Радыё Свабода - Дарога праз Курапаты

— Як асабіста вы пачуваецеся, езьдзячы па гэтым месцы на бульдозэры?

УЛАДЗІМЕР: Ня ведаю. Я мяркую, што гэта проста лес. Лес нішчыць нельга, але ж дарогу пашыраць трэба.

— А чаму вы з Магілёва сюды прыехалі?

АНАТОЛЬ: Таму што ў Магілёве няма працы. Вось нас сюды — у камандзіроўку...

— Калі пачнуць карчаваць?

УЛАДЗІМЕР: У бліжэйшыя дні. Можа, праз два дні, самае большае праз тыдзень. Хутчэй за ўсё, мы нічога тут ня ўбачым. Пройдзем бульдозэрамі і нічога не заўважым.

— Калі, прыкладам, ваш дзед альбо прадзед быў расстраляны і тут пахаваны. Як вы мяркуеце, па ягоных костках можна праяжджаць?

АНАТОЛЬ: Я ведаю, калі рабілі пашырэньне Гомельскай дарогі, там было нямецкае пахаваньне. Прыехалі зь Нямеччыны гэтыя Гансы...

УЛАДЗІМЕР: Немцы.

АНАТОЛЬ: Ну немцы. Сабралі сельсавет. Маўляў, тут нашыя браты, немцы, Гансы... Акуратна экскаватарам... Косткі там былі, дык іх у труну. А тут — значыцца, нікому не патрэбна.

УЛАДЗІМЕР: Мы па гэтых костках будзем езьдзіць, нас прымусяць езьдзіць. Нават калі, як вы гаворыце — дзед, прадзед... Але я спадзяюся, што ня ўбачу. Калі ўбачу, я абяцаю, што аб’еду. Я ніколі да гэтага не дакрануся.

АНАТОЛЬ: На гэта ж ёсьць праектанты. А мы проста экс-плюатацыйнікі. Нам сказалі, і мы робім.

— Няўдзячная праца...

УЛАДЗІМЕР: Калі б ня Вы, мы б нічога пра гэта ня ведалі. Мы ж не ад харошага жыцьця — а што ў Магілёве мне няма працы, альбо яму — у Бабруйску.

Калі я пакідала Курапаты, экскаватар пачаў працаваць.

21 верасьня 2001

РЭКАНСТРУКЦЫЯ ДАРОГІ Ў КУРАПАТАХ

З намі на простай тэлефоннай сувязі Ганна Соусь, наша карэспандэнтка, якая цяпер знаходзіцца ва ўрочышчы Курапаты.

Ганна, добры вечар!

— Добры вечар.

— Што Вы бачыце, распавядзіце, калі ласка.

— Тут працягваюцца будаўнічыя работы. Тэхніка падведзеная шчыльна да месцаў пахаваньня. Слухачы Радыё Свабода могуць пачуць, як працуюць экскаватары і бульдозэры. Вакол ляжаць пасечаныя дрэвы. Сёньня ў прадпрыемстве «Магістральаўтадор», якое займаецца рэканструкцыяй Менскай кальцавой дарогі, мяне запэўнілі, што месца пахаваньняў ня будзе закранутае. Дарэчы, раней у Камітэце па аўтамабільных дарогах сьцьвярджалі, што пашырэньне дарогі адбудзецца толькі ў бок гораду. Але ж цяпер я на свае вочы бачу пасечаныя дрэвы з абодвух бакоў дарогі. Побач са мною дзьве жанчыны, учора яны паслухалі рэпартаж Радыё Свабода пра Курапаты і сёньня, абураныя, прыйшлі сюды. Адна зь іх нават кінула камяні ў бок будаўнікоў. Я даю слова Веры Ціцянковай:

— Мы вельмі ўражаныя тым, што тут адбываецца. Гэта проста барбарства. І таму, людзі, мы павінны абараніць гэтае месца. Ад барбараў.

Вядома, што першага кастрычніка частка кальцавой дарогі ад Лагойскага тракту да пачатку гарадзенскай трасы будзе зачыненая на рэканструкцыю. І ўсё ж такі, ці ёсьць яшчэ рэальная магчымасьць прыпыніць будаўнічыя работы ў Курапатах? Калі б, прыкладам, сотні людзей прыйшлі сюды і сталі перад гэтымі бульдозэрамі, якія цяпер працуюць, гэтымі экскаватарамі і рашуча сказалі: «Не дазволім!» Я зьвяртаюся з гэтым пытаньнем да Любові Сакалоўскай, якая сёньня таксама прыйшла ў Курапаты.

САКАЛОЎСКАЯ: Ведаеце, пачуцьцё вельмі і вельмі жахлівае. Гэта наша сьвятое месца руйнуецца. І ў мяне такое адчуваньне, быццам гэта мяне капаюць, маю душу. Людзі, прыходзьце! Пабачце, што тут адбываецца. Ня будзьце абыякавыя! Гэта ж наша сьвятое месца, Курапаты. А ўлады хочуць зруйнаваць яго.

Любоў Сакалоўская і Вера Ціцянкова прынесьлі сёньня ў Курапаты сьвежыя кветкі. Між іншым, адзін з будаўнікоў, зь якім я размаўляла ўчора, сёньня сказаў: «Дзякуй Богу, я заўтра зьяжджаю Не магу тут працаваць».

— Ганна, тыя людзі, што там працуюць на гэтых экскаватарах – гэта прывезеныя людзі з Магілёва, гэта не менчукі, так?

— Так.

— І яны не ўсьведамляюць, на якое месца іх прывезьлі?

— Учора яны нават ня ведалі, што такое Курапаты. Сёньня вось Вера Ціцянкова і Любоў Сакалоўская паказалі ім гэтыя крыжы. І рабочыя былі вельмі ўражаныя.

— Акрамя Вас і дзьвюх гэтых жанчын там больш нікога няма?

— На жаль, няма.

22 верасьня 2001

П’ЯНЫ БУЛЬДАЗЭРЫСТ ГАНЯЎСЯ ПА КУРАПАТАХ ЗА ЖАНЧЫНАМІ, ЯКІЯ БАРАНІЛІ ПАХАВАНЬНІ

У суботу наша карэспандэнтка наведала Курапаты. Будаўнічыя работы ў лясным масіве працягваюцца.

Ганна Соусь:

З самага ранку сюды прыходзяць людзі. Яны нясуць кветкі, ставяць сьвечкі, жагнаюцца. Абураюцца тым, як пашыраюць кальцавую дарогу. Мужчыны сярэдняга веку Лявон Мішын і Алесь Кір’янаў абмяркоўваюць сытуацыю.

ЛЯВОН: Тут мусіць захавацца памяць пра ахвяраў масавых рэпрэсіяў.

Алесь Кір’янаў гатовы на рашучыя дзеяньні, толькі каб захаваць Курапаты.

АЛЕСЬ: Бальшавікі хочуць зруйнаваць гэтае месца, таму я сёньня й прыйшоў, каб выказаць сваё абурэньне. Калі патрэбна будзе, я зараз пайду й пакладуся пад гэты экскаватар.

Зараз бульдозэр рухаецца ў бок курапацкай шыльды. Ён праходзіць за некалькі мэтраў ад яе. Людзі спрабуюць загаварыць з бульдазэрыстам.

АЛЕСЬ: Тут жа мёртвыя пахаваныя.

БУЛЬДАЗЭРЫСТ: Вы маю сям’ю карміць будзеце?

АЛЕСЬ: А пры чым тут вашая сям’я й могілкі? А калі я да вас паеду й буду руйнаваць могілкі вашых бацькоў? Што Вы скажаце мне?

БУЛЬДАЗЭРЫСТ: Гэта ўсё мусіць рашаць нехта наверсе.

АЛЕСЬ: Любы загад можна так апраўдаць. І людзей тут расстрэльвалі за гарэлку... Так што, Вы хочаце сказаць, што такі час настаў, што трэба могілкі руйнаваць? Рушыць мёртвых?

БУЛЬДАЗЭРЫСТ: Не.

Усе, хто прыйшоў сёньня ў Курапаты, вельмі абураныя, некаторыя жанчыны ледзь стрымліваюць сьлёзы. Кажа Інэса Лейпч, актывістка КХП БНФ:

— Там, дзе могілкі, дзе адбыліся такія страшныя падзеі, заўсёды знаходзяцца геапатагенныя зоны. Там будзе дрэнная энэргетыка, і на гэтым месцы могуць адбывацца і аварыі, і ўсякія няшчасныя выпадкі.

У гэтым лесе, на гэтай зямлі

Нявінныя людзі расстраляныя былі.

Дык ці ж мы антыхрысты, ці ж мы дэбілы,

Каб пляжыць бязь літасьці тут іх магілы?

Ці Бог розум адняў у нас, людзі?

Ці д’ябал нашыя душы зьнявечыў?

Ці дарога гэтая шчасьліваю будзе,

Што пабудуем мы на касьцях чалавечых?

Калі я вярнулася ў рэдакцыю, мне адразу патэлефанавалі жанчыны, што засталіся ў Курапатах. Адразу пасьля майго ад’езду яны пачалі прымацоўваць да дрэваў абразы. І тады бульдазэрыст, дарэчы, п’яны яшчэ зранку, разьвярнуў сваю машыну і паехаў на іх, зачапіў дрэва й ледзь не забіў адну жанчыну. Потым бульдазэрыст выйшаў зкабіны, схапіў манціроўку й пачаў ганяцца за жанчынамі, крычаў, што ўсіх зараз заб’е.

Вера Ціцянкова, Любоў Сакалоўская, Інэса Лейпч ды іншыя жанчыны, якія прышлі сёньня ў Курапаты з кветкамі й сьвечкамі, зьбіраюцца зьвярнуцца з гэтай нагоды ў суд.