Радыё Свабода - Дарога праз Курапаты

КАНАШ: Каля 60 чалавек нас у Жлобіне, але ў арганізацыі толькі 12. Гэта пераважна людзі пацярпелыя. Жывуць больш-менш нармальна, таму што маюць хаты, агароды, свая бульба, свая цыбуля, таму ня вельмі гэтым цікавяцца.

Сам Мікола Канаш пільна сочыць за падзеямі вакол Курапатаў, атрымлівае інфармацыю ў асноўным з Радыё Свабода і спадзяецца, што нарэшце ў Курапатах будзе створаны мэмарыял.

26 лютага 2002

ПЯЦЬ МЕСЯЦАЎ ВАХТЫ

На «буржуйцы» ў намёце стаіць рондаль з гарачай вадой, хутка валанцёры пачнуць гатаваць звыклую макарону з тушанінай.

Ганна Соусь:

Спадар Яўген падкідвае ў «буржуйку» сухія дровы. Ён жыве ў суседнім мікрараёне, часта наведвае абаронцаў Курапатаў.

ЯЎГЕН: Дапамагаю хлопцам, усё ж я старэйшы. Зрабіў ім два тапарышчы. Нейкія парады даю. Трэба закончыць ужо гэтую справу — агароджу каб зрабілі, каб ахова была. Каб уся краіна й горад адчулі, што тут ня месца для выгулу сабак...

Эпідэмія грыпу ў Курапатах ужо скончылася, але многія валанцёры зараз пакутуюць ад наступстваў хваробы. Антось Шкурынскі пачуваецца сёньня ня вельмі добра.

ШКУРЫНСКІ: У Цімоха Сугакі пайшло ўскладненьне на вушы, а ў мяне на лёгкія — бранхіт. Спрабую лекавацца, чым магу. Нам прыносяць розныя вітаміны, прымушаюць есьці мёд. Спрабуем лячыцца, але яшчэ й працаваць трэба.

У мінулую нядзелю споўнілася роўна пяць месяцаў, як тут пачалася вахта памяці. Многія прыйшлі павіншаваць валанцёраў з гэтай датай. Бабулькі, як іх называюць валанцёры, прынесьлі пірагоў і прысмакаў. Глеб Вязоўскі, які зь першых дзён бярэ ўдзел у вахце памяці, спадзяецца, што ўвесну да сталых абаронцаў далучацца новыя.

ВЯЗОЎСКІ: Людзей не хапае. Людзі тут ужо маральна стаміліся, дзяжураць ужо вельмі шмат, таму трэба калі-нікалі, хоць раз на два тыдні, выяжджаць у горад, каб крыху разьвеяцца.

Пакуль ідзе нашая гутарка, макарона з тушанінай амаль гатовая. Скончыўшы кухарскія справы, Алесь Гетман пачынае падсумоўваць вынікі пяцімесячнай вахты:

— Шмат чаго мы дасягнулі. Зараз тут будзе пабудаваны мэмарыял. Гэта ўсё цягнецца амаль 13 гадоў. А цяпер моладзь паказала, што яна больш працаздольная. Мяркую, калі б мы тут не сядзелі, тут нічога б не пабудавалі яшчэ дзесяць гадоў.

Алесь Гетман паказвае мне кнігі, што надоечы зьявіліся ў курапацкай бібліятэцы — гэта «Кар’ер» Васіля Быкава, брашуры пра Курапаты, Хатынь і Трасьцянец, усе творы прысьвечаныя трагічным падзеям у гісторыі Беларусі. Але мэмарыял створаны пакуль толькі ў Хатыні.

27 лютага 2002

УЛАДАЛЬНІК АРХІВУ ПРАПАНУЕ СТВАРЫЦЬ ФІЛЬМ

Фатограф Уладзімер Кармілкін прапануе стварыць фільм «Дарога на Курапаты-2» на падставе ягонага архіву відэа- і аўдыёзапісаў.

Ганна Соусь:

У кватэры Ўладзімера Кармілкіна сабраны ўнікальны архіў. Тут і рэчы ахвяраў сталінскіх рэпрэсіяў, якія былі знойдзеныя ў часе раскопак пры канцы 1980-х — гліняныя кубкі, іржавы дрот, запальнічкі Спадар Уладзімер захаваў нават стужкі зь вянкоў, якія калісьці ўскладалі ў Курапатах.

На сьценах кватэры — бел-чырвона-белыя сьцягі, якія людзі ў розныя гады несьлі ў Курапаты Свае першыя здымкі пра Курапаты спадар Кармілкін зрабіў у часе вядомага мітынгу на Дзяды ў 1988 годзе. З таго часу цягам амаль 14-цi гадоў ён здымаў усе шэсьці й мітынгі ва ўрочышчы. У ягоным архіве ёсьць фатаграфіі пра візыт Біла Клінтана й пра сёлетняе аднаўленьне разбуранага мэмарыяльнага знаку.

На стале ў спадара Ўладзімера — апошні альбом пра Курапаты з унікальнымі кадрамі. Вось крыжы, якіх ужо няма пасьля падзеяў 8 і 9 лістапада, вось грузавікі завальваюць людзей пяском, надпісы на расьцяжках, якія разарвалі амонаўцы, ды шмат іншага, што стала ўжо гісторыяй.

КАРМІЛКІН: Гэтых здымкаў вельмі шмат, і напэўна ні аднаго, ні двух альбомаў ня хопіць, каб за столькі гадоў усё надрукаваць.

Уладзімер Кармілкін мае ўнікальную фанатэку — запісаныя на аўдыёкасэтах галасы ўсіх, хто выступаў у Курапатах на працягу больш чым дзесяці гадоў. Вось, прыкладам, фрагмэнт выступу Зянона Пазьняка ў Курапатах на Дзяды ў 1991 годзе.

ПАЗЬНЯК: Вельмі важна прыйсьці памянуць гэтыя мясьціны, памянуць нашых продкаў, і гэта дасьць нам духоўную сілу.

Ужо некалькі гадоў спадар Уладзімер захоўвае і відэа-стужкі пра Курапаты. Сёньня мы разам зь ім яшчэ раз паглядзелі кадры пра падзеі 8 і 9 лістапада. Уладзімер Кармілкін мяркуе, што з гэтага матэрыялу можна стварыць працяг фільму «Дарога на Курапаты».

КАРМІЛКІН: Міхаіл Жданоўскі зрабіў цікавую кінастужку пра Курапаты, Аляксандар Лукашук быў аўтарам сцэнару гэтага фільму. Хацелася б, каб быў працяг — «Дарога на Курапаты-2».

Уладзімер Кармілкін спадзяецца, што знойдуцца людзі, якія здолеюць ажыцьцявіць гэтую ідэю і скарыстаюць ягоныя аўдыё- і відэаархівы. Да таго ж усе дакумэнты пра Курапаты, якія спадар Уладзімер карпатліва зьбірае, маглі б стаць экспанатамі музэю ў Курапатах.

27 лютага 2002

АБАРОНЦАЎ СПРАБАВАЛІ АТРУЦІЦЬ

Невядомыя падкінулі ў намёт валанцёраў нейкае хімічнае рэчыва з задушлівым пахам. Хлопцы пачалі ванітаваць і задыхацца.

Ганна Соусь:

Калі яны выбеглі з намёту, дык заўважылі, як два чалавекі беглі ў бок лесу. Алесь Гетман мяркуе, што гэта была правакацыя спэцслужбаў, якая мела за мэту прымусіць валанцёраў пакінуць урочышча. Надоечы Курапаты наведаў старшыня фонду «Дзецям Чарнобылю» Генадзь Грушавы. Ён прывез валанцёрам харчоў і паабяцаў падтрымку й надалей.

28 лютага 2002

НАМЁТ ВАЛАНЦЁРАЎ ЗАЛІВАЕ ВАДОЙ

У Курапатах будаўнікі, капаючы канаву пад вадавод, знайшлі чалавечую костку. Валанцёры запрасілі археолягаў.

Ганна Соусь:

Костку адшукалі ў лясным масiве з боку дарогі блізу мікрараёну. Будаўнікі адразу ж аддалі знаходку валанцёрам, парэшткі захоўваюцца цяпер у іхным намёце. Заўтра ў Курапаты прыйдуць археолягі. Костка невялікая, крыху больш за 20 сантымэтраў. Сёньня з самай раніцы абаронцы змагаліся з наступствамі адлігі. Гаворыць Глеб Вязоўскі:

— Пасьля ўчорашняй навальніцы на полі набралася шмат вады. Зараз яна ўся цячэ сюды, да намёту. Думаю, што сёньня будзем поўны дзень змагацца з вадой — адводзіць яе кудысьці, ці ў лес, ці да трубы. А зараз з поля рака шырынёй два мэтры неўзабаве прыцячэ да нас.

У намёце чыста прыбрана, акенцы ўпрыгожаныя штучнымі кветкамі. Гэта Люда Паклонская апошнімі днямі займалася ўладкаваньнем.

ЛЮДА: Я ў Курапатах начую трэцюю ці чацьвертую ноч. Тут даволі складана, я зараз проста хварэю. Гэта ня тое што хатнія ўмовы — тут ані нармалёвай вады, ані памыцца хлопцам, нічога...

— А як бацькі ставяцца да таго, што Вы тут?

— Мая маці ня супраць. Аднойчы яна сказала, што калі б ёй было дваццаць гадоў, яна таксама знаходзілася б тут, разам з намі. Яна ведае, што мы не дарэмна тут знаходзімся й змагаемся.