Хараев ИбрахIим - ЧIир. Роман

– Ткъа шахматы хIун бохург ду?

– Кравцовс хаьттира шахматех ловза хууш мила ву? Рязановс а, Бердяевс а хазахетта куьйгаш айдира, шаьшинга ловза боху моьттуш, ткъа Кравцовс элира – дIогара кубрик гуш йуй шуна? Аьнгали кара а эций, цIенкъа цIанйе, лепаш хилийта иза. Са хиллалц цIенкъа горгамш хьийкхира цара, хIете а билгалйиначу ханна ца ларийра, цундела хьуна ма-гарра муцIарш а йохийна хьийзаш бу.

– ЛадогIал соьга, Витек! Цкъа делахь, шун муцIарш йац, шун йаьххьаш йу, массо а адамийн санна. ШолгIа делахь, таханлерачу дийнахь дуьйна цхьа а шахматех ловзуш а вац, машен хохкуш а вац, йа нIаьна санна Iоьхуш а вац. Хьо кхеттий?

– Ши бIаьрг а къарзийна, Iадийча санна лаьттара Витек.

– Руслан, хьо лартIахь вуй? Цара вай дойур ма ду тIаккха…

– Ас аьлларг дехьа! Кхана-лама баркалла эр ду ахь суна. – йукъахдеккхира цуьнан къамел Руслана.

– Дика ду! – ца ваьлла реза хилира Витек, цунах дош хир доций ша кхеташ воллушшехь.

Суьйренан таллам биначул тIаьхьа, капитан Гончаровс массеран а буьйса декъала а йина араволуш Руслане а хьаьжна элира:

– Дала аьтто бойла хьан, Дадиев!

ДIадуьйша омра диначул тIаьхьа, салагаш сиха шайн метта хьалабевлира. Руслан маьнги тIера йургIа дIасхьа а ца даржош, йуьхь-куьйг дIадила сехьа чувелира. Цигахь хезира цунна Кравцовн буьрса аз:

– Синош, дIахIиттал могIаре! Мичахь йу и керла йеана йолу боьха хIума?

– ХIан… хан тIекхечи – ойла йира Руслана. Хьалхарчу ярусера меттиг йоккху хан бокъалла а тIекхаьчнера.

Руслан меллаша чоьхьавелира. Цунна гира Кравцовна хьалха лаьтта виъ бIаьхо.

– Шу виъ сихонца шайн маьнганашна тIе схьала а довлий, дIадуьйша. Аш кхин цкъа а машенаш хоьхкур йац! – элира Руслана.

– ХIун элира ахь? – Iуьргара лаьхьанаш санна, гучубевлира баккхийнаш.

– Шуна хезнарг элира-кх. – кIоршаме жоп делира Руслана, ткъа йуха кхеравеллачу Витекана тIевахара иза, цуьнан жимма а сатеда.

Русланна гира шена тоха Кравцовс айдина куьйг. Руслан охьатаьIира, ткъа цу мIаьргонехь Кравцовн моччахалах буй тоьхна, иза вожийра цо. Минот йалале тIеведда волу кхин сержант, буй къовла а ца ларош Кравцовна улло охьавуьйжира, Руслана тоьхна тIара бахьана долуш.

Тийналла йоьссира казармехь. Цхьа а ваьхьаш вацара Русланна улло гIорта а. Тийналла йохош кхин цкъа омра дира Руслана массаьрга а дIадийша аьлла, ткъа ша Кравцовн маьнга мичахь бу а хаьттина, цу тIе хьала а ваьлла дIавижира. Руслан велакъежира, Гончаровна хазахетар дуй хууш. Русланна хезаш дара казармичуьра къамелаш:

– Шарахь вай мел лелийнарг эрна хилла, жима кIанта оцу кепара ша дерриге а дохо?

– И кIант бакъ долуш, боксер ву шуна. Вай вейтта массо а цхьаьна тIекхетахь къарвала а мега иза, ткъа вуьшта-м цо Iойла дойур ду вайн. Хьуна ца гира цо хьо муха вожийра, ша кино чохь санна. Иштта Сальков а вожийра. Цхьаьна кIирнахь собар дан деза вай Рыжий схьакхаччалц. Цо шен метте дIахIоттор йу салага. ТIехула тIе Соьлжа-ГIалара а ма ву иза. ДагадогIий хьуна Кутуевс мел чIогIа хьийзош вара Рыжий? Хьакъ долуш хьийзош хиллехь а, амма вайна цунах гIоле ма ца хуьлура. Рыжийга дIаэр ду вай хIара Соьлжа-ГIалара ву, тIаккха цо цу мIаьргонехь хIаллак вийр ма ву иза.

Руслан кхийтира Рыжийца дерг къасто дезаш хилар.

– ХIумма а дацара иза-м. Рыжий а цхьаъ хир ву-кх. Гича хуур ду-кх – набарна тевжира Руслан, дукха ойланаш ца йеш.

…Капитан Гончаров саьлтий хьалагIовтта итт минот йиссинчу хенахь вогIура даима а. Уггаре а хьалха цо самайоккхура сержантски состав, ткъа цунна йукъара уггаре а хьалха Кравцов самавоккхура цо. Гончаровс иза башха лоруш вацахь а, амма шена тIедиллинарг кхочуш деш вара лаккхара сержант. Цуьнан маьнги улло вахча, Гончаров цецваьллера, шена гуш дерг гIан ду моьттуш – Кравцовн метта вижина Iуьллуш вара Дадиев.

– Де ма эша хьан, сан махкахо, ма ледар вац-кх хьо! – велакъежира капитан.

Хилларг шена хIун ду ца хууш санна, сиха йуьстах велира Гончаров, ткъа йуха самайеккхира сержантски состав.

ШолIгачу кIирнахь Руслан тIетаьIIина тIеман баххаш Iамош вара. Денош мIаьргонаш санна дIалелхара. Цхьаьна дийнахь, мокъа хан йолчура садаIа маьнги тIе охьавижиначу Русланна наб озийнера. ГIенахь цунна дуьхьал тессира шен логах ирачу мIаранашца тассайелла Iаламат йоккха маккхал. Цо лазийна самаваьккхиначу Русланна гира шена тIехь лаьтташ волу ца вевза цхьа стаг. Цуьнан цабезамо разйаьккхинчу йуьхьтIера оьгIазе хьоьжура хIорд санна сийна ши бIаьрг. Цу бIаьргийн шелонехь хаалуш дара иза диканна араваьлла ца хилар. Руслан легаштIера а лаьцна, цуьнан садукъдеш вара иза. Руслан хьалагIатта гIоьртира, амма лам санна долчу цу стеган дегIо меттахвала а ца вуьтура иза. Хетарехь иза ши метр леккха а, бIе кила йозалла йолуш а вара. Русланна цкъа а гина дацара ишта даккхий адамаш.

ТIедарчех йуьзна йуьхь йолуш, гIодайуккъелц верзина ваьлла иза ша вампIал санна вара. Вистхилар доцуш, Руслан цхьаьна куьйга маьнги тIера хьала а айвина, такхийна пена йисте дIагIортийра цо. Садукълуш волчу Русланна гуш цуьнан и къорза йуьхь бен кхин хIумма а дацара. УргIал Руслан пенах а таIийна, кхин гIелвалар доцуш лаьттара, хетарехь цо ишта масех сахьт доккхур дара, кхин меттах ца волуш. БIаьргаш хьалха хIоьттинчу пардонехула Русланна гуш дара белакъежаш лаьтта «дедыш». Цара сатийсина мIаьрго ма йара иза – Русланна хуьлу бекхам ган. Садукъделла лаьттачу Русланна хезира:

– Рыжий, сенлуш ма ву иза! ДIахеца иза! Лийр ма ву и. Русланна моттаделера шена тIе лаьтташ даккхийчу тIемашца доккха малик ду. Цу мIаьргонехь кхетамчу веара иза. Де доьхна экха санна шийлачу цIенкъахь Iуьллуш вара иза, шена хиллачух ца кхеташ, ткъа йуха меллаша дагаэха доладелира хилларг. БIаьргаш схьабиллича, цунна гира толамхочун велакъажарца шега хьоьжуш лаьтта цхьа хьаьрса ургIал.

Рыжийн букъа тIехьа лаьтта Кравцов а, кхин берш а гича, дагадеара Русланна мел хилларг. Рыжий хIумма а шекваьлла йа ша диначунна дохковаьлла вацара. Русланан кийрахь кхерстира цабезаман алу. Адаман кепара вухуш, цу мIаьргонехь цIий Iано хьаьгна, къиза экха хилира цунах. Саьлтий болчу агIор дIатассавелира иза. Самукъадаьлла терсара уьш, амма церан белар цIеххьана сецира, Руслана гоьзанчана тIехьаьдда, цуьнгара урс даьккхича.

ЦIийх дуьзначу бIаьргашца, урс даьккхина тIеволавелира Руслан Рыжийна.

– КIентий, атас!!! – мохь белира цхьаьнга. Массо а уллора дIасхьаведда, ша виссира Рыжий. Кхеравелла, мохь оьхуш шолгIачу яруса тIе хьалакхоссавелира иза, амма Руслан саца дагахь вацара. Бекхамо вахийна, хьере винера иза. Рыжий дIасхьауьдура, ша мича эккхар ву ца хууш, эххар а казармера араведира иза, ткъа цунна тIаьхьа, урсаца ведда воьдура Руслан. Массо а Iадийна хьоьжура цаьрга, амма цIеххьана, Русланан некъ хадийра цхьаммо, цуьнан карара урс охьа а дожош. Иза хиллера капитан Власов – йерриге а тIеман частан дозалла.