Радыё Свабода - Дарога праз Курапаты

Сёньня ва ўрочышчы памінаў пакутнікаў і паэт Анатоль Вярцінскі.

ВЯРЦІНСКІ: У свой час я ўжо пісаў ад імя тых, каго няма ў жывых: «Вы нам не шкадуйце сумотных, журботных пачуцьцяў сваіх. Лепшая памяць для мёртвых — гэта любоў да жывых». Але я думаю, што тут недастаткова гаварыць толькі пра любоў, пра нашую вернасьць памяці нявінна забітых, тут трэба згадваць, што тут ня проста загінулыя, а тут забівалі людзей, забівалі нявінных.

Пры канцы жалобных урачыстасьцяў каталіцкі й праваслаўны сьвятары асьвяцілі Алею Крыжоў, якую цягам апошніх месяцаў усталявалі ўздоўж курапацкай прасекі сябры КХП БНФ.

15 траўня 2002

ВАЛАНЦЁРЫ ЗНОЎ ЗНАЙШЛІ ЧАЛАВЕЧЫЯ КОСТКІ

У актывістаў узьніклі непаразуменьні з будаўнікамі.

Ганна Соусь:

У Курапатах зноў знойдзеныя чалавечыя косткі. Распавядае Яўген Восіпаў:

— Мы прайшліся да лаўкі Клінтана. Непадалёк ляжала вось такая костка. Прайшлі празь лес, штурхнулі нагой лаўжы, і там былі косткі. Цьвёрдыя пароды асядаюць, глеба вільготная, ад дажджу вымакла.

Яўген Восіпаў разам зь іншымі актывістамі руху «Зубар» прыехаў у Курапаты з Барысава. Зь лютага яны рэгулярна бяруць удзел у дзяжурстве ва ўрочышчы. Сёньня ж у валанцёраў узьніклі праблемы з будаўнікамі. Гаворыць Сяржук Мацкойць:

— На аўтамашыне прыехаў чалавек, які прадставіўся прарабам будаўнікоў зь Берасьця, таксама падышоў прараб з нашага ўчастку дарогі. Пачаўся канфлікт з-за таго, што быццам бы нашыя людзі за час сьвятаў паздымалі іхную разьмётку. Але нашыя людзі гэтым не займаліся ніколі й ня будуць займацца. А ў лесе ёсьць дастаткова месцаў, дзе відавочная іхная разьмётка (вешкі, слупы) — і ляжыць паваленая тымі асобамі, якія прыходзяць сюды на шашлыкі. Ён пачаў нам пагражаць, што зараз быццам бы выкліча міліцыю, на трох любых чалавек пакажа пальцам і прыцягне да адказнасьці.

Апошнім часам дачыненьні паміж валанцёрамі й будаўнікамі сталі больш напружанымі Добраахвотнікі не дазваляюць капаць у лясным масіве траншэі пад падпорныя сьценкі. Але будаўніцтва кальцавой дарогі ля Курапатаў запавольваецца і зь іншых прычынаў. Сытуацыю тлумачыць будаўнік Уладзімер:

— Ня вырашылі яшчэ, як гэтую сьценку і гранітныя ўстаўкі рабіць. Таму вельмі марудна ўсё рухаецца. Увогуле, кальцавая павінна здавацца да 1 верасьня, а як там будзе... Усё зьвязана зь фінансаваньнем. Нам, менскім, яшчэ плацяць больш-менш, а віцебскія й магілёўскія працуюць тут за 130–150 тысяч. Карацей, няма грошай на дарогу.

Абаронца Алесь Поклад дагэтуль знаходзіцца ў апёкавым цэнтры. Надоечы яго перавялі з аддзяленьня рэанімацыі ў звычайную палату. У блізкім часе Алесю будуць рабіць апэрацыю перасадкі скуры.

Валанцёры мяняюць палотнішча сьцяга на флагштоку каля намёту.

Алея Крыжоў у Курапатах.

16 траўня 2002

У КУРАПАТЫ І ПАСЬЛЯ РАДАЎНІЦЫ ПРЫХОДЗЯЦЬ ЛЮДЗІ

Валанцёры выказваюць свае меркаваньні наконт таго, як доўга трэба ахоўваць Курапаты.

Ганна Соусь:

Стоячы блізу Крыжа Пакутаў, я размаўляю з Генадзем Дземчанкам. Ён распавядае пра лёс свайго дзеда, пацярпелага ад сталінскіх рэпрэсіяў.

ДЗЕМЧАНКА: Дзед адседзеў сем гадоў пасьля вайны ні за што. А бабуля з чатырма малымі дзецьмі... Можаце ўявіць, якое было жыцьцё, малыя ледзь не памерлі з голаду. А дзед таксама застаўся жывым выпадкова. Як ён казаў, працягнуў бы яшчэ тыдзень-два, і памёр бы з голаду. Але прыйшоў там нехта зь лягернага начальства й запрасіў яго на працу, бо дзед быў столяр. Спачатку іх падкармілі некалькі тыдняў, а потым яны пачалі працаваць — нешта будаваць гэтаму начальству. Вось так ён і застаўся жывы.

Генадзь Дземчанка сёньня каля гадзіны правёў у Курапатах — хадзіў уздоўж Алеі Крыжоў, узгадваў мінулае:

— Наведаў Курапаты, і неяк на душы стала сьвятлей, спакайней — вельмі прыгожыя крыжы ўкапаныя.

Што да валанцёрскага жыцьця ў лягеры, то тут усё па-ранейшаму — вахта працягваецца. Гаворыць Дзяніс Більдзюк:

— Ноч прайшла спакойна. Начавалі чатыры чалавекі.

— Якая цяпер асноўная задача валанцёраў?

— Галоўная задача — не дазваляць рабіць усялякія сьвяты на костках, я маю на ўвазе пікнікі й гэтак далей. І ранейшая місія — тлумачыць людзям, што гэта за месца, і чаго мы тут сядзім.

На сайце Радыё Свабода цяпер ладзіцца апытаньне. Наведнікам прапануецца пытаньне «Колькі яшчэ ахоўваць Курапаты?» і чатыры варыянты адказу: «Да заканчэньня пабудовы прылеглай часткі дарогі», «Да заканчэньня пабудовы ўсёй дарогі», «Да стварэньня мэмарыяльнага комплексу», «Пакуль кіруе Лукашэнка». Я папрасіла валанцёраў выбраць свой варыянт адказу. Антось Шкурынскі схіляецца да наступнага:

— Хутчэй за ўсё, да мэмарыялізацыі Курапатаў.

17 траўня 2002

СЁНЬНЯ Ў КУРАПАТАХ

Мінулую ноч ва ўрочышчы начавалі сем валанцёраў.

Ганна Соусь:

Раніцай Яўген Скочка, які быў адказным за дзяжурства, перазахаваў у адну зь ямін-магілаў чалавечыя парэшткі, якія надоечы валанцёры знайшлі ва ўрочышчы.

17 траўня 2002

МІХАІЛ ЖДАНОЎСКІ ЗГАДВАЕ СВОЙ ФІЛЬМ

Усяго рэжысэр з ьняў каля 50 фільмаў, сярод іх, бадай, найбольш вядомы — «Да рога на Курапа ты», сцэнар якога напісаў Аляксандар Лукашук.

Ганна Соусь:

Міхаіл Жданоўскі ўзгадвае:

— Тэма ўзьнікла спантанна, калі пачалася эксгумацыя. Кіраваў усімі раскопкамі Зянон Станіслававіч. У нас ёсьць такі від працы — летапісны матэрыял. Мы проста езьдзілі ды здымалі, яшчэ без намеру зрабіць фільм. Потым здымалі мэдэкспэртызу. Калі я спрабаваў адшукаць людзей, так бы мовіць, з супрацьлеглага лягеру, то мне адзін са сьледчых сказаў так: «Вось табе ключ ад майго кабінэту ў Генэральнай пракуратуры, вось табе гадзіна, вось дакумэнты — сядай і працуй».

Тады ж Міхаіл Жданоўскі даведаўся й пра лёс свайго дзеда, расстралянага ў 1937 годзе. Адседзеў у сталінскіх лягерах і бацька рэжысэра. Спадар Жданоўскі згадвае, як у часе раскопак у Курапатах, калі знаходзілі чарговы прастрэлены чэрап, ён думаў пра свайго дзеда. Але вернемся да гісторыі стварэньня фільму:

— Алесь Адамовіч і Яўген Еўтушэнка папрасілі паказаць частку матэрыялаў на адным зь іхных паседжаньняў. Тут на студыі пачаўся пярэпалах — маўляў, нікуды за межы Беларусі мы гэты матэрыял ня можам выпусьціць. І тут загаварылі: «Як, ужо здымаюць?» Тады гэты матэрыял забралі на фільматэку. Але дырэктар студыі Гарбачоў выклікаў нас і кажа: «Я разумею, што вы ўсё роўна будзеце рабіць, прыдумайце нейкае выйсьце». Мастацкі кіраўнік нашай студыі Ўладзімер Халіп кажа: «Давайце назавем матэрыял неяк нэўтральна — «Вечная памяць».