Радыё Свабода - Дарога праз Курапаты

— Учора прыходзіла бабулька з чарнобыльскага раёну, пыталася, ці магчыма атрымаць сьпіс людзей, якія былі расстраляныя ў Курапатах. Прыходзілі міліцыянты, мы прайшлі зь імі да лавы Клінтана, дык яны кажуць: «А гэныя мярзотнікі, як гэта дарогу па касьцях будаваць. Малайцы, што вы тут трымаецеся, удачы вам!»

Большасьць абаронцаў — заўзятары, і яны пільна сочаць за выступамі беларускай зборнай на Алімпіядзе ў Амэрыцы. Сяржук Высоцкі ўзгадвае, зь якой радасьцю ўспрынялі валанцёры перамогу беларускіх хакеістаў над швэдзкай зборнай:

— Ня толькі Аляксандар Лукашэнка любіць хакей. Многія з нас любяць футбол, хакей. Нават некаторыя хакеісты — мае знаёмыя. Прыкладам, Аляксандар Бяляеў, адзін з трэнэраў беларускай зборнай, браты Панковы. Вядома, што вельмі спачувае беларускаму руху Аляксандар Андрыеўскі. Мяркую, гэтая перамога — за тыя малітвы, што былі тут у Курапатах і тых людзей, якія былі вакол іх.

Сёньня ўвечары абаронцы зноў будуць перажываць за беларускую зборную.

23 лютага 2002

АМОНАЎЦЫ ХАЦЕЛІ САРВАЦЬ НАЦЫЯНАЛЬНЫ СЬЦЯГ

Сёньня ў лягер валанцёраў прыехаў патруль амонаўцаў.

Альгерд Невяроўскі:

Валанцёры здымаць сьцяг адмовіліся, і амонаўцы былі вымушаныя пакінуць урочышча. Цягам сёньняшняга дня восем добраахвотнікаў займаліся працамі па гаспадарцы, а таксама добраўпарадкаваньнем тэрыторыі ўрочышча.

23 лютага 2002

МАСТАКІ ЗЬБІРАЮЦЦА ЛАДЗІЦЬ АЎКЦЫЁНЫ

Днямі пры Беларускім Саюзе Мастакоў створана экспэртная камісія «Нэкропаль Курапаты».

Альгерд Невяроўскі:

У яе склад увайшлі мастакі Мікола Купава і Аляксей Марачкін, скульптары Алесь Шатэрнік ды Алесь Дранец, мастацтвазнаўца Яўген Шунейка ды некаторыя іншыя творцы. Пра мэты гэтай камісіі распавядае яе ініцыятар Мікола Купава:

— Мэта нашай камісіі — акумуляваць усе тыя ідэі й напрацоўкі, якія цяпер высьпяваюць у грамадзтве. Нельга ж такую справу высокага духоўнага значэньня пусьціць на самацёк. Тут патрэбнае прафэсійнае вока й прафэсійныя адносіны да таго, што будзе там рабіцца.

На старшыню экспэртнай камісіі абраны Аляксей Марачкін. Камісія мае грамадзкі характар. Яе сябры не зьбіраюцца прасіць у дзяржавы сродкаў на ўзьвядзеньне мэмарыялу, а вырашылі зарабіць грошы самі. Мікола Купава працягвае:

— Правесьці некалькі аўкцыёнаў па продажу сваіх твораў для таго, каб запачаткаваць фундацыю. Я думаю, што ў гэтай справе дапамогуць іншыя арганізацыі, структуры. Гэта павінна быць усенароднае рушэньне.

24 лютага 2002

НА ВАЛАНЦЁРКУ НАПАЛІ НЕВЯДОМЫЯ

Мінулая ноч у Курапатах прайшла вельмі неспакойна.

Альгерд Невяроўскі:

Раніцай ва ўрочышчы ішоў мокры сьнег, і ў намёце каля печкі сядзелі чатыры валанцёры. Над лягерам па-ранейшаму лунае бел-чырвона-белы сьцяг. Будаўнічыя работы на дарозе не вяліся, і таму добраахвотнікі былі занятыя гаспадарчымі справамі. Настрой у хлопцаў даволі сумны. Спачатку яны ўвогуле не хацелі гаварыць пра прычыну такога настрою. Пасьля старшы ў лягеры Алесь Гетман усё ж распавёў:

— Ноччу спрабавалі згвалтаваць адну нашу дзяўчыну, з «Маладых сацыял-дэмакратаў». Мы езьдзілі лавілі тых хлопцаў, што спрабавалі яе згвалтаваць.

Паведамляць нейкія падрабязнасьці гэтага інцыдэнту валанцёры не захацелі, заявіўшы, што з бандытамі яны разьбяруцца самі. Вядома толькі, што дзяўчыне Людзе ледзь удалося ўцячы ад гвалтаўнікоў, пасьля чаго яна прыбегла ў лягер і распавяла, што на яе напалі. Некалькі валанцёраў пабеглі ў мікрараён, знайшлі хуліганаў і, як прызналіся, пагаварылі зь імі па-мужчынску.

Сёньня абаронцы разьбіралі на дровы вялікія шчыты з дошак, якія прывезьлі ў лягер актывісты ініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты». Як гавораць валанцёры, апошнім часам праблемаў з харчаваньнем у іх няма — ежу прывозяць прадстаўнікі грамадзкай ініцыятывы і простыя людзі, што наведваюць лягер. Адна з такіх добраахвотніц — спадарыня Вера, яна прынесла сёньня капусты й алею. Гаворыць спадарыня Вера:

— Я слухаю перадачы, чытаю газэты і вельмі занепакоеная нашай сытуацыяй. Зьнікаюць людзі. Абаронцы Курапатаў таксама ў такой сытуацыі, на холадзе, гэта ж ня дома.

Хворыя. І я вельмі перажываю за ўсё гэта.

Калі я пакідаў Курапаты, па дарозе сустрэў яшчэ некалькі >чалавек — яны йшлі ў бок лягеру наведаць валанцёраў і >падтрымаць іх.

25 лютага 2002

МІКОЛА КАНАШ ПРАПАНУЕ СТВАРЫЦЬ У КУРАПАТАХ КРЫЖОВУЮ ГАРУ

Ва ўрочышчы трэба стварыць мэмарыял накшталт літоўскай Крыжовай гары. Гэтак мяркуе былы вязень ГУЛАГу Мікола Канаш са Жлобіна.

Ганна Соусь:

Кожны вязень сталінскіх лягераў павінен паставіць у Курапатах свой крыж, на якім будзе пазначаны ягоны лягерны нумар.

КАНАШ: Калі людзі будуць ахвяроўваць сродкі, кожны захоча крыж паставіць. А калі гэта былыя нявольнікі, хай на крыжы яны паставяць свой нумар. Нас інакш не называлі, толькі па нумары. Мы былі ня людзі, нумары як на аўтамабілі ў нас на сьпінах былі напісаныя. Я б выслаў грошы, бо сам туды ня зьежджу, і хачу, каб нехта на гэтую суму зрабіў крыж, які б стаяў у Курапатах.

Мікола Канаш хоча, каб на ягоным крыжы быў напісаны й лягерны нумар ягонай жонкі Сафіі Канаш, зь якой ён пазнаёміўся, працуючы на шахце ў горадзе Інта, Комі АССР. А трапіў спадар Канаш у ГУЛАГ праз тое, што ў часе другой сусьветнай вайны, у 1943 годзе, стаў сябрам Саюзу Беларускай Моладзі.

КАНАШ: Мы вывучалі там беларускія песьні, першым чынам гімн «Мы выйдзем шчыльнымі радамі», крыху гісторыі, маршавалі, уздымалі сьцяг. У 1944 годзе, калі прыйшло, так бы мовіць, вызваленьне, мяне забралі ў савецкае войска.

Арыштавалі Міколу Канаша толькі ў 1948 годзе ў Петразаводзку. Ён дагэтуль памятае тамтэйшую ўнутраную турму.

КАНАШ: Сядзеў у адзіночцы, выклікалі звычайна ноччу або днём, калі абед, каб я не харчаваўся. Спаць зрэдку давалі. Пасьля тры месяцы судзілі — далі мне дваццаць пяць гадоў. Празь нейкі час накіравалі ў ленінградзкія «Кресты». Быў я ў 90-й камэры, было нас 89 чалавек. Ляжалі. Калі трэба было павярнуцца, дык варочаюцца ўсе, а калі падняўся, то твайго месца ўжо няма.

Пасьля «Крестов» Мікола Канаш трапіў у Комі АССР. У 22 гады давялося працаваць з адбойным малатком у шахце за 1 кіляграм 200 грамаў чорнага мокрага хлеба на дзень. Так прайшлі восем гадоў.

КАНАШ: Я заўсёды выпрацоўваў норму на 120 і больш адсоткаў. Нам сказалі — вызваляць тых, хто будзе мець адпрацаваным паўтэрміну. Пасьля сьмерці Сталіна былі залікі. І я набраў 12 з паловай гадоў — год за два.

За цяжкую рабскую працу ў ГУЛАГу Мікола Канаш атрымаў у 1992 годзе пасьля рэабілітацыі кампэнсацыю — каля 60 тысяч рублёў. Набыў тады за гэтыя грошы каляровы тэлевізар і мапэд. Жыве цяпер ён разам з жонкай спадарыняй Сафіяй у Жлобіне ў невялічкай двухпакаёвай кватэры. Пэнсіі хапае толькі на харчаваньне, вопратку даўно ўжо не набываюць, але на жыцьцё ня скардзіцца, бо зьведаў значна горшыя часы. Спадар Мікола ўзначальвае Жлобінскую арганізацыю ахвяраў палітычных рэпрэсіяў.