Татьяна Джаксон - Исландские королевские саги о Восточной Европе

Очевидно переплетение в саге мифологических, сказочно-легендарных и исторических сюжетов. В попытке выяснить историческую основу саги исследователями привлекались как другие письменные источники, так и археологические материалы. Хронологическая шкала, предложенная шведским археологом Б. Нерманом [255] Neman 1914. , хотя и оценивается как гипотетическая, все же приводится издателями «Саги об Инглингах»: «смерть Агни – начало V века; смерть Альрека и Эйрика, а также Ингви и Альва – первая половина V века; смерть Ёрунда – после середины V века; смерть Ауна – конец V века или не позднее 500 г.; смерть Эгиля – незадолго до 516 г.; смерть Оттара – около 525 г.; смерть Адильса – около 575 г.; смерть Эйстейна – конец VI века или не позднее 600 г.; смерть Ингвара – около 600 г. или в начале VII века; смерть Энунда – около 640 г.; смерть Ингьяльда – вскоре после 650 г.; смерть Олава Дровосека – конец VII века; смерть Хальвдана Белая Кость – до 750 г.; смерть Эйстейна – конец VIII века; смерть Хальвдана Щедрого – начало IX века; смерть Гудрёда – 821 г.; рождение Олава Альва из Гейрстадира – 801 г.; смерть Рёгнвальда Достославного – 855–865 гг.» [256] Стеблин-Каменский 1980. С. 597 – перевод из: Bjami Aðalbjamarson 1941. Bis. LIII. .

За сообщениями «Саги об Инглингах» вряд ли можно видеть конкретные факты. И тем не менее в той своей части, которая касается Восточной Европы, сага дает некоторое представление о характере отношений скандинавов (до эпохи викингов) с народами юго-восточного побережья Балтийского моря. По справедливому суждению Т. Нунэна, существует некая золотая середина между некритическим восприятием саговой информации о скандинавской активности в Восточной Прибалтике в VII–VIII вв. и тенденцией все сообщаемое сагой занести в разряд вымысла. По его мнению, было бы наивным отнестись к рассказам об Ингваре Эстейнссоне и Иваре Широкие Объятия (см. ниже: гл. 32 и 41 «Саги об Инглингах» и комментарии к ним) как к полной правде, но в то же время присутствие скандинавов в Прибалтике в предвикингскую эпоху не вызывает сомнений [257] Noonan 1986. P. 327. . Сага рассказывает о плаваниях как скандинавов, так и их восточных соседей через Балтийское море (что в целом не противоречит данным о раннем развитии мореплавания в этом регионе) с целью грабежа и о военных столкновениях между ними, дает представление о сезонности плаваний по Аустрвегу «Восточному пути». Восточноевропейская топонимия саги (Эйстланд с областью Адальсюсла, Аустрвег и Аустррики , название Руси Гардарики ) – та же, что и во всем комплексе саг, представленных в настоящем издании.

Рукописи, издания, переводы «Саги об Инглингах»:

См. во Введении раздел «Круг земной».

Отдельные издания «Саги об Инглингах»:

Ynglinga saga. Særtryk af Heimskringla / Finnur Jónsson. København, 1893.

Snorri Sturluson. Ynglingasaga / Finnur Jónsson. København, 1912.

Ynglingasaga / E. Wessén (Nordisk Filologi. Ser. A: Texter. B. 6). Stockholm; København; Oslo, 1952; reprint – Oslo, 1976.

Ynglinga saga etter KRINGLA (AM 35 fol) / J. G. Jorgensen. Oslo, 2000.

Отдельные переводы «Саги об Инглингах»:

Испанский:

La saga de los Ynglingos. Snorri Sturluson. Valencia, 2002 (S. I. Lluch).

Немецкие:

Leipzig, 1826 (E. M. Amd).

Weimar, 1827 (D. G. von Ekendahl).

Шведский:

Snorre Sturlesøns Ynglinga-saga. Uppsala, 1854 (C. Save).

Русский:

Снорри Стурлусон. Сага об Инглингах // СВ. 1973. 36. С. 238–264 (С. Д. Ковалевский).

Литература

Heusler 1908; Schiick 1910; Nerman 1914; Finnur Jónsson 1934; Ákerlund 1939; Beyschlag 1950; Lie 1961; Dumézil 1962; Ellehoj 1965; Schier 1970; Gurevich 1971; Ciklamini 1975b; Ross 1978; Turville-Petre 1982; Faulkes 1984; Noonan 1986; Whaley 1991; Krag 1991; Steinsland 1991; Sawyer 1992; Klingenberg 1992; Джаксон 1993a; Klingenberg 1993; Klingenberg 1994; McTurk 1994; Svanhildur Óskarsdóttir 1994; Sundqvist 2002; Мельникова 2003; Hágerdal 2004; Orton 2005; Wiirth 2004; Смирницкая 2005; Faulkes 2005; J0rgensen 2007; Sundqvist 2009; McKinnell 2009; Jorgensen 2009; Mundal 2009; Mundal 2010; Гвоздецкая 2011.

Публикуется по изданию: Snorri Sturluson. Heimskringla. I / Bjarni Aðalbjamarson (ÍF. В. XXVI). 1941. Bis. 9-83.

I. kapituli

Kringla heimsins, sú er mannfólkit byggvir, er mjǫk vágskorin. Ganga hgf stór or útsjánum inn í jgrðina. Er þat kunnigt, at haf gengr frá Ngrvasundum ok allt út til Jórsalalands. Af hafinu gengr langr hafsbotn til landnorðrs, er heitir Svartahaf. Sá skilr heimsþriðjungana. Heitir fyrir austan Ásíá, en fyrir vestan kalla sumir Európá, en sumir Eneá. En norðan at Svartahafi gengr Svíþjóð in mikla eða in kalda). Svíþjóð ina miklu kalla sumir menn eigi minni en Serkland it mikla, sumir jafna henni við Bláland it mikla. Inn norðri hlutr Svíþjóðar liggr óbyggðr af frosti ok kulða, svá sem inn syðri hlutr Blálands er auðr af sólarbruna. í Svíþjóð eru stórheruð mgrg. Þar eru ok margs konar þjóðir ok margar tungur. Þar eru risar, ok þar eru dvergar, þar eru blámenn, ok þar eru margs konar undarligar þjóðir. Þar eru ok dýr ok drekar furðuli-ga stórir. Ór norðri frá fjgllum þeim, er fyrir útan eru byggð alia, fellr á um Svíþjóð, sú er at réttu heitir Tanais. Hon var forðum kglluð Tanakvísl еда Vanakvisl. Hon komr til sjávar inn i Svartahaf. í Vanakvíslum var þá kallat Vanaland eða Vanaheimr. Sú á skilr heimsþriðjungana. Heitir fyrir austan Ásíá, en fyrir vestan Európá. (Bis. 9-10 )

II. kapituli

Fyrir austan Tanakvísl í Ásíá var kallat Ásaland eða Ásaheimr, en hQfuðborgin, er var í landinu, kǫlluðu þeir Ásgarð. En i borginni var hgfðingi sá, er Óðinn var kallaðr. Þar var blótstaðr mikill. Þar var þar siðr, at tólf hofgoðar váru œztir. Skyldu þeir ráða fyrir blótum ok dómum manna í milli. Þat eru díar kallaðir eða dróttnar. Þeim skyldi þjónostu veita ok lotning allt folk. Oðinn var hermaðr mikill ok mjǫk víðfprull ok eignaðisk mgrg ríki. […] (Bls. 11)

V. kapituli

Fjallgarðr mikill gengr af landnorðri til útsuðrs. Sá skilr Svíþjóð ina miklu ok Qnnur ríki. Fyrir sunnan íjallit er eigi langt til Tyrklands. Þar atti Oðinn eignir stórar. í þann tíma fóru Rúmverjahǫfðingjar víða um heiminn ok brutu undir sik allar þjóðir, en margir hǫfðingjar flýðu fyrir þeim ófriði af sínum eignum. En fyrir því at Óðinn var forspár ok fjglkunnigr, þá vissi hann, at hans afkvæmi myndi um norðrhálfu heimsins byggva. Þá setti hann brœðr sína, Vé ok Víli, yfir Ásgarð, en hann for ok díar allir með honum ok mikit folk annat. For hann fyrst vestr í Garðaríki ok þá suðr í Saxland. Hann átti marga sonu. Hann eignaðisk ríki víða um Saxland ok setti þar sonu sína til landsgæzlu. Þá for hann norðr til sjávar ok tók sér bústað í ey einni. Þar heitir nú Óðinsey í Fjóni. […] ( Bls. 14)

VIII. kapituli

Óðinn setti lgg í landi sínu, þau er gengit hǫfðu fyrr með Ásum. […] Þessa Svíþjóð kǫlluðu þeir Mannheima, en ina miklu Svíþjóð kǫlluðu þeir Goðheima. Ór Goðheimum sggðu þeir mQrg tíðendi. (Bls. 20, 22)

IX. kapítuli

Óðinn varð sóttdauðr í Svíþjóð. Ok er hann var at kominn dauða, lét hann marka sik geirsoddi ok eignaði sér alia vápndauða menn. Sagði hann sik mundu fara í Goðheim ok fagna þar vinum sínum. Nú hugðu Svíar, at hann væri kominn í inn forna Ásgarð ok myndi þar lifa at eilífu. […] ( Bls. 22)

XII. kapítuli

Sveigðir tók ríki eptir fǫður sinn. Hann strengði þess heit at leita Goðheims ok Óðins ins gamla. Hann fór með tólfta mann víða um heiminn. Hann kom út í Tyrk-land ok í Svíþjóð ina miklu ok hitti þar marga frændr sína ok var í þeiri fgr fimm vetr. Þá kom hann aptr til Svíþjóðar. Dvalðisk hann þá enn heima um hríð. Hann hafði fengit konu þá, er Vana hét, út í Vanaheimi. Var þeira sonr Vanlandi.

Sveigðir for enn at leita Goðheims. Ok í austanverðri Svíþjóð heitir bœr mikill at Steini. Þar er steinn svá mikill sem stórt hús. […] ( Bls. 27)

XXVII. kapítuli

[…] Fróði var hermaðr mikill. Þat var á einu sumri, at Fróði fór með her sinn til Svíþjóðar, gerði þar upprás ok herjaði, drap mart folk, en sumt hertók hann. Hann fekk allmikit herfang. Hann brenndi ok víða byggðina ok gerði it mesta hervirki. Annat sumar fór Fróði konungr at herja í Austrveg. Þat spurði Óttarr konungr, at Fróði var eigi í landinu. Þá stígr hann á herskip ok ferr út í Danmgrk ok herjar þar ok fær enga mótstgðu. […] (Bls. 54)

XXXI. kapítuli

Sglvi hét sækonungr, sonr Hggna í Njarðey, er þá herjaði í Austrveg. Hann átti ríki á Jótlandi. Hann helt liði sínu til Svíþjóðar. Þá var Eysteinn konungr á veizlu í heraði því, er Lófund heitir. Þar kom Sglvi konungr á óvart um nótt ok tók hús á konungi ok brenndi hann inni með hirð sína alia. […] (Bls. 60)

XXXII. kapítuli

Yngvarr hét sonr Eysteins konungs, er þá var konungr yfir Svíaveldi. Hann var hermaðr mikill ok var opt á herskipum, því at þá var áðr Svíaríki mjǫk herskátt, bæði af Dgnum ok Austrvegsmgnnum. Yngvarr konungr gerði frið við Dani, tók þá at herja um Austrvegu. Á einu sumri hafði hann her úti ok for til Eistlands ok herjaði þar um sumarit, sem heitir at Steini. Þá kómu Eistr ofan með mikinn her, ok áttu þeir orrostu. Var þá landherrinn svá drjúgr, at Svíar fengu eigi mótstgðu. Fell Þá Yngvarr konungr, en lið hans flýði. Hann er heygðr þar við sjá sjálfan. Þat er á Aðalsýslu. Fóru Svíar heim eptir ósigr þenna. Svá segir Þjóðólfr: