Хараев ИбрахIим - ЧIир. Роман

НеIан херонехула Русланна гира тховх муш тоссуш волу къона саьлти. Цо лол беш гича, Руслан кхийтира иза ирхоллавала дагахь кечам беш хиларах. Воьлхучура ца соцуш, горвоьжна дегIатIехь моссийтозза жаIаран кеп гайтира цо. Ткъа цул тIаьхьа, соне а вахана, брезента бухара доккха диг схьаийцира цо. Цу мIаьргонехь трансформаторни чоьхьа велира Руслан. Русланна цкъа а гина вацара и кIант. Цунна ца хаьара иза бутт хьалха эскаре веана керла бIаьхо вуй. Абрамов Сергей шен ден-ненан цхьаъ бен воцу кIант вара. Цуьнан да а, нана а Москван пачхьалкхан университетан лаккхарчу математикин профессораш дара. Сергей а цу университетехь доьшуш вара, амма ша берхIиттара ваьлча, цо да-нана дуьхьал доллушшехь сацам бира эскаре ваха.

Шен докъазалла Сергей йоьалгIачу роте кхечира, ткъа цуьнан куьйгаллехь вара лаккхара лейтенант Круглов. Цуьнан ротехь цкъа а низам бацара, амма дедовщина кхууьш йара. Гундаревна везаш вацара, цундела цо сихо ца йора цунна капитанан цIе йала. Круглов де дийне мел долу дарлуш вара. Цу буса а вехна каптерки чохь Iуьллуш вара иза, ткъа цуьнан ротера «дедыш» къоначу саьлтишна тIехь Iазап латтош бара. Ша сийсаза варна кхин тоха са доцучу Абрамовс сацам бира шен дахар чекхдаккха. Мел чIогIа дохковаьллера иза ше дега а, нене а ла ца догIарна. Руслан неIарна хьалха дIахIоьттира, саьлти ара ца валийта.

Руслан гина воьхнера Сергей, ткъа йуха цо элира:

– Ма йе суна новкъарло, товарищ старшина. – саьлтичун аз а дерриге а дегI санна дегош дара. – ДIавала неIарера, товарищ старшина, йа ас цIий Iанор ду хьан, кхин болчеран санна!

– Хьан бакъо йац цхьаьннан а цIий Iано. Муха йу хьан цIе?

– Сергей йу сан цIе. Ас чIогIа доьху хьоьга, дIавала цу неIарера… – саьлтий велха ийзалуш вара.

– Сергей, Дела доьхьа собаре хила, ма леладе Iовдал дерг. – Руслана меллаша Сергей маравуллуш, цуьнан карара диг дIадеккхира.

Меллаша горхIоьттина йуха а велхаран къурдаш дан волавелира саьлти. Иза дагахь хиллера вижина Iуьллучу Кругловна диг детта, иштта масех сержант а диг диттина вен, ткъа цул тIаьхьа ша ирхоллавала. Иштта йара цуьнан Iалашо. Иттех минотехь цуьнца къамел диначул тIаьхьа Русланан аьтто белира Сергей кхето. И шиъ цхьаьна йоьалгIачу роте вахара.

– Муьлха ву? – хаьттира Руслана и шиъ чоьхьаваьлча.

– ДIогара, пенна уллора шолгIа маьнга, сержант Денисов. – элира Сергейс.

Руслан меллаша маьнги улло вахара. Цу тIехь вижина волу саьлти дукхозза а гинера Русланна, амма вевзаш вацара:

– ХьалагIатта, къамел ду дан дезаш!

Реза воцучу Денисовс ша самаваьккхинарг кхин хиллехь, иза вуо човхор вара, амма Русланах ца хIоьттира иза.

– ХIун хилла?

– Масех минот хьалха кху дагарца вуьйш вара хьо, со тIе ца кхаьчнехь. – элира Руслана, Сергейн карара диг дIагойтуш. – Суна баркаллаш баха ца оьуш, амма таханлерачу дийнахь дуьйна, кху кIантах пIелг Iуттур бац цхьаьна а дас. Массо а кхеттий соьх? – леррина Денисовн бIаьра хьаьжира Руслан.

– Руслан, ладогIахьа, тхуна «дедыша» тIехь ца латтош къизалла ца йуьтура – дерзинчу когашца цIийиначу биргIанашна тIехула дIасхьалелара, дегIан чкъор цу биргIанашна тIелеташ, ткъа кхаьрга-м вистхила а йиш ма йац…

Докъазалла, цу мIаьргонехь самавелира ротин командир Круглов. Вехна иза, когаш Iуьйра, леста а лесташ каптеркера аравелира, хIун гIовгIа йу хьажа.

Иза гича Руслана а, Денисовс а сацийра къамел, амма иза тIаьхьа хиллера. Кругловна сиха вевзира Руслан. Къаьсттина чIогIа везаш вацара цунна иза, хIунда аьлча Руслан Гончаровн ротера волу дела, ткъа и рота массо а гайтамашкахула даима тоьлла йара тIеман декъехь, ткъа хIинца Кругловн дика аьтто бара Гончаровна бохам бан.

– Хьо мила ву ван? – цабезамах дуьзна дара цуьнан цIийделла бIаьргаш.

– Со биргIанийн ротера старшина Дадиев ву, товарищ лаккхара лейтенант! – гIиллакхехь вистхилира Руслан.

– Валахь, дIадала тIаккха суна хьалхара, къутIа, ас хIинца датIор ду хьо! – элира Кругловс, Руслан кач тIера а лаьцна ара такхош.

Амма Руслана каде цуьнан карара мукъаволуш, командиран куьйг букъа тIехьа саттийра. Кругловс боьха мел дерг дийца долийра, ткъа цу боьхачу маттаца цо ненан цIе йоккхуш шена хезча, Руслан хьервелира. Минот йалале, Круглов ша волчу агIор схьаверзош, цо ластийна йуьхь тIе буй туьйхира цунна. Кругловн марара охьаоьхучу цIийх дIайуьзнера йерриге а казарма, ткъа ша командир кхетамчуьра ваьлла охьавуьйжира. Йерриге а рота самайаьллера. Минотана тийналла йоьссира казарми чохь, ткъа цу тийналлехь Русланна хезира цхьаммо олуш:

– Дадиев, хIинца-м набахте кхочур ву хьуна хьо! И дешнаш хезча боккъалла а кхийтира Руслан ша диначух. Иза Iадийна дIасхьахьоьжура кхин дIа хIун дан деза ца хууш, амма цIеххьана Абрамовн аз хезира цунна:

– Руслан, бIаьргаш дIахьаббе.

– ХIунда?

– Ас хьайга аьлларг дехьа, доьху хьоьга, Руслан.

Руслана ши бIаьрг дIакъовлушшехь, цуьнан йуьхьтIе инзаре чIогIа лазош хIума кхийтира. Корта а лаьцна лаьтта охьавуьйжира иза. Марах, багах, бесништIехула охьаоьхуш цIий дара, ткъа хьалха лаьттара карахь гIант а долуш Сергей, цхьа сахьт хьалха Руслана дахар лардина волу.

– Ишта баркалла хуьлу-кх стагана дика болх бича – дагатессира Русланна. Иза чIогIа оьгIазваханера Сергейна, ткъа Абрамов гIант охьакхуссуш, дIаведира. Руслан цунна боьха мел дерг дуьйцуш тIаьхьаведира, ткъа хьуьхьвоьлла Сергей сихонца бехказавала гIертара:

– Руслан! ХIинца ша дерриге а дика хир ду. Тхан ротас тоьшалла дийр ду Круглов хьуна йетташ вара, ткъа ахь дуьхьал леташ, ца хууш тоьхна цунна. Эххар а кхийтира Руслан Сергейс диначух. Иза цецваьллера муха дагадеана сел сиха и санна дерг саьлтичунна. Куьзгана хьаьжча, ша ца вевзира Русланна – оццул чIогIа йистина йара цуьнан йуьхь. Букъа тIехьа лаьттачу Сергейга мохь белира:

– Ва Дела!

– ХIумма а дацара иза-м, Серега. Цхьа кIира далале меттавогIур вара со-м. Цулле а кхин дIа хIун дан деза дийцахьа.

– Руслан, цкъа делахь къинтIера вала суна, ас хьо лазорна. ШолгIа делахь, хIинца тхан йерриге а ротас кехатана куьйг йаздийр ду Круглов ша хьуна коча веанера аьлла, ткъа хьо цунах дуьхьал леташ бен вацара. Иза ишта а мелла ву, цунна дагадогIур дац ша хIун дина а, хIун лелийна а. Ткъа хIинца цкъа сихонца хьан ротин командире хаам бан беза.

Дукха хан йара Гончаровга буьйсанна цхьаммо а телефон ца тухуш. Набарха валанза волчу цунна моьттура цIера, Соьлжа-ГIалара цхьаъ хир ву кхузахь буьйса хилар дицделла зIене ваьлла. Ши бIаьрг ца боьллуш, телефон схьаийцира Гончаровс:

– Алло?

– Товарищ капитан, Дадиев ву со! Тхуна бохам баьлла.

Ахсахьт далале схьакхечира Гончаров.

– Ва Дела, Русик! ХIун хилла хьуна? Пхи бутт бен ца биссина хьуна, сатоха цхьажимма сан диканиг!

Кхин ахсахьт далале командир Гундарев схьакхечира. Иза гучуволлушшехь, гоьзанчас омра дира: «Тийна латта».