Радыё Свабода - Дарога праз Курапаты

— Ужо ўсе, хто тут знаходзіцца, хварэюць на грып. Я вось ужо колькі дзён хварэю, а стан не паляпшаецца. Сёньня зьяжджаю ў Берасьце дахаты, каб трохі вылечыцца. Усім, хто да нас прыходзіць, адразу даем аксалінавую мазь, каб людзі не захварэлі. Зараз вельмі актыўна нам дапамагаюць спадар Міхноў і спадар Кішкурна. Лесьнікоў дагэтуль няма, і спадар Міхноў прывозіць нам дровы.

У намёце абаронцаў ёсьць невялічкая бібліятэка — кнігі захоўваюцца ў адмысловай скрынцы. Глеб Вязоўскі прачытаў тут ужо не адну кнігу.

ВЯЗОЎСКІ: «Індэкс рэпрэсаваных» — гэта была апошняя кніга, якую я прачытаў. Потым твор у фантастычным стылі «Клятва крысиного короля» ды яшчэ некалькі. Зараз чытаю «Плавучы востраў» Жуля Вэрна. Таксама прачытаў кнігі «Курапаты», «Цуды, якія ёсьць у сьвеце», «Гісторыю баявых мастацтваў». Мы хочам, каб у нас у бібліятэцы было болей кніг беларускіх пісьменьнікаў, Васіля Быкава, Уладзімера Караткевіча ды іншых. Калі ў каго-небудзь ёсьць магчымасьць, няхай падносяць нам кнігі, мы будзем вельмі ўдзячныя.

Гэтыя амаль пяць месяцаў абаронцы Курапатаў жывуць своеасаблівай еднасьцю — без тэлебачаньня й электрычнасьці, паводле адмысловых правілаў, ва ўмовах «на выжываньне», аб’яднаныя адной ідэяй — захаваць нацыянальны нэкропаль. Апошнім часам у валанцёраў нарадзілася ідэя абвесьціць у Курапатах «Свабодную краіну Беларусь». Тлумачыць Алесь Гетман:

— Гэта краіна, свабодная ад лукашызму. Мы будзем яе бараніць. Нават амонаўцы становяцца тут іншымі людзьмі. У нас вывешаны бел-чырвона-белы сьцяг, які ніхто не здымае, а калі спрабуюць, мы яго баронім.

16 лютага 2002

У ЛЯГЕРЫ ВАЛАНЦЁРАЎ ХВАРЭЮЦЬ НА ГРЫП

Абаронцаў Курапатаў становіцца ўсё менш.

Альгерд Невяроўскі:

Цяпер тут толькі чатыры чалавекі — Глеб Вязоўскі, Антон Шкурынскі, Мікіта Сасім і Пятрусь Чуб. Выгляд ва ўсіх хлопцаў хваравіты. Гаворыць Мікіта, які ледзь падняўся з ложку:

— Няма каму больш сядзець. Было й такое, хлопцы начавалі па адным, па два чалавекі. Калі мы сыдзем, тут наогул нікога не застанецца.

Учора ўсіх цяжкахворых валанцёраў адправілі лячыцца дахаты. Але людзі не забываюцца пра Курапаты. Сёньня ў лягер завітаў гарадзенскі мастак Юрась Мацко, які прывез абаронцам харчы. Глеб Вязоўскі кажа, што сёньня валанцёры нарыхтоўваюць дровы. Яны сякуць у лесе тыя дрэвы, якія раней вызначылі лесьнікі А таксама рыхтуюць бярвёны, зь якіх пазьней будуць зробленыя новыя крыжы.

Тым часам сябры грамадзкай ініцыятывы «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты» зацьвердзілі сваю канцэпцыю мэмарыялізацыі ўрочышча. Асноўнай часткай мэмарыялу мусіць стаць Крыж Пакутаў.

17 лютага 2002

АЛЕСЬ ШАТЭРНІК БАЧЫЦЬ У КУРАПАТАХ МАСТАЦКІ ПОМНІК

Грамадзкая ініцыятыва «За ўратаваньне мэмарыялу Курапаты» зьбіраецца абвесьціць конкурс на найлепшы праект. Многія сябры ініцыятывы супраць узьвядзеньня ў Курапатах скульптурных кампазыцыяў. З гэтым ня згодны скульптар Алесь Шатэрнік.

Альгерд Невяроўскі:

Вядомы менскі скульптар Алесь Шатэрнік адрамантаваў нядаўна памятны знак — лаўку Клінтана. Ён не згаджаецца, што цэнтральнай кампазыцыяй будучага мэмарыялу мусіць быць Крыж Пакутаў, усталяваны там у 1989 годзе, а ўрочышча будзе толькі ляндшафтным помнікам з самаробнымі крыжамі, як на звычайных могілках. Гаворыць Алесь Шатэрнік:

— Мы ўсё ж цывілізаванае грамадзтва. І зрабіць проста могільнік — мне не ўяўляецца. Калі ўзяць гістарычны прыклад, як ствараліся помнікі, гэта звычайна былі творы мастацтва, яны маюць большае гучаньне.

У скульптара ёсьць свой праект мэмарыялу, які ён зьбіраецца вынесьці на грамадзкае абмеркаваньне. Гэты помнік ахвярам бальшавізму спадар Шатэрнік зрабіў яшчэ ў 1987 Саюзе. Алесь Шатэрнік працягвае:

— Я ў той час зрабіў кампазыцыю ў сучасных формах. Называлася яна «Лёс. Лес». Сапраўды, лёс чалавека як лес, як сьпілаваныя дрэвы. Лёсы людзей ператвараліся ў дровы. Кампазыцыя сабой уяўляла тры сьпілаваныя бервяны, і на іх стаяць тры постаці, як птушкі. Гэтая кампазыцыя навеяная ўспамінамі 1960-х гадоў. Я ехаў у горад Вятку, Кіраў на той час. Цягнік ішоў угору, а зьлева й справа былі вялікія лесапавалы. І людзі, як птушкі, стаялі на паваленых дрэвах і позіркамі праводзілі цягнік ды махалі шапкамі. Магчыма, там былі яшчэ й рэпрэсаваныя.

Гэтую мадэль помніка скульптар прэзэнтаваў на выставе 1987 году ў Полацку, а пасьля яе асобнікі набылі Музэй сучаснага беларускага мастацтва й музэй Цымбэрлі ў Нью-Ёрку. Цяпер Алесь Шатэрнік прапануе зрабіць гэтых людзей-зданяў на бярвеньні ў натуральную велічыню, а таксама дадаць да гэтай кампазыцыі дзьве вялікія шыльды, стылізаваныя пад крылы анёлаў, на якіх прапануе зьмясьціць імёны й прозьвішчы вядомых і невядомых беларусаў, што загінулі ў час бальшавіцкага тэрору. Свій помнік Алесь Шатэрнік хоча ўсталяваць у самым цэнтры ўрочышча, на Курапацкім узгорку, дзе цяпер ляжыць камень з шыльдай. На вяршыні гэтай кампазыцыі скульптар плянуе зрабіць сонцакрыж, традыцыйны для беларускага сакральнага мастацтва.

18 лютага 2002

У КУРАПАТАХ ПАБОЛЕЛА ВАЛАНЦЁРАЎ

Яны прыбіраюць тэрыторыю ўрочышча й зьбіраюцца ўсталёўваць крыжы.

Ганна Соусь:

Я ішла ў Курапаты праз падземны пераход — ён ужо амаль гатовы. Ва ўрочышчы сьнег практычна растаў, сонца падсушыла лужыны, і трапіць у лягер можна безь перашкодаў.

У намёце разам з валанцёрамі былі два амонаўцы. Міліцыянтам даводзіцца хадзіць на дзяжурства пешшу, і некаторыя заходзяць да валанцёраў пагрэцца.

АМОНАВЕЦ: Нармальныя хлопцы. Але ж па дамах трэба разьяжджацца...

— Вы мяркуеце, што гэта нікому не патрэбна?

— Тут ужо ніхто нічога ня зробіць. Застануцца Курапаты.

Кожны з валанцёраў мае ўласны досьвед дачыненьняў зь міліцыяй — і ў часе падзеяў 8 і 9 лістапада, і пазьней. Прыкладам, Ірыну Вяткіну ў часе акцыі Маладога Фронту ў Дзень сьвятога Валянціна затрымалі амонаўцы. Тым ня менш, яна ня ставіцца да іх варожа.

ВЯТКІНА: Яны ж зарабляюць грошы. Можа, яны нічога іншага ня ўмеюць, апроч як зьбіваць моладзь. Любы хло-пец любіць пабіцца, а ім за гэта яшчэ плацяць вялікія грошы.

Распавядае актывіст Пятрусь Цямашка:

— Мы наладзілі санітарны дзень. Прыбралі ў намёце, вынесьлі «буржуйку», прачысьцілі яе. Вакол прайшліся, пазьбіралі сьмецьце.

Пятрусь у Курапатах амаль зь першых дзён, калі пачалася вахта памяці. Ён адзін з тых, хто вытрымаў лютыя маразы, дажджы, моцныя вятры й галодныя дні. Пятрусь вельмі задаволены тым, што апошнім часам у Курапатах паболела добраахвотнікаў. Ягоную думку падзяляе Стася Басава:

– З надыходам вясны актыўнасьць моладзі мусіць падвысіцца.

Я пытаюся ў Антося Шкурынскага, колькі часу яшчэ ён зьбіраецца правесьці ва ўрочышчы.