Джордж Оруэлл - 1984 (на белорусском языке)

ЭМАНУIЛ ГОЛЬДШТЭЙН

ТЭОРЫЯ I ПРАКТЫКА АЛIГАРХIЧНАГА КАЛЕКТЫВIЗМУ

Ўiнстан прачытаў далей:

Раздзел першы

Няведанне - гэта сiла

На працягу ўсiх гiстарычных эпох, па ўсёй верагоднасцi з канца неалiту, у свеце iснавала тры катэгорыi людзей: Вышэйшыя, Сярэднiя i Нiжэйшыя. Яны ў сваю чаргу дзялiлiся на розныя драбнейшыя групы, насiлi незлiчоную колькасць розных найменняў, iх лiчбавыя прапорцыi, а таксама ўзаемныя дачыненнi мянялiся ад стагоддзя да стагоддзя. Аднак фундаментальная будова чалавечага грамадства не мянялася нiколi. Нават пасля вялiзных зрухаў i нiбыта незваротных перамен заўсёды сама па сабе ўсталёўвалася тая самая структура, гэтаксама як гiраскоп заўсёды iмкнецца да раўнавагi, у якi бок яго б нi схiлялi.

Мэты гэтых трох груп абсалютна несумяшчальныя памiж сабою...

Ўiнстан прыпынiў чытанне, каб адчуць усю асалоду таго, што можна вось так утульна i бяспечна сядзець i чытаць. Ён быў адзiн: нi тэлегляда, нi вуха пры дзвярах, нi баязлiвага памкнення азiрнуцца цераз плячо цi прыкрыць рукою старонку кнiгi. Пяшчотнае летняе паветра лашчыла яму твар. Аднекуль здалёк прыглушана чулiся дзiцячыя галасы. У самiм пакоi - анi шолаху, толькi, нiбы нейкi шашаль, цiкаў гадзiннiк. Ўiнстан залез глыбей у фатэль i паклаў ногi на камiнную кратку. То была шчаснасць, то была вечнасць. I раптам, як часам робiш, калi ведаеш, што ўсё роўна прачытаеш i перачытаеш усю кнiгу да апошняга слова, ён разгарнуў яе на iншай старонцы, i яму трапiўся Раздзел трэцi. Ён чытаў далей:

Раздзел трэцi

Вайна - гэта мiр

Падзел свету на тры вялiкiя звышдзяржавы быў падзеяй, якую можна было прадбачыць i якая фактычна была прадказаная да сярэдзiны дваццатага стагоддзя. З далучэннем Эўропы да Расеi i Брытанскай iмперыi да Злучаных Штатаў дзве з трох сучасных вялiкiх дзяржаў - Эўразiя i Акiянiя - па сутнасцi, склалiся. Трэцяя - Усходазiя - вызначылася як выразная адзiнка толькi пасля бязладных баёў наступнага дзесяцiгоддзя. Гранiцы памiж трыма звышдзяржавамi ў некаторых месцах адвольныя, у iншых яны мяняюцца залежна ад ваенных поспехаў, але ў цэлым яны адпавядаюць геаграфiчным абрысам. Эўразiя ахоплiвае ўсю паўночную частку эўрапейскага i азiяцкага кантынентаў, ад Партугалii да Берынгавага пралiва. Акiянiя ўключае ў сябе абедзве Амерыкi, выспы Атлантыкi разам з Брытанскiмi выспамi, Аўстралазiю i Паўднёвую Афрыку. Усходазiя, меншая за дзве папярэднiя, з менш выразнай заходняй гранiцай, уключае Кiтай з паўднёвымi прылегласцямi, Японскiя выспы i вялiкую, але зменлiвую частку Манчжурыi, Манголii i Тыбету.

Згрупаваныя памiж сабою тым або iншым чынам, гэтыя тры звышдзяржавы на працягу дваццацi пяцi гадоў бесперапынна знаходзяцца ў стане вайны. Аднак вайна болей не з'яўляецца адчайнай барацьбой, скiраванай на знiшчэнне супрацiўнiка, як гэта было ў першыя дзесяцiгоддзi дваццатага стагоддзя. Гэта ўзброеная барацьба з абмежаванымi мэтамi памiж супрацiўнiкамi, якiя не могуць знiшчыць адзiн аднаго, у якiх няма для вайны нiякiх матэрыяльных прычын i якiх не падзяляюць нiякiя iстотныя iдэалагiчныя супярэчнасцi. Гэта, аднак, не значыць, што метады вядзення вайны або агульнае стаўленне да яе сталiся менш крывавыя i больш рыцарскiя. Наадварот, ваенная iстэрыя лютуе няспынна i паўсюдна ва ўсiх краiнах, а гвалт, рабункi, забойства дзяцей, заняволенне цэлых народаў, катаванне палонных, якое даходзiць да таго, што iх вараць i хаваюць жыўцом - усё гэта лiчыцца нармальным. Гэтыя злачынствы, учыненыя сваiмi салдатамi, а не ворагам, лiчацца значнымi заслугамi. Але з матэрыяльнага боку ў вайне занята вельмi мала людзей, пераважна гэта высокаквалiфiкаваныя спецыялiсты, i яна прыносiць параўнаўча мала ахвяр. Барацьба, калi яна ёсць, iдзе недзе на няпэўных гранiцах, аб праляганнi якiх звычайны чалавек можа толькi здагадвацца, або вакол Плывучых Крэпасцяў, якiя ахоўваюць стратэгiчныя пункты на марскiх шляхах. У цэнтрах цывiлiзацыi вайна выяўляецца найперш праз няспынную нястачу прадуктаў спажывання i перыядычнае скiданне ракетных бомбаў, кожная з якiх можа забiць некалькi дзесяткаў чалавек. Змянiўся, па сутнасцi, сам характар вайны. Дакладней кажучы, змянiўся iерархiчны парадак прычын, якiя выклiкаюць вайну. Матывы, што ўжо iснавалi, хоць i ў меншай меры, пад час вялiкiх войнаў пачатку дваццатага стагоддзя, сталiся цяпер асноўнымi i адкрыта прызнанымi.

Каб зразумець сутнасць цяперашняй вайны - бо нягледзячы на частыя перагрупаваннi супрацiўнiкаў гэта заўсёды тая самая вайна, - трэба найперш уявiць сабе, што яна не можа мець вырашальнага характару. Нiводная з трох звышдзяржаў не можа быць канчаткова зваяваная, нават дзвюма астатнiмi разам. Занадта роўна падзелены сiлы, занадта магутныя iх натуральныя сродкi абароны. Эўразiя надзейна абаронена сваiмi тэрытарыяльнамi абшарамi, Акiянiя вялiкасцю Атлантычнага i Цiхага акiянаў, Усходазiя - пладавiтасцю i працавiтасцю сваiх жыхароў. Па-другое, з матэрыяльнага пункту гледжання болей няма за што ваяваць. З усталяваннем самадастатковых эканамiчных сiстэм, пры якiх вытворчасць i спажыванне цесна счэплены мiж сабою, барацьба за рынкi збыту, адна з асноўных прычын колiшнiх войнаў, сталася непатрэбная. Разам з тым змаганне за сыравiну перастала быць пытаннем жыцця i смерцi. Ва ўсялякiм разе, кожная з трох звышдзяржаў дастаткова вялiкая, каб здабыць у сваiх межах амаль усе патрэбныя матэрыялы. Калi толькi вайна i мае нейкiя непасрэдныя эканамiчныя мэты, дык гэта вайна за рэсурсы працоўнае сiлы. Памiж гранiцамi трох звышдзяржаў ляжыць тэрыторыя, якою нiводная з iх не валодае пастаянна. Гэта чатырохкутнiк з вяршынямi ў Танжэры, Бразавiлi, Дарвiне i Ганконгу, у якiм жыве прыблiзна пятая частка насельнiцтва Зямлi. Якраз за валоданне гэтымi густанаселенымi раёнамi, а таксама за паўночны полюс, i iдзе няспынная барацьба памiж трыма звышдзяржавамi. Практычна, нiводная з iх нiколi не валодае ўсёй гэтай спрэчнай тэрыторыяй. Асобныя часткi яе пераходзяць з рук у рукi, i жаданне завалодаць тым або iншым рэгiёнам праз раптоўную здраду свайму саюзнiку i прыводзiць да бясконцых перагрупаванняў.

Усе спрэчныя тэрыторыi маюць каштоўныя мiнеральныя багаццi, i некаторыя з iх вырабляюць важныя раслiнныя прадукты, напрыклад, каўчук, сiнтэз якога ў краiнах з халаднейшым клiматам абыходзiцца параўнаўча дорага. Але перадусiм яны змяшчаюць у сабе невычэрпныя запасы таннай працоўнай сiлы. Дзяржава, якая пануе над Экватарыяльнай Афрыкай, або краiнамi Сярэдняга Ўсходу, або Паўднёвай Iндыяй, або Iнданэзiяй, мае праз гэта ў сваiм распараджэннi сотнi мiльёнаў кулi, якiя за сваю знясiльную працу атрымлiваюць вельмi мала. Насельнiкi гэтых краiн, больш цi менш адкрыта даведзеныя да стану рабоў, пераходзяць увесь час ад аднаго заваёўнiка да другога. Iх выкарыстоўваюць гэтаксама, як вугаль або нафту, у барацьбе за павелiчэнне вытворчасцi зброi, за пашырэнне заваяваных тэрыторый, за павышэнне колькасцi працоўнае сiлы, каб тая вырабляла больш зброi, спрыяла заваяванню тэрыторый i гэтак да бясконцасцi. Трэба адзначыць, што барацьба нiколi не пераходзiць межаў спрэчных тэрыторый. Гранiцы Эўразii перасоўваюцца то ў адзiн бок, то ў другi памiж ракою Конга i паўночным берагам Мiжземнага мора. Выспы Iндыйскага i Цiхага акiянаў увесь час заваёўваюцца Акiянiяй або Ўсходазiяй. У Манголii лiнiя, што аддзяляе Эўразiю ад Усходазii, нiколi не бывае стабiльная. Усе тры дзяржавы аспрэчваюць разлеглыя тэрыторыi вакол Полюса, якiя фактычна не населеныя i не даследаваныя. Але раўнавага сiл заўсёды прыблiзна тая самая, а тэрыторыя, што складае аснову кожнай звышдзяржавы, застаецца заўсёды нязменная. Да таго ж праца зняволеных народаў, што жывуць вакол Экватара, сусветнай эканомiцы, па праўдзе кажучы, непатрэбная. Яна нiчога не дадае да сусветнага багацця, бо ўсё вырабленае выкарыстоўваецца на ваенныя патрэбы. Вайна заўсёды вядзецца дзеля таго, каб лепей узброiцца да наступнай вайны. Сваёй працай заняволеныя масы спрыяюць павышэнню iнтэнсiўнасцi перманентнай вайны. Але калi б iх i не iснавала, структура сусветнага грамадства i прынцыпы, паводле якiх яно падтрымлiвае сваё iснаванне, наўрад цi былi б iстотна адрознымi.