Этьен Жильсон - Избранное: Христианская философия

Ibid., III 43 [89*].

Ibid., III 7–8 [90*].

В том, что касается величины неподвижных звезд по отношению к Земле, Декарт противопоставляет себя мнению не схоластики, а тех, кто без рассуждения принимает свидетельство наших чувств (Conimb. De coelo 2, 12, 1, 3). Но в вопросе об удаленности неподвижных звезд по отношению к Сатурну Декарт выступает именно против философов-схоластов (ibid., 2, 5, 1, 5).

Conimb. Meteor. 3, 3.

Этот образ был общепринятым в схоластической философии: «Terra comparata ad complexum firmamenti, proindeque aliorum orbium superiorium (т. е. кристальной сферой и эмпиреей, которые находятся над небесной твердью или сферой неподвижных звезд), quoad nostrum aspectum est instar puncti, hoc est, habet insensibilem magnitudinem» [91*](Conimb. De coelo 2, 14, 2, 1).

Princ. phil. III 29 [92*]

Philosophe de la liberte. Paris, 1849, t.l, lecon IV.

Hamelin. Op cit., p. 234.

«Die Lehre vom primat des Willens bei Augustinus, Duns Scotus und Descartes», von Wilhelm Kahl. Strasbourg, 1886.

Ibid., p. 114–115.

Ibid., p. 115, note 3.

«Sed accipiendo eamdem majorem concludo oppositum, scilicet quod ratio boni sit nobilior, quia quod est per se et per essentiam bonum est melius quam quod per participationem bonum; bonum est per essentiam bonum et absolute bonum, verum autem non est bonum nisi participatione boni» [1*](Reportata Parisiensia, 1 c, p. 895. -Kahl. Op. cit.,p. 92).

W.Kahl. Op. cit., p. 93–95.

De cone. virg. 6,4.

De civ. Dei 19, 14.

W.Kahl Op. cit., p. 99 et note 21.

«Dico igitur, quod una intellectione in intellectu existente perfecta, possunt ibi esse multae confusae et imperfectae, nisi ilia intellectio esset ita perfecta et actualis, quod non pateretur secum aliam: illis ergo confusis et imperfectis ibi existentibus potest voluntas complacere in qualibet earum, etiam si ilia intellectio non fuerit cognita, ut objectum, actualiter: et voluntate complacente in aliqua intellectione confirmat illam et intendit. Ilia igitur quae fuerit remissa et imperfecta, fit per istam complacentiam perfecta et intensa, et sic potest voluntas imperare cogitationem et convertere ad illam» [3*](Op. Oxon. 1 c, n. 11, p. 1052. - W. Kahl. p. 100).

W.Kahl. Op. cit., p. 102, 103.

«Ideo ista voluntas Dei qua vult hoc et producit pro nunc, est immediata et prima causa, cujus non est aliqua alia causa quaerenda… sed tantum quia voluit hoc esse, ideo bonum fuit illud esse, et quaerere hujus propositionis licet contingentis immediate causam, est quaerere causam sive rationem, cujus non est ratio quaerenda» [4*](Op. Oxon. 2, dist. qu. 2, n. 9. - W. Kahl Op. cit., p. 105).

«Sicut potest aliter agere, ita potest aliam legem statuere rectam, quia si statueretur a Deo, recta esset, quia nolla lex est recta, nisi quatenus a voluntate divina acceptatur» [5*](Op. Oxon. 1, dist. qu. 44, n.2. W. Kahl Op. cit., p. 106).

W.Kahl Op. cit., p. 106.

Это, впрочем, отмечает и В.Каль, см.: W.Kahl Op. cit., p. 114 и 116.

См. например, статью Фонсгрива (Fonsegrive) «Дуне Скот» в Grande Encyclopedic См. также <���работу> Плужанского {Pluzanski) «Essai sur la philosophie de Duns Scot», где автор удачно выступает против этой легенды. Следует также обратить внимание на замечательный труд д-ра о. Партениуса Мингеса (P.Parthenius Minges) «1st Duns Scotus indeterminist?» Mimster, 1905. Тем не менее мы считаемлеобходимым подойти к этой проблеме с несколько другой точки зрения.

«Quum voluntas Dei non feratur per se nisi ad bonum adaequatum quod est bonitas sua, non fertur ad volendum necessario nisi ilia quae suae bonitati essentialiter sunt annexa, qualia sunt omnia divina et sola intrinseca. Omnis autem creatura ad bonitatem Dei accidentalem habet ordinem, quia ex eis bonitati suae nihil accidit, sicut nee punctum additum lineae» [8*] (D[uns] Scot. De rer. Princip., qu. 4. - Wadding HI 29).

«Sed quando in potestate agentis est lex, et reclitudo ejus, ita quod non est ricta, nisi quia est ab illo statuta, tune potest recte agere agendo aliter quam lex ilia dictet; quia potest statuere aliam legem rectam, secundum quam agat ordinate… Ista possent exemplificari de Principe et subditis, et lege positiva, etc. Sed quando intellectus offert voluntati divinae talem legem, puta quod omnis glorificandus prius et gratificandus, si placet voluntati suae quae libera est, recta est lex: et eta de aliis legibus… ideo sicut potest aliter agere…» etc. [10*]; см.: Loc. cit., p. 6.

«Si faceret (scil. Deus) alio modo res quam ordinatum est eas fieri, non propter hoc inordinate fierent: quia si statueret alias leges secundum quas fierent, eo ipso ordinate fierent» [11*] (Dfuns] Scot. Op. Oxon. 1, dist. 4, num. 4).

«Indisciplinati est quaerere omnium demonstrationum… principiorum enim demonstrationis non est demonstratio. Et eodem modo in contingentibus… Et ideo ista voluntas, qua vult hoc et producit pro nunc, est immediata et prima causa, cujus non est aluqua alia causa quaerenda. Sicut enim non est ratio, quare voluit naturam humanam in hoc individuo esse… ita non est ratio, quare hoc voluit nunc et non tune esse, sed tantum quia voluit hoc esse, ideo bonum fuit illud esse, et quaerere hujus propositionis, licet contingentis, immediate causam, quaerere causam sive rationem, cujus non est ratio quaerenda» [12*](ibid., lib. 2, dist. 1, qu. 2, n. 9. - Wadding II 65).

«Item, potentia executiva existente, et intellectu cognoscente rem producendam, non propterea res producitur, nisi imperet voluntas et ad opus potentia applicetur, ut patet in artifice. Unde potentia executiva videtur exxe quasi instrumentum; scientia, vel intellectus quasi ordinans; voluntas autem ut movens; sed efficiens et movens idem sunt; potentia autem etsi movet motum exequendo, movetur tamen primo a voluntate: ergo ei debetur principaliter ratio moventis, ergo potissima ratio causalitatis est in voluntate» [14*] (Duns Scot. De rer. Princ. 4, 2–3, 19. - Wadding III 21).

«Sed Deus… claudit in se omnem rationem perfectionis altiori modo quam sit in creaturis: ergo potest producere quidquid producunt omnes creaturae, et modo altiori, et etiam plura; quia nunquam creaturae hauriunt omnes modi essendi qui sunt in Deo; igitur si Deo nullum esse deficit, quod altiori modo non participat, omnia quae habent quocumque modo rationem entis potest producere immediate. Et ista est causa, quare sola contradictoria a Deo non possunt fieri; quia non claudunt aliquam rationem entis» [15*](ibid., 2, 2, 13. - Wadding III 8). См. у Минreca: Op. cit., p. 127; многие цитаты в этих текстах из «Ор. Охоп.» Дунса Скота содержат то же самое учение.

«Nec sequitur quod ignis manens ignis possit fieri melior si capax intellectus vel voluntatis, quia non potest esse istorum» [16*] (Duns Scot. In I-ma Sent. dist. 43. - Wadding V 1363).

«Item finis movet alia; ergo ultimus finis simpliciter movet omnia simpliciter, et a nullo movetur: hoc est Dei bonitas; ergo voluntas a sola bonitate movetur» [18*] {Duns Scot. De rer. Princ. 4, 2–3, 22. - Wadding III 22).

«Item, omne movens facit aliquam impressionem in moto, ac per hanc, re vel ratione, arctat mobile: ergo si voluntas divina movetur a creaturis coarctant eam, et sic diminueret de ratione libertatis; sed oportet dicere, quod Deus per omnem modum libertatis producit res, alioquin ab eis dependeret: ergo a nullo divina voluntas movetur. Dicitur tamen, quod voluntas Dei operatur secundum rationem et scientiam, non moventem sed dirigentem, secundum modum nostrum intelligendi» [19*](ibid.).

«De causa finali venlorum. De causa finali dicitur quod ventus est principaliter et primo propter congregare nubes… Secundo movetur ventus propter deferre nubes de una regione in aliam, propter irrigationem terrae, ita quod per conversionem nubis in aquam diversae partes terrae irrigentur propter motum nubis a vento. Tertio potest dici quod est propter salutem arborum: quia sicut homo et alia animalia praeter nutrimentum indigent quodammodo exercitio, ut melius conserventur in sanitate: ita consimiliter molus arborum est eis per ventum exercitium» [20*] (Duns Scot. Lib. 2, Meteor. 4, 4, 7.

«… ergo, distinctio attributorum, non est tantum rationis sed aliquo modo ex natura rei» [21*] (Duns Scot. In I-ma Sent. 8, 4. - Wadding V 759).

«Distincitio attributorum fundamentum est respectu distinctionis emanationum personalium, quia Filius procedit naturaliter nascendo, tanquam verbum conceptum in intellectu. Spiritus sanctus procedit libere spirando, tanquam amor conceptus in voluntate, et non ut verbum: quod non potest esse nisi esset aliqua distinctio intellectus et voluntatis ad intra» [22*](ibid. - Waddung V 754).

«Inter perfectiones essentiales non est tantum differentia rationis, hoc est, diversorum modorum concipiendi idem objectum formale… Sapientia in re formaliter non est bonitas in re. Quod probatur, quia si infinita sapientia esset formaliter infinita bonitas, et sapientia in communi esset formaliter bonitas in communi: infinitas enim non destruit formaliter rationem illius cui additur… Est aliqua non identitas formalis sapientiae et bonitatis, in quantum earum essent distinctae defmitiones si essent defmibiles» [23*](ibid. - Wadding V 767).

См. по этому поводу <���работу> Эспины (Espinas) «Pour l'histoire du Cartésianisme». (Rev. de met. et de mor., май 1906 г.). В этой работе содержится много отсылок к различным текстам Мерсенна, а в том, что касается божественной свободы, — к работе «L'Impiété des Déistes», p. 50, 310, 520. См. также: Адан XII 140 и примеч. а.