Этьен Жильсон - Избранное: Христианская философия

Ibid., I 75.

Ibid., I 81, ad «Si autem…»

Ibiji, ad «Est enim».

«Unde patet quod non est neccssitas divinae voluntatis ex amore quern habet ad suam bonitatem, quod velit hoc vel illud circa creaturam; nec-inest ei aliqua necessitas respectu totius creaturae; eo quod divina bonitas in se perfecta est, etiamsi nulla creatura existeret, quia bonorum nostrorum non eget, ut in Psalm. XV dicitur. Non enim divina bonitas est talis finis qui efficiatur ex his quae sunt ad finem; sed magis quo efficiuntur et perficiuntur ea quae ad ipsum ordinantur. Unde Avicenna dicit (lib. VIII; Metaph., cap. VIII, a med.) quod solius actio Dei est pure liberalis, quia nihil sibi accrescit ex his quae vult vel operatur circa creaturam. Patet igitur ex dictis, quod quidquid Deus vult in seipso, de necessitate vult; quidquid autem vult circa creaturam, non de necessitate vult» [4*] (Saint Thomas. De verit. 23, 4, ad Resp.).

«Unde sicut in Deo intelligere causam non est causa intelligendi effectus, des ipse intelligit effectus in causa; ita velle finem, non est ei causa volendi ea quae sunt ad finem, sed tamen vult ea quae sunt ad finem ordinari ad finem. Vult ergo hoc esse propter hoc, sed non propter hoc vult hoc» [5*] (Saint Thomas. Sum. Theol. 1, 19, 5, ad Resp. Cf. также Contr. Gent. I 87).

. Contr. Gent. I 86.

«Deum agere propter finem ex hoc manifestum esse potest quod Universum non est a casu, sed ad aliquod bonum… Primum autem agens propter finem oportet esse agens per intellectum et voluntatem;…ad hoc enim quod aliquid directe in finem debitem ordinetur, requiritur cognitio ipsius finis et ejus quod est ad finem et debitae proportions inter utrumque; quod solum intelligentis est. Quum igitur Deus sit primum agens, non agit per neccessitatem naturae, sed per intellectum et voluntatem» [6*](ibid., II 23).

«Justitia est rectitudo voluntatis. Sed rectitudo voluntatis est aliud a voluntate; in nobis quidem secundum rem cum voluntas nostra possit esse recta et non recta; in Deo autem saltern ratione, sive secundum modum intelligendi. Ergo ratio justitiae non dependet solum ex divina voluntate» [7*](De verit. 23, 7, ad «Sed contra…»).

«Volunas autem non habet rationem primae regulae, sed est regula recta: dirigitur enim per rationem et intellectum, non solum in nobis, sed in Deo» [8*](ibid., ad Resp.).

«Et ideo primum ex quo pendet ratio omnis justitiae, est sapientia divini intellectus… Dicere autem quod ex simplici voluntate dependeat justitia, est dicere quod divina voluntas non procedat secundum ordinem sapientiae, quod est blasphemum» [9*](ibid.)

. Conrt. Gent. II 24.

«Omne igitur agens voluntarium producit effectum secundum rationem sui intellectus: Deus autem agit per voluntatem ut ostensum est. Igitur per sapientiam sui intellectus res in esse producit» [11*](ibid.)

. Sum. theol. I 2,3.

. Contr. Gent. Ill 2, ad «Si agens…»

«Quod provenit ex alicujus agentis actione praeter intentionem ipsius, dicitur a casu vel fortuna accidere. Videmus autem in operibus naturae vel semper vel frequentius quod melius est; sicut in planis folia sic esse disposita ut producant fructus, et partes animalium sic disponit ut animal salvari possit. Si ergo haec eveniunt praeter intentionem naturalis agentis, hoc erit accidens a casu vel fortuna. Sed hoc est impossibile; nam ea quae accidunt semper vel frequenter non sunt casualia nee fortuita, sed quae accidunt in paucioribus» [12*](ibid., III 3, ad «Quod provenit…»).

Com[mentarii collegii] Conimb[ricensis]. De anima 2, 7, 6, I [14*].

«Ex dictis jam facile quivis intelliget maxime idoneam esse ad visus functionem oculorum fabric am, cum tarn singulari artificio coagmentata sit, et tot musculis, tot tunicis, tot humoribus, et tarn assiduo spirituum defluxu ad id munus praestandum abundet» [15*](ibid., 3).

Ibid. De coelo [16*]1,2.3,1, ad «Tertium».

Cf.: Saint Thomas. Contr. Gent. III 22.

Cf.: Saint Thomas. De potentia 5,5, ad. Resp.

«Patet ergo ex dictis coelum nequaquam frustra, sed gratia finis, ejusque praestantissimi moveri, talique motu perfectionem consequi: cum naturalium agentium magnum sit ornamentum sese communicare aliis et secundum causalitatis similitudinem, divinam participare bonitatem» [17*](Com. Conimb. De coelo 1, 2, 3, 3).

«Sed juxta hanc interpretationem enervatur discursus Aristotelis, quo probat mundi aeternitatem: hanc enim colligit ex eo quod primus motor necessitate naturae mo vet. At si solum credidisset agere ex necessitate naturae praedicto modo, responded facile posset ipsius discursui: quod licet Deus necessario voluerit creare mundum, ella tamen necessitate voluit ilium creare in tempore, non in aeternitate, quia fortasse id naturaliter apprehendit ut melius et convenientius. Debuisset autem Aristoteles probare necessario judicasse Deum, esse convenientius mundum ex aeternitate creare» [18*] {Suarez. Met. disp. 30, 16, 53).

См. об этом сочинение св. Фомы «De aeternitate mundi contra murmurantes» [19*].

«…ita scilicet ut ista boni idea impulerit Deum ad unum potius quam ad aliud eligendum. Nempe, exempli causa, non ideo voluit mundum creare in tempore, quia vidit melius sic fore, quam si creasset ab aeterno;…Sed contra, quia voluit mundum creare in tempore, ideo sic melius est, quam si creatus fuisset ab aeterno» (VII 432) [20*].

«Cum enim jam sciam naturam meam esse valde infirmam et limitatam, Dei autem naturam esse immensam, incomprehensibilem, infinitam, ex hoc satis etiam scio innumerabilia ilium posse quorum causas ignorem; atque ob hanc unicam rationem totum illud causarum genus, quod a fine peti solet, in rebus Physicis nullum usum habere existimo; non enim absque temeritate me puto posse investigare fines Dei» (VII 55 и Princ. phil. I 28) [21*].

«Bene hoc est observandum nos nunquam debere argumentari a fine. Nam 1°: cognitio finis non inducit nos in cognitionem ipsius rei, sed ejus natura nihilominus latet. Et hoc Aristotelis maximum est vitium quod semper a fine argumentatur. 2°. Omnes Dei fines nos latent et temerarium est in eos involare velle. Non loquor autem hie de revelatis, sed qua philosophus eos solum considero. Sed nos hie maxime erramus. Concipimus Deum tanquam magnum alliquem hominem, qui hoc et hoc sibi proponit, et eo his et his mediis tendit, quod certe Deo maxime indignum» (V 158) [23*].

Вот почему мы не считаем необходимым придерживаться предложенного Бутру разграничения между абсолютным противоречием и относительным противоречием, чтобы объяснить мысль Декарта. Это разграничение означает, что различение между интеллектом и волей Бога остается, пусть весьма слабое, но достаточное для оправдания конечных причин (см.: Boutroux E. De verit. aet. ар. Cartesium., p. 21, 22). He следует рассматривать их и как нераздельные и «arctissime cohaerentes» [24*], ибо даже это, связывая волю и интеллект, различает их. Следует просто говорить, что они «unum et idem sunt» [25*]. Отсюда следует не то, что Бог преследует определенные цели, которые для нас непостижимы (ibid., p. 30, 36, 70), но то, что Бог не преследует никаких целей.

Loc. cit., I 143–144 [26*].

В этом вопросе мы опираемся на неизданные лекции о Декарте Леви-Брюля читавшиеся в Сорбонне в 1905–1906 гг. Г-н Адан пришел к тому же заключению совершенно иным путем, и мы можем только полностью подписаться под его утверждениями (XII 304–307).

Loc. cit., I 152 [28*].

Loc. cit.,VII436 [30*]

«Quaecumque deinde affers pro causa finali, ad efficientem sunt referenda; ita ex usu partium in plantis, in animalibus etc., effectorem Deumjnirari, et ex inspectione operum cognoscere ac glorificare opificem, par est, non autem quo fine quidque fecerit divinare» (VII 374–374) [31*].

«Jam vero quia Deus solus omnium quae sunt aut esse possunt vera est causa, perspicuum est optimam philosophandi viam nos secuturos, si ex ipsius Dei cognitione rerum ab eo creatarum explicationem deducere conemur, ut ita scientiam perfectissimam, quae est effectuum per causas, acquiramus» (Princ. phil. I 24) [32*].

«Voluntas non est nisi alicujus boni intellecti: illud igitur quod non cadit in intellectu non potest cadere in voluntate. Sed ea quae sunt secundum se impossibilia non cadunt in intellectu, cum sibi ipsis repugnent, nisi forte per errorem non intelligentis rerum proprietatem, quod de Deo dici non potest. In divinam ergo voluntatem non possunt cadere quae secundum se sunt impossibilia» [34*] (Saint Thomas. Contr. Gent. I 84, ad «Amplius..»).

«…rationi entis inquantum hujusmodi, repugnat quod aliquid sit simul ens et non ens. Non potest igitur Deus velle quod affirmatio et negatio sint simul verae: hoc autem includitur in omni per se impossibili quid ad seipsum repugnantiam habet inquantum contradictionem implicat. Volunas igitur Dei non potest per se esse impossibilium» (ibid., I 84, ad «Item, sicut…»). Cf.: «Hoc igitur Deus non potest ut faciat simul unum et idem esse et non esse: quod est contradictoria esse simul» (ibid., 2, 25, ad «Primo quidem…») [35*].

«Ad remotionem cujuslibet principii essentialis sequitur remotio ipsius rei: si igitur Deus non potest facere rem simul esse et non esse, nec etiam potest facere quod rei desit aliquid suorum principiorum essentialium ipsa remanente, sicut quod homo non habeat animam» [36*](ibid., 2, 25, ad «Amplius, ad…»).

«Cum principia quarumdam scientiarum ut Logicae, Geometriae et Arithmeticae, sumantur ex solis principiis formalibus rerum ex quibus essentia rei dependet, sequitur quod contraria horum principiorum Deus facere non possit sicut quod genus non sit praedicabile de specie, vel quod lineae ductae a centro ad circumferentiam non sint aequales aut quod triangulus rectilineus non habeat tres angulos aequales duobus rectis» [37*](ibid., 2, 25, ad «Praeteria, quum…»).