Sentaktaj fuŝaktoj. Klaĉaj kunlaĉoj. Malakordoj misordaj.

Ни шатко, ни валко. Rampaprogrese-etsukcese.

Непочатый край. Virga novalo. Virge fekunda grundo. Netuŝita civito. Netuŝita tero ermita. Netuŝita edeno spirita. Netuŝita aero evita. Netuŝita granito. Netuŝita grundo mita. Netuŝita heredito. Netuŝita intermito.

Ни-ни. Nul-nule.

На месте преступления. Dum krimago mem. Ĉe viktimo de ĵusa krimo. Ĉe la loko de krimo farata. Dum krima faro.

Наличие доброй воли с обеих сторон. Ekzisto de bona volo ambaŭflanke. Ĉeesto de bona volo ambaŭparte.

На подножном корму. Vivado per neperlaboritaj bonoj. Vivi per manĝo de subpieda furaĝo.

Носить на руках. Ame porti surbrake.

Наобум. Subite-senmedite. Senpripense. Subite kvazaŭ frap-okcipite.

На пятки наступать. Trafi kalkanojn de antaŭkuranto. Trafi kalkanojn de atingato dum vetkuro.

Невзначай. Eksterdezire. Surpriz-hazarde. Senintence.

Невпроворот. Ŝarĝo super eblecoj. Netrafarebla laborpleno. Amasiĝo de laboroj super homaj kapabloj.

Навылет. Traen.

Ни зги. Nula videblo. Neniu videblo. Sen spureto de videblo.

Ни с того ни с сего. Nek pro kaŭzo, nek pro klaŭzo. Nek pro tio, nek pro alio. Nek de tio, nek de alio. Nek pro genio, nek pro nenio.

На седьмом небе. Sur la sepa ĉielo.

На запятках. Sur lakea loko.

Ну и натворил! Jen kian aĉon faris!

Наяривает. Kaskadi (sinforgese) per sonoj, piruetoj, ĵonglaĵoj.

Открыть новую страницу в летописи. Malkovri (malfermi, foliumi) novan paĝon en la analo.

Озарение творца. Ekkonscio de kregenio. Epifanio de kreanto.