Радыё Свабода - Дарога праз Курапаты

— Можа, гэтае пытаньне і прынцыповае, але мы на прэзыдыюме прыйшлі да высновы, што пакуль сьледчыя органы ня скажуць апошняга слова, мы ня будзем сьпяшацца й даваць нейкія дакладныя вызначэньні.

Паводле Івана Кірычэнкі, ня так істотна, хто расстрэльваў у Курапатах, і хто тут пахаваны — галоўнае, каб была ўшанаваная памяць. Спадар Кірічэнка распавёў пра канцэпцыю, якую распрацаваў Камітэт міру:

— Архітэктурны праект прадугледжвае, што ўсе працы павінны быць выкананыя не ў манумэнтальным, а ў ляндшафтна-паркавым стылі, і з самымі мінімальнымі выдаткамі. Пры гэтым мы хацелі б максымальна захаваць урочышча Курапаты, месцы пахаваньняў і навакольнае асяродзьдзе. Мы лічым, што мэмарыял павінен мець агульнанацыянальны статус.

Іван Кірычэнка прапанаваў Генадзю Навіцкаму, Вадзіму Папову й Аляксандру Вайтовічу стварыць рэспубліканскую камісію з кіроўчых асобаў, адмыслоўцаў і прадстаўнікоў грамадзкіх арганізацыяў. Ніхто з актывістаў грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты» пакуль не знаёмы з праектам Беларускага камітэту міру Што да таго, ахвярам якіх рэпрэсіяў будзе мэмарыял, дык прэсавы сакратар ініцыятывы Сяргей Сахараў адзначыў, што дастаткова ўзгадаць надпіс на камені на Курапацкім узгорку: «На гэтым месцы мусіць быць пабудаваны мэмарыял у памяць ахвяраў палітычных рэпрэсіяў».

13 лютага 2002

АБАРОНЦЫ ХВАРЭЮЦЬ НА ГРЫП

Валанцёраў падтрымалі сябры беларускай суполкі «Скарына» ў Празе.

Ганна Соусь:

Намёт абаронцаў цяпер нагадвае вайсковы шпіталь, амаль усе валанцёры хворыя на грып, некаторыя нават не падымаюцца з ложкаў. На стале ляжаць лімоны й таблеткі «Антыгрыпакапс». Гаворыць Алесь Гетман:

— Мяне трохі ўжо адпусьціла, учора вельмі дрэнна сябе адчуваў. Лесьнікі пакуль не зьяўляліся, сёньня будзем ім ізноў тэлефанаваць, бо няма ўжо чым паліць «буржуйку», а на вуліцы пахаладала.

— Хто вас наведвае?

— Да нас прыходзяць шараговыя людзі, а зь вядомых асобаў нікога няма.

Надоечы валанцёрам перадалі грошы на ўтрыманьне лягеру сябры беларускай суполкі «Скарына» ў Празе. Мікіта Сасім прыяжджае ў Курапаты з Баранавічаў. Тры гадзіны электрычкай ды яшчэ гадзіна аўтобусам ці тралейбусам да ўрочышча — і ён у лягеры абаронцаў Мікіта правёў ва ўрочышчы больш за тры месяцы. І цяпер, калі вядзецца дыскусія пра тое, якім мусіць быць мэмарыял у Курапатах, я спыталася пра гэта ў Мікіты Сасіма:

— Я думаю, што асноўны мэмарыял тут ужо ёсьць — гэтыя крыжы. Можна пабудаваць агароджу, паставіць мэмарыяльны знак. Каб было напісана, што тут такое, калі людзей расстрэльвалі.

Працягваючы думку Сасіма, Алесь Гетман згадаў канцэпцыю мэмарыялізацыі ўрочышча, якую распрацавалі актывісты грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне Курапатаў».

ГЕТМАН: Гэтая канцэпцыя абмяркоўваецца на ўправе БНФ кожную пятніцу. Была прапанова Беларускага камітэту міру, мы пра яе ведаем. Але гэтая канцэпцыя непрымальная для нас. Гэта тое самае, што пачаць будаўніцтва дарогі праз Курапаты. Давайце ня гнацца, каб зрабіць вялікія пабудовы, як у Хатыні, а захаваем тое, што ёсьць.

14 лютага 2002

ЯКІМ МАЕ БЫЦЬ ПОМНІК У КУРАПАТАХ

Анатоль Вярцінскі рэдагаваў газэту «ЛіМ», калі ў ёй былі надрукаваныя цяпер ўжо сусьветна вядомыя артыкулы «Курапаты — дарога сьмерці» З.Пазьняка й Я.Шмыгалёва і «Шумяць на магілаю сосны» З.Пазьняка.

Ганна Соусь:

«Якім быць помніку ў Курапатах» — артыкул з такой назвай за подпісам Анатоля Вярцінскага зьмешчаны ў «ЛіМе» яшчэ ў лютым 1989 году. Спадар Анатоль паказвае мне яшчэ адзін надрукаваны на паперы тэкст з такой жа назвай — гэта ягоная канцэпцыя мэмарыялу. Анатоль Вярцінскі згадвае, як пасьля выхаду артыкулаў пра Курапаты ў «ЛіМе» распачалася дыскусія пра тое, якім мусіць быць помнік.

ВЯРЦІНСКІ: Тады ў мяне ўзьнікла меркаваньне, што ў аснову помніка павінна легчы ідэя «За што?», таму што размова ідзе пра нявінна забітых. Ён мог мне ўявіцца ў выглядзе дзьвюх фігураў, якія сымбалізуюць тую сілу, якая забівае, і тых, каго забіваюць. На сёньняшні дзень я схіляюся да думкі, што манумэнтальнага ўвасабленьня там ня трэба ствараць. З другога боку, можа ўсё ж мае рацыю Шатэрнік. Тут патрэбная канструктыўная дыскусія.

Анатоль Вярцінскі паказвае мне ўласны архіў па курапацкай тэме, які ён зьбірае ўсе гэтыя гады — тут газэтныя >публікацыі, пастановы ўраду, вершы, кнігі. Большасьць >тэкстаў дагэтуль актуальная.

ВЯРЦІНСКІ: Новаму пакаленьню тых хлопцаў і дзяўчат, прадстаўнікі якіх сёньня абараняюць Курапаты, варта ведаць канкрэтыку курапацкага злачынства, нават некаторыя дэталі, мэханізм таго, як ажыцьцяўляліся рэпрэсіі. Тым больш, што Курапаты ўжо сталі доказам таго, што менавіта Беларусь была выпрабавальным палігонам для сталінскіх рэпрэсіяў.

Вяртаючыся да падзеяў васьмідзясятых гадоў, Анатоль Вярцінскі згадвае тыя выпрабаваньні, якія давялося вытрымаць у сувязі з выхадам артыкулаў пра Курапаты:

— Першая публікацыя «Курапаты — дарога сьмерці» прайшла без асаблівага ціску з боку дырэктыўных органаў. Цяжэй было нам зь Зянонам Пазьняком надрукаваць другі артыкул «Шумяць над магілаю сосны», які зьявіўся ўжо ў выніку раскопак, якія правялі супрацоўнікі Інстытуту гісторыі Акадэміі Навук. На той час улады, у тым ліку й партыйныя, у нейкім сэнсе ўзброіліся, падрыхтаваліся й не давалі згоду на друкаваньне другога артыкулу. Адаслалі нас да старшыні камісіі па курапацкай справе Ніны Мазай. Мы былі прынятыя ёй, адбылася гутарка ўтраіх з гэтым артыкулам у руках. Мазай пагадзілася, каб гэты артыкул быў апублікаваны.

— Ці спадзяецеся Вы, што пры гэтай уладзе ў Курапатах будзе створаны мэмарыял?

ВЯРЦІНСКІ: Я маю сумнеў, што пры гэтай уладзе будзе створаны нармальны помнік. Нават з пункту гледжаньня чыста фінансавага забесьпячэньня гэта малаверагодна. Ва ўсякім выпадку, я перакананы, што дадзены моцны імпульс. І мы павінны быць удзячныя тым валанцёрам, якія днююць і начуюць там, стаяць на абароне Курапатаў.

Паводле Анатоля Вярцінскага, невыпадкова, што менавіта ў Беларусі больш чым празь дзесяць гадоў ізноў узьнялася хваля грамадзкай цікавасьці да гісторыі палітычных рэпрэсіяў, тады як у іншых краінах былога СССР гэтая тэма цяпер менш актуальная, бо там ужо ёсьць помнікі ахвярам рэпрэсіяў. А ў Беларусі дагэтуль улады не пакаяліся й не ўшанавалі памяць бязьвінных ахвяраў сталінскага генацыду.

15 лютага 2002

АБАРОНЦЫ — СЯРОД ЗАТРЫМАНЫХ

Валанцёры хочуць папоўніць сваю бібліятэку творамі Быкава й Караткевіча і абвяшчаюць Курапаты «краінай, свабоднай ад лукашызму».

Ганна Соусь:

Сёньня раніцай абаронцы актыўна абмяркоўвалі ўчорашнія затрыманьні ў часе акцыі Маладога Фронту «Беларусь — у Эўропу». Сярод затрыманых былі Васіль Парфянкоў і Ірына Вяткіна. Каб падтрымаць сваіх пацярпелых сяброў, некаторыя валанцёры хадзілі сёньня ў суд Савецкага раёну Што да жыцьця ў лягеры, дык тут па-ранейшаму лютуе грып. Гаворыць Алесь Гетман: