Array Коллектив авторов - Вперед – в прошлое – 2011! Часть 2

В нач. XX в. в городах и близлежащих к ним селениях женское платье начали шить с учетом общеевропейской моды. При этом его верхняя часть (буй) все больше подгонялась к фигуре, а подол (итак) становился пышным. Национальный вариант моды, в частности, представлял кысмалы күлмәк (платье с безрукавкой – кысма). Это платье имеет несколько завышенную линию талии и удлиненное заднее полотнище юбки, вроде небольшого шлейфа. Женская верхняя одежда с цельной приталенной спинкой так же разнообразна. Ее шили длинными или короткими (до колен), с короткими рукавами или вовсе без рукавов, с высокими бортами или с глубоким грудным вырезом, с запахом впереди или без запаха,«встык».

Большой популярностью пользовались камзолы и бишметы. Под камзолом обычно понимается короткая, приталенная, безрукавная, двубортная верхняя одежда. Женские камзолы шились приталенными. Камзол у татарок-мусульманок входил в состав праздничного комплекса одежды. Его шили из бархата и других шелковых и полушелковых тканей на подкладке; края бортов, подола и проймы рукавов украшались полосками позумента, галуна, птичьего (лебяжьего и др.) меха.

В сер. XIX – нач. XX вв. в качестве девичьего головного убора бытовали калфачки. Девичий калфак представляет собой вид длинного колпака, один конец которого заканчивается на конус, к которому пришита кисть. Он надевался на голову, а конусообразный конец откидывался назад (или на бок). Девичьи калфаки ничем не покрывались, за исключением налобной повязки укачачак, которая входила в традиционный комплекс этого убора. Отвисающий назад конец калфака так же, как и у предыдущего варианта, заканчивается конусом и имеет кисть. Верхняя поверхность орнаментирована тамбурной вышивкой или полосками разноцветных лент. Характерно, что приходящийся на лоб край калфака не имеет орнаментации, так как он всегда носился с укачачак. Как известно, татарка-мусульманка заплетала волосы в две косы и отпускала их по спине.

В комплекс женского традиционного костюма включаются украшения: головные, шейные, нагрудные, ручные. Основным материалом служило серебро, для декоративного оформления использовались драгоценные и полудрагоценные камни, особенно бирюза и сердолик, которым приписывалось магическое значение (приносит счастье, любовь; отгоняет злые силы, «дурной глаз»). Характерными приемами декорировки металлических украшений были скань с инкрустацией, гравировка, чекан и штамп, чернение.

Женские ичиги шились с мягкой и твердой подошвой, с отдельно выкроенной головкой, голенищем и подошвой. В конце XIX – нач. XX вв. девушки и молодые женщины носили ичиги на каблуках. Отличительной чертой традиционной обуви татарских женщин является ее узорность и многоцветье. Ичиги, изготовленные из однотонного (зеленого, бордового и др.) сафьяна, часто расшивались цветочно-растительным узором. В народе расшитые ичиги назывались винзелле читек.

Женская одежда татар настолько разнообразна и красива, что мне захотелось сшить что-то подобное своей кукле. Моя Барби превратилась в татарочку Получилось неплохо. Я заметила, что современная мода многое взяла из традиционного костюма татар: рюши, жилет, украшения и т.д.

Мне было очень интересно и увлекательно совершить путешествие в прошлое наших предков, которые оставили нам такое богатое наследие.

Татар кызлары элек-электән матурлыкка омтылганнар. Алар шомырт карәач ләчрен икегә аерып үреп, чәч очларына чулпылар тагып, баш өстенә калфак утыртып, чигешле матурү лкмәк, алъяпкыч, камзулларын киеп өрйергә яратканнар. Аларның тарихы ерак буыннарга барып тоташа.

Гомер-гомергә “костюм” һәрбер милләтне берберсеннән аерып торган.

Элекке заманда татар хатын-кызының милли киеме бер төсле иркен күлмәктән торган. Еш кына ул киң бөрмәләр яки бала итәкләр белән бизәлгән. Гадәттә бер халыкның да милли күлмәкләре аерым гына киелмәгән. Татар киеменә күлмәк өстеннән авыр ефәк яки бәрхет тукымадан тегелгән һәм төрле декоратив тасма белән бизәлгән камзул хас.

Изү яки хаситә кебек салына торган бизәү элементлары костюмга бәйрәм төсмере өсти һәм аның затлылыгын әтэмин итә. “Изү”– күлмәкнең түшен каплап торган, бер өтсле тукымадан тегелгән бизәк. Аның түгәрәкләнгән ягына төрле тәңкәләр, брошкалар беркетелгән декоратив тасма тегелгән.

Милли костюм ансамбленә ука яки энҗе белән чигелгән калфак, каюлы читек кергән, алар костюмны бер бөтен итеп тулыландырып торган. Күлмәк һәм алъяпкычтан торган авыл киеменең төп бизәге исә -чигү.

Вакытлар узу белән борынгы кием үзнең монументальлеген(зурлыгын) югалта. Бөнте(вытачка) һәм җиң төбе(пройма) хисабына күлмәкләр тарайтып тегелә башлый. Зур хәситәләр һәм изүләр кулланыштан төшә.

Еллар үткән саен алар матурлана һәм камилләшә барган. Яшь кызлар өчен тегелгән күлмәкләр бик матур төсләрдә һәм чигешле булган. Бу чигешләрдә лалә чәчәкләре чигелгән, тик, ул киемнәр әбиләребезнең сандыгына күчкән. Тормыш-яшәеш үзгәрү белән, кешеләрнең киемнәргә карата карашлары һәм ихтияҗлары үзгәргән. Мин үзем шәһәр кызы, ә әбием авылда яши. Авылга кунакка кайткач, әбиемнең сандыгындагы ул киемнәрне алып, киеп карыйм. Алар инде төсләрен дә, формаларында югалта баралар, ләкин киеп куйгач, шундый матур, гади һәм җайлы. Минемдә шул күлмәк-алъяпкычларны киеп өрйисем килә башлый. Үзем ул киемнәрне киеп йөрмәсәмдә, курчакларымны шундый матур киемнәр белән шатландырдым әле. Алар өчен матур –матур татар милли киемнәре тектем. Миңа ул киемнәрне тегәргә әниемнең сеңлесе дә булышты. Яңа тегелгән киемнәрен кигәч, минем курчакларым тагында чибәрләнделәр. Кунакка килгән дус кызларымның да бу матурлыкка исләре китте. Илебездә нинди генә алга киткән технологияләр булмасын, кыз балалар өчен татар милли киемле курчакларның әле сатуда иркенләп сатылганнары юк, булганнары да бик кыймәмт. Милли тәрбия, гүзәллек хисләре бирү өчен, бала шул матурлыкны үзе күрергә, шул уенчыклар белән уйнарга, аларны саклап тотарга күнегергә тиеш.

Мин быел сигезенче сыйныфта укыйм. әТдаәтбаиря ты программасында Галиасгәр Камалның “Беренче театр”ыннан өзек бирелгән. Без сыйныфташларыбыз белән аны өйрәнеп, түбәнрәк сыйныф укучылары алдында чыгыш ясадык. Мин һФә акриолен башкардым. Укытучыбыз спектакльне уйнаганда шул чор киемәнрен киеп уйнап карарга тәкъдим итте. Мин татар кызы күлмәген ,чигешле алъяпкычын , читеген кию бәхетенә ирештем. Бу кием миңа шундый килешле иде, үземне гел көзгедән генә карап торасым килде.