Этьен Жильсон - Избранное: Христианская философия

«Atque in hoc liberi arbitrii non recto usu privatio illa inest quae formam erroris constituit: privatio, inquam, inest in ipsa operatione, quatenus a me procedit, sed non in facultate quam a Deo accepi, nec etiam in operatione quatenus ab ilio dependet» (VII 60) [68*].

«Nec denique etiam queri debeo quod Deus mecum concurrat ad eliciendos illos actus voluntatis, sive illa judicia in quibus fallor: illi enim actus sunt omnino veri et boni quatenus a Deo dependent…» (ibid.) [69*].

Saint Thomas. Sum. Theol. I-a 2-ae, 14, 2, ad 1-m.

«…cum consilium sit quaestio, de fine non est consilium, sed solum de his quae sunt ad finem…» [70*](ibid., ad Resp.).

«In rebus autem dubiis et incertis ratio non profeti judicium absque inquisitione praecedente, et ideo necessaria est inquisitio rationis ante judicium de eligendis. Et haec inquisitio consilium vocatur» [71*](ibid., I-a 2-ae, 14, 1, ad Resp.).

«…in consilio, quod est actus rationis, apparet aliquid voluntatis, sicut materia, quia consilium est de his quae homo vult facere, et etiam sicut motivum: quia ex hoc quod homo vult finem movetur ad consilium de his quae sunt ad fmem… Ita Damascenus dicit… quod consilium est appetitus inquisitivus, ut consilium aliquo modo pertinere ostendat et ad voluntatem, circa quam et ex qua fit inquisitio, et ad rationem inquirentem» [72*](ibid., 1-a, 2-ae, 14, ad I-m).

«…conclusio syllogismi quae fit in operabilibus ad rationem pertinet, et dicitur sententia vel judicium, quam sequitur electio; et ob hoc ipsa conclusio pertinere videtur ad electionem tanquam ad consequens» [74*](ibid., I-a 2-ae, 13, 1, ad 2).

«2° Praeterea, liberum arbitrium dicitur quasi liberum judicium. Sed judicare est actus cognitivae virtutis. Ergo liberum arbitrium est potentia cognitiva… Ad secundum dicendum quod judicium est quasi conclusio et determinatio consilii. Determinatur autem consilium primo quidem per sententiam rationis et secundo per acceptationem appetitus… Et hoc modo ipsa electio dicitur quoddam judicium, a quo nominatur liberum arbitrium» [75*](ibid., I 83, 3, ad 2-am).

Св. Фома, расматривающий проблему с точки зрения греха, охотнее использует термин «согласие» (consentement) , a Декарт, рассматривающий проблему с точки зрения заблуждения, — «одобрение» (assentiment), не отказывается и от термина «согласие», и св. Фома считает оба термина синонимами (ср. Указатель, ст. «Одобрение» (Assentiment)).

Sum. theol. I 2-ae, 15, 1, ad Resp

«…electio addit supra consensum quamdam relationem respectu ejus cui aliquid praeelegitur: et ideo post consensum adhuc remanet electio. Potest enim contingere quod per consilium inveniantur plura ducentia ad finem… sed ex multis quae placent praeaccipimus unum eligendo. Sed si inveniatur unum solum quod placeat, non differunt re consensus et electio, sed ratione tantum» [76*](ibid., 15, 3, ad 3-am).

«Praeterea in voluntate est actus quod dicitur consensus seu electio. Propositum enim bonum ab intellectu, ut diximus potest voluntas velie et non velie: cum autem vult, ilia acceptatio dicitur consensus et electio» [77*] (Toletus. Comment. In tres lib. De anima. Lyon, Veyrat, 1602, p. 636).

«…in nomine electionis importatur aliquid pertinens ad rationem, sive ad intellectum, et aliquid pertinens ad voluntatem» [78*](Sum. theol. 1-a, 2-ae, 13, ad Resp.).

«Ad electionem autem concurrit aliquid ex parte cognitivae virtutis, et aliquid ex parte appetitivae. Ex parte quidem cognitivae requiritur consilium, per quod dijudicatur quid sit alteri praeferendum. Ex parte autem appetitivae requiritur quod appetendo acceptetur quod per consilium dijudicatur» [79*](ibid., I 83, 3, ad Resp.).

«Substantia actus materialitr se habet ad ordinem qui imponitur a superiori potentia; et ideo electio substantialiter non est actus rationis sed voluntatis; perficitur enim electio in motu quodam animae ad bonum quod eligitur. Unde manifestus actus est appetitivae potentiae» [80*](ibid., 1-a 2-ae Resp.).

«Dicendum quod eftectus causae secundae deficientis reducitur in causam primam non deficientem quantum ad id quod habet entitatis et perfectionis. non autem quantum ad id quod habet de defectu. Sicut quidquid est motus in claudicatione causatur a virtute motiva: sed quod est obliquilatis in ea non est ex virtute motiva sed ex curvitate cruris. Et similiter quidquid est entitatis et actionis in actione mala reducitur in Deum sicut in causam; sed quod est ibi defectus non causatur a Deo, sed ex causa secunda deficiente» [81*](ibid., I 49, 2, ad 2-am).

Saint Thomas. Sum. Theol. I 83, 1, ad Resp.; De maio 6, ad Resp.

E. a Sancto Paulo. Sum. phil. I, pars 2, p. 49.

Molina. ConcordiaH, 13, 23, 1.

Sum. Theol. I 64, 2 et 80, 2.

«Patet ergo quod ratiocinari comparatur ad intelligere sicut mo veri ad quiescere, vel acquirere ad habere: quorum unum est perfecti aliud autem imperfecti» [1*](ibid., I 79, 8, ad Resp.).

«Ejusdem potentiae est velie et eligere. Et propter hoc voluntas et liberum arbitrium non sunt duae potentiae, sed una» [2*](ibid. I 84, 4).

«Intellectus dicitur principium humanarum actionum, non tantum quia est facultas, cujus actiones elicitae possunt esse humanae, hoc est voluntariae seu liberae… [3*]» (E. a. Sancto Paulo. Sum. phil. 1, pars 2, p. 37).

«Вы правы, говоря, что мы столь же уверены в нашей свободной воле, как и любом другом первичном понятии, ибо она поистине одно из них» (Письмо к Мерсенну от декабря 1640 г. — III 259 [4*]).

«Talia enim sunt ut ipsa quilibet apud se debeat experiri potius quam rationibus persuaderi… Ne sis igitur libera, si non lubet (scil.: о caro) ergo certe mea libertate gaudebo, cum et illam apud me experiar… Majoremque forte apud alios merebor fidem, quia id affirmo quod expertus sum, et quilibet apud se poterit experiri, quam tu, quae idem negas ob id tantum, quod forte non experta sis» (V-ae Resp. - VII 377) [5*].

«…nemo tamen, cum seipsum tantum respicit, non experitur unum et idem esse voluntarium et liberimi» (Obj. III-ae Resp. 12-a. - VII 191) [6*].

«Sola est voluntas, sive arbitrii libertas…» (Medit. IV-a — VII 57, lig. 11–12) [7*].

De concordia gratiae et liberi arbitrii, librim singularem. Antverpiae, 1595. In-4°.

«Illud agens liberum dicitur, quod positis omnibus requisitis ad agendum, potest agere et non agere, aut ita agere unum ut contrarium etiam agere posit» [10*] [10*] постигнутое благо есть объект воли. (Concordia 14, 13, 2).

«Ouod si simul possit elicere indifferenter vel contrarium actum, cernitur etiam libertas quoad speciem actus, ut vocant, quae plenae et perfectae libertatis rationem habet» [11*](ibid.).

«Potentiam quippe liberam esse non esse aliud quam posse indifferenter elicere hie et nunc, et non elicere actum…» [12*](ibid., 23, 4–5, 1, 7).

«Quibus datis nunquam in voluntate ipsa relinquitur facultas ad se indifferenter determinandum aut non determinandum, vel ad se determinandum in unam aut alteram partem, quod tamen ad veram libertatis rationem omnino est necessarium» [13*] [13*] «О душе». См.: Аристотель. Соч. Т. 1. М, 1976. С. 369–448. (ibid., 14, 13; 53, 4).

Ibid., 23, 4–5, 1,7.

«Quin potius, ideirco libere operatur (scil.voluntas) libereve se determinat ad operandum, quia prius natura est indifferens, ut ita se determinet aut non determinet; atque adeo quando se determinat, potest non se determinare; postquam vero in aliquo instanti intelligitur jam ad unum determinata, implicai contradictionem sé non determinasse in codem instanti, ac proinde jam non est libera ad non ita se determinandum» [14*](ibid., 14, 13, 53,4).

Декретом Павла V в августе 1607 г. учение Молины было поставлено в положение несомненного. Иезуиты приняли этот декрет с восторгом, и по этому случаю, главным образом в Испании, проходили увеселения. В коллежах объявили трехдневные каникулы; устраивали праздники с фейерверками, театральными представлениями и благодарственными мессами. Кое-где даже воздвигали триумфальные арки, на которых золотыми буквами было написано: «Molina victor» [15*]. См.: De Regnon. S.J.Banes et Molina., гл. 1.

«…quia si res creatae nihil omnino absque praevia illa excitatione molili queunt, sequitur excitari invitarique a Deo voluntatem, etiam ad actus vitiosos, quod nemo dicat. Plura ad hanc opinionem refellendam habes apud Ludovicum Molinam, in sua «Concordia quaest.» 14, art. 13, disp. 26» (Conimb. Physic. 2, 13, 1 et 2…) [17*].

Gibieuf De liberi. Посвящение.

Жибьёф утверждает это в своем посвящении: «Primumenim id jussit non semel Parens optimus Card. Berullius» [18*]. Однако де Берюлль умер 2 октября 1629 г., и Жибьёф послал свою рукопись в Рим не позднее 9 ноября того же года (Batterei. Mémoires domestiques I, 242). Книга, таким образом, писалась при жизни де Берюлля и, без всякого сомнения, с его одобрения.

Прежде всего в «Беседах о положении и величиях Иисуса», имевших среди прочих одобрение и г-на Янсения, доктора и ординарного профессора теологии Университета Лувена.

Gibieuf. Memoire pour servir a une nouvelle edition des oeuvres de notre B. Pére. Arch. nat. Μ 223.