Радыё Свабода - Дарога праз Курапаты

— Яна як гісторык лічыць, што ў Курапатах трэба зрабіць перазахаваньні. Бо нельга месцы расстрэлаў раўняць зь месцамі пахаваньняў. Чалавек ведае, што сыдзе ў магілу, і перад магілай у яго няма аж такога страху. А на месцы расстрэлаў людзі адчувалі жах, страх і моцную трывогу. Таму яна прапануе зрабіць у Курапатах перазахаваньні й толькі пасьля будаваць мэмарыял.

Хаця сябры камісіі і прызналі прапанову спадарыні Герасімавай арыгінальнай, але канчатковай згоды ў гэтай справе няма. Частка камісіі пагаджаецца перазахаваць ахвяраў у агульнай магіле, іншыя ж лічаць, што ня варта чапаць парэшткі.

Было таксама шмат тэлефанаваньняў. Многія пагаджаюцца з канцэпцыяй мэмарыялізацыі, прапанаванай грамадзкай камісіяй. Гэта значыць, што ў Курапатах мусіць быць усталявана шмат крыжоў, пабудаваны цэнтральны помнік памяці ахвяраў, а таксама належным чынам добраўпарадкаваная тэрыторыя ўрочышча. Ірына Жыхар ды іншыя сябры камісіі пакуль ня надта задаволеныя тым, як ідзе грамадзкае абмеркаваньне.

ЖЫХАР: Я думаю, што людзі проста прызвычаіліся. Бо курапацкая тэма ня новая, яна як бы старая, у тым сэнсе, што больш за 10 гадоў на слыху. З тае пары шмат часу прайшло й не адбылося галоўнага — краіна й нацыя не пакаяліся за тыя грахі, якія былі ў савецкія часы.

Конкурс праектаў будзе працягвацца два месяцы, і цягам гэтага часу сябры камісіі абяцаюць знайсьці аптымальны варыянт.

4 сакавіка 2002

162 ДНІ ПРАЦЯГВАЕЦЦА ВАХТА ПАМЯЦІ

Ва ўрочышчы былі 10 валанцёраў. Сярод іх — Васіль Парфянкоў, у якога пазаўчора скончыўся тэрмін зьняволеньня ў прыёмніку-разьмеркавальніку на вуліцы Акрэсьціна.

Ганна Соусь:

Сёньня ў Курапатах лесьнікі Ждановіцкага лясьніцтва нарэшце пачалі высечку сухіх дрэваў. Абаронцы мяркуюць, што цяпер дроваў ім хопіць аж да лета.

5 сакавіка 2002

ЛЯ ЎРОЧЫШЧА АКТЫВІЗАВАЛІСЯ БУДАЎНІЧЫЯ ПРАЦЫ

Самазвалы звозяць друз на дарогу. Абаронцы мяркуюць, што з прыходам вясны будаўніцтва кальцавой дарогі пойдзе больш шпаркімі тэмпамі.

Ганна Соусь:

Сёньня ва ўрочышчы лесьнікі Ждановіцкага лясьніцтва працягвалі высякаць сухія дрэвы. Алесь Гетман кажа:

— Мы дамовіліся зь лесьнікамі, што сырыя дрэвы пойдуць на крыжы. Дапамога нам таксама патрэбная, бо гэтыя дрэвы трэба пераносіць з другога боку лесу. Учора да нас двойчы завітвалі міліцыянты, мы іх павіншавалі з Днём міліцыі. Дачыненьні зь міліцыяй цяпер нармальныя — яны ставяцца да нас з павагай.

Што да адносінаў з будаўнікамі, дык, паводле Сержука Мацкойця, іх можна назваць стабільна-спакойнымі.

МАЦКОЙЦЬ: Яны да нас прыходзяць і параіцца, і проста паразмаўляць. Надоечы адбыўся паказальны выпадак — прыходзіў прадстаўнік Расейскай праваслаўнай царквы, якая будуе на гары побач з урочышчам каплічку. Ён папрасіў, каб мы дазволілі правесьці кабэль з электрычнасьцю й тэлефоннай сувязьзю ў абыход ляснога масiву. Паабяцаў, што й да нас правядуць электрычнасьць і тэлефон.

Сёньня ў намёце валанцёраў зьявілася новая канапа, якую прывез старшыня гарадзкой рады Партыі БНФ Уладзімер Кішкурна. Але надыходзіць час абеду, і Каця Карпенка пачынае абіраць бульбу.

— Што вы сёньня будзеце гатаваць?

КАЦЯ: Гэта не да мяне. Гетман, што мы сёньня будзем гатаваць?

ГЕТМАН: Капусту.

— А якія звычайна ў дзяўчат тут абавязкі?

КАЦЯ: Посуд памыць, бульбу абабраць, прыбрацца...

— А што найбольш складана для дзяўчыны ў лягеры?

КАЦЯ: Калі тут сядзіш, усё павінна быць добра, і нічога ня можа быць складаным...

На ложку ляжыць гітара. Некаторыя абаронцы Курапатаў, у тым ліку й Каця, часта вечарамі сьпяваюць пад яе. Многім тут вельмі падабаецца песьня «Kein Russland», якую напісаў адзін з актывістаў Зьміцер Захарэвіч.

6 сакавіка 2002

МІХАСЬ ЧАРНЯЎСКІ ПРА БУДУЧЫНЮ КУРАПАТАЎ

Трэба ідэнтыфікаваць парэшткі расстраляных і зрабіць сьцяну памяці, на якой будуць напісаныя імёны ахвяраў.

Ганна Соусь:

Кандыдат гістарычных навук, старшы навуковы супрацоўнік Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук археоляг Міхась Чарняўскі не спадзяецца на тое, што пры цяперашняй уладзе стануць вядомыя імёны тых, хто аддаваў загады й расстрэльваў бязьвінных людзей у Курапатах, як, дарэчы, і імёны іхных ахвяраў. Але ў будучыні, калі будуць рассакрэчаныя архівы КГБ, праўда стане вядомай.

ЧАРНЯЎСКІ: Калі ведаць па сьпісах, хто тут расстраляны, то паводле генэтычных кодаў можна будзе вылічыць, узяўшы аналіз тканак жывога чалавека — унука ці праўнука. Гэта вялікія грошы. Але каб такое не паўтарылася, трэба й грошы выдаткаваць. Тады ўжо нейкую вялікую сьцяну трэба рабіць, і на гэтай сьцяне пісаць усе прозьвішчы...

Міхась Чарняўскі бачыць будучы мэмарыял у Курапатах такім:

— Ня варта нешта будаваць на магілах, бо сам лес, схілы й ямы напоўненыя пакутамі. Гэтая мясьціна ўжо ёсьць мэмарыялам. Там толькі павінна быць чысьценька, і людзі павінны хадзіць моўчкі са зьнятымі капелюшамі. І канечне, каб магілы былі нейкім чынам пазначаныя. Там будуць рабіць апорныя сьценкі. Я там паставіў бы знак — ня больш за 60 км хуткасьці. І вось на гэтых сьценках проста выклаў бы велізарнымі літарамі «Курапаты» зь левага й з правага боку, каб кожны, хто ехаў, прыпыняў рух.

Сам Міхась Чарняўскі ўпершыню даведаўся пра Курапаты ў другой палове 70-х гадоў ад Зянона Пазьняка, які працаваў тады ў аддзеле археалёгіі Інстытуту гісторыі. Тады археолягі асьцерагаліся казаць пра трагедыю ў Курапатах, бо баяліся, што ўлады зробяць з Курапатаў чарговы кар’ер.

ЧАРНЯЎСКІ: Быццам ніхто ня ведае, дзе расстрэльвалі, але чамусьці, калі выдзяляюць зямлю пад кар’ер, дык якраз там, дзе расстрэльвалі.

Паводле Міхася Чарняўскага, гэткі кар’ер быў зроблены пад Вялейкай, дзе ў 1941 годзе перад наступам немцаў расстрэльвалі палітычных вязьняў, і яшчэ шмат дзе ў Беларусі. Што да Курапатаў, якія ўлады не пасьпелі й ня здолелі зраўняць зь зямлёй, дык Міхась Чарняўскі дагэтуль памятае свае пачуцьці, калі ўпершыню трапіў ва ўрочышча:

— Успомніў нашых археолягаў, нашую інтэлігенцыю найперш. І была такая думка, што во тут — нашае Адраджэньне 1920-х гадоў.

Сам Міхась Чарняўскі таксама пацярпеў ад палітычных рэпрэсіяў. У 70-я гады, калі ва Ўкраіне пачаліся рэпрэсіі ў дачыненьні да мясцовых патрыётаў, якіх называлі «нацыяналістамі», ён распачаў збор грошай у іх падтрымку. За гэта яго пакаралі папраўчымі працамі — больш за год давялося разгружаць цэмэнт і працаваць мулярам. Пасьля гэтага шмат гадоў імя Міхася Чарняўскага выкрэсьлівалі з розных навуковых працаў і не давалі магчымасьці надрукавацца.

7 сакавіка 2002

У КУРАПАТАХ ДАБУДОЎВАЮЦЬ ПАДЗЕМНЫ ПЕРАХОД

З самай раніцы тут ішоў моцны дождж. Калі я падышла да падземнага пераходу, дык заўважыла, што ў ім хаваюцца ад дажджу рабочыя.