Джордж Оруэлл - 1984 (на белорусском языке)

Толькi пасля дзесяцi гадоў сусветных i грамадзянскiх войнаў, рэвалюцый i контррэвалюцый ва ўсiх частках свету Ангсоц i яго канкурэнты склалiся ў дакладна акрэсленыя палiтычныя тэорыi. Але iм папярэднiчалi розныя сiстэмы, звычайна званыя таталiтарнымi, якiя з'явiлiся раней у гэтым стагоддзi, i галоўныя абрысы свету, якi павiнен быў нарадзiцца з пануючага бязладдзя, былi ўжо даўно вiдавочныя. Што за тып чалавека мусiў уладарыць у гэтым свеце таксама было вiдавочна. Новая арыстакратыя складалася пераважна з бюракратаў, навукоўцаў, тэхнiкаў, прафсаюзных дзеячаў, прапагандыстаў, сацыёлагаў, выкладчыкаў, журналiстаў i прафесiйных палiтыкаў. Гэтыя людзi, якiя паходзiлi з аплочваных прадстаўнiкоў сярэдняга класа i вышэйшых пластоў рабочых, былi сфармаваныя i аб'яднаныя бясплодным светам манапалiзаванай прамысловасцi i цэнтралiзаванага кiраўнiцтва. У параўнаннi з адпаведнымi сiламi мiнулых часоў яны былi менш хцiвыя, менш прывабленыя раскошаю, затое болей прагныя чыстай улады i, што характэрна, больш свядомыя ў сваiх дзеяннях i больш рашучыя ў знiшчэннi апазiцыi. Гэтае апошняе адрозненне было самае iстотнае. У параўнаннi з сённяшнiмi, усе тыранii мiнуўшчыны былi млявыя i недзеяздольныя. Кiраўнiчыя колы заўсёды былi ў пэўнай ступенi заражаныя лiберальнымi iдэямi, былi радыя паўсюль папускаць лейцы, паважна ўспрымалi толькi вiдавочныя факты i не цiкавiлiся, пра што думаюць iх падуладныя. Нават сярэднявечная каталiцкая царква здавалася талерантнаю ў параўнаннi з сучаснымi стандартамi. Прычына часткова палягае ў тым, што ў мiнулым нiводзiн урад не мог трымаць сваiх грамадзянаў пад сталым наглядам. Аднак ужо вынаходка кнiгадрукавання дазволiла лягчэй манiпуляваць грамадскай думкай. Кiно i радыё дапамаглi тут яшчэ болей. З развiццём тэлевiзii i з тэхнiчным прагрэсам, якi дазволiў стварыць апарат, што працуе i на перадачу i на прыём, прыватнаму жыццю людзей настаў канец. Кожнага грамадзянiна цi, прынамсi, кожнага вартага таго, каб за iм сачылi, можна было трымаць дваццаць чатыры гадзiны ў суткi пад вачамi палiцыi, у трэскаце афiцыйнае прапаганды, тым часам як усе iншыя каналы камунiкацыi перакрытыя. Упершыню ўзнiкла магчымасць навязаць падуладным не толькi поўную паслухмянасць дзяржаўнай волi, але i поўную аднастайнасць думак.

Пасля рэвалюцыйнага перыяду пяцiдзесятых-шасцiдзесятых гадоў грамадства зноў, як i раней, перагрупавалася на Вышэйшых, Сярэднiх i Нiжэйшых. Але новыя Вышэйшыя, у адрозненне ад папярэднiкаў, дзейнiчалi ўжо не iнстынктыўна. Яны ведалi, што трэба рабiць, каб захаваць свае пазiцыi. Ужо даўно было заўважана, што адзiная надзейная падстава алiгархii - калектывiзм. Багацце i прывiлеi абараняць лягчэй, калi валодаеш iмi супольна з iншымi. Гэтак званая "лiквiдацыя прыватнае ўласнасцi", што адбывалася ў сярэдзiне стагоддзя, значыла на справе канцэнтрацыю ўласнасцi ў значна меншай, чым дагэтуль, колькасцi рук, ды яшчэ з тым адрозненнем, што новыя ўласнiкi не былi ўжо масаю iндывiдаў, а ўтваралi групу. Нiводзiн асобна ўзяты сябра Партыi не валодае нiчым, апроч нязначных асабiстых рэчаў. Супольна Партыя валодае ўсiм у Акiянii, бо яна кантралюе ўсё i распараджаецца прадукцыяй, як толькi хоча. У першыя паслярэвалюцыйныя гады яна здолела заняць пануючае становiшча, амаль не сустрэўшы супрацiву, бо ўвесь працэс адбываўся як акт калектывiзацыi. Заўсёды лiчылася, што пасля экспрапрыяцыi капiталiстаў настане сацыялiзм, i капiталiстаў без лiшнiх пытанняў экспрапрыявалi. У iх забралi ўсё - фабрыкi, шахты, зямлю, дамы, транспарт - а як усё гэта перастала быць прыватнай уласнасцю, дык яно мусiла стацца ўласнасцю грамадскай. Ангсоц, якi нарадзiўся на глебе ранейшага сацыялiстычнага руху i пераняў яго фразеалогiю, сапраўды выканаў галоўны пункт сацыялiстычнае праграмы, з тым загадзя прадбачаным i жаданым вынiкам, што эканамiчная няроўнасць сталася вечнаю.

Але праблемы ўсталявання вечнага iерархiчнага грамадства на гэтым не канчаюцца. Кiраўнiчыя колы могуць страцiць уладу ў чатырох выпадках. Яны могуць або быць пераможаныя звонку, або кiраваць так блага, што паўстануць масы, або дазволiць сфармавацца моцнай i незадаволенай сярэдняй групе, або страцiць давер да самiх сябе i жаданне кiраваць. Гэтыя прычыны не дзейнiчаюць паасобку i звычайна выступаюць у нейкай ступенi ўсе чатыры разам. Кiраўнiчы клас, якi здолеў бы супрацьстаяць усiм гэтым небяспекам, заставаўся б пры ўладзе вечна. Урэшце, вырашальным фактарам з'яўляецца духовы стан самога кiраўнiчага класа.

З паловы гэтага стагоддзя першая небяспека, па сутнасцi, знiкла. Кожная з трох двяржаваў, што цяпер падзяляюць свет, сапраўды непераможная i магла б перастаць быць такою толькi праз паступовыя дэмаграфiчныя змены, якiх урад з шырокаю ўладай можа лёгка пазбегнуць. Другая небяспека таксама застаецца толькi тэарэтычнаю. Масы нiколi не паўстаюць самi па сабе, i яны нiколi не паўстануць толькi з-за таго, што iх прыгнятаюць. Пакуль iм няма з чым параўнаць сваё становiшча, яны нiколi не ўсведамяць, што iх прыгнятаюць. Частыя эканамiчныя крызiсы мiнулага былi зусiм непатрэбныя, не дапускаюцца яны i цяпер, але iншыя гэткiя ж важныя перабоi могуць адбывацца i адбываюцца, не даючы палiтычных вынiкаў, бо няма нiякае магчымасцi адкрыта выказаць незадаволенасць. Што да праблемы перавытворчасцi, якая прыхавана iснуе ў нашым грамадстве з часоў узнiкнення машыннае тэхнiкi, Дык яна вырашаецца шляхам вядзення перманентнае вайны (гл. Раздзел III), якая служыць таксама для дасягнення ў грамадстве неабходнага маральнага духу. Такiм чынам, з пункту погляду нашых цяперашнiх кiраўнiкоў застаюцца наступныя рэальныя пагрозы: вылучэнне новае групы здольных людзей, якiя займаюць пасады нiжэйшыя за iх здольнасцi, людзей, прагных улады; развiццё лiбералiзму i скептыцызму ў iх уласных шэрагах. Такiм чынам, праблема мае, так бы мовiць, адукацыйны характар. Яна палягае ў тым, каб няспынна фармаваць свядомасць i кiраўнiчае групы, i больш шматлiкае выканаўчае групы, што iдзе непасрэдна за першаю. Што да свядомасцi масаў, дык яна патрабуе ўплыву толькi ў негатыўным сэнсе.

Грунтуючыся на гэтых дадзеных, можна ўявiць сабе, калi яна яшчэ не вядомая, агульную структуру акiянiйскага грамадства. На вяршынi пiрамiды стаiць Вялiкi Брат. Вялiкi Брат бясхiбны i ўсемагутны. Кожны поспех, кожнае дасягненне, кожная перамога, кожнае навуковае адкрыццё, усе веды, уся мудрасць, усё шчасце, уся цнота непасрэдна прыпiсваюцца яго кiраўнiчай i натхняльнай ролi. Нiхто нiколi не бачыў Вялiкага Брата. Ён - твар на плакатах, голас у тэлеглядзе. Мы можам быць пэўныя, што ён нiколi не памрэ, а наконт даты яго нараджэння ўжо i цяпер iснуе вялiкая няпэўнасць. Вялiкi Брат - маска, пад якою Партыя вырашыла выступаць перад светам. Яго функцыя - быць зборным аб'ектам любовi, страху i павагi - пачуццяў, якiя лягчэй прысвяцiць аднаму чалавеку, чым цэлай арганiзацыi. За Вялiкiм Братам iдзе Ўнутраная Партыя, якая налiчвае шэсць мiльёнаў чалавек, або трохi меней за два адсоткi насельнiцтва Акiянii. За Ўнутранай Партыяй iдзе Знешняя Партыя. Калi Ўнутраная Партыя разглядаецца як мозг дзяржавы, дык Знешнюю Партыю было б справядлiва параўнаць з рукамi дзяржавы. Далей iдуць безаблiчныя глухiя масы, звычайна называныя "проламi", якiя складаюць каля васьмiдзесяцi пяцi адсоткаў насельнiцтва. Паводле нашай папярэдняй тэрмiналогii, пролы - гэта Нiжэйшыя. Што да рабскага насельнiцтва экватарыяльных раёнаў, якое ўвесь час пераходзiць ад аднаго заваёўнiка да другога, дык яно не складае сталай групы ў агульнай структуры.