Николай Чергинец - За секунду да выстралу

— У міліцыю паведамлялі? — спытаў Купрэйчык.

— Не, баяліся пра крыж казаць. — Стары паглядзеў на жонку і дадаў: — А далей ты расказвай. — І ён ізноў прытупнуў нагой. — І не ламайся мне тут, як тады, калі замуж выходзіла, кажы!

Гаспадыня збянтэжана маўчала. Стары не вытрымаў:

— Кажы. Не даводзь мяне да граху сваімі выкрутасамі. Тут людзі на служ­бе знаходзяцца, дзеля цябе, старой дурніцы, сюды прыйшлі, а ты яшчэ з сябе фігалку-пігалку робіш. Кажы!

Гаспадыня злосна паглядзела на старога і, цяжка ўздыхнуўшы, загаварыла:

— Тры дні таму стары да шаўца пайшоў, а я ўспомніла, што ў нас газа скончылася. Узяла слоік і пайшла ў газавую краму. Прыходжу туды, а Грышка Пултас — ён газай гандлюе і жыве недалёка ад нас — кажа мне: «Слухай, Міхееўна, тут толькі што табой і тваім старым нейкі мужык цікавіўся. Я яго дзесьці раней бачыў, твар знаёмы, але ўспомніць так і не магу. Пытаў, ці жывяце вы адны ці кватарантаў трымаеце. З паўгадзіны як сышоў».

Купіла я газы і дахаты пайшла. Зірк, а недалёка ад нашай хаты, па другім боку вуліцы, наш былы кватарант у брызентавым плашчы мне насустрач ідзе. Убачыў мяне, каптур амаль на вочы апусціў і пайшоў далей, нібы мяне не пазнаў. Ёкнула ў мяне тады сэрца. Я хутчэй дахаты кінулася. Але дома ўсё ў парадку, неўзабаве і стары прыйшоў. Расказала я яму, а ён тады адразу ж і сказаў, што Воўка, напэўна, на наш крыж нацэліўся, і на ўсякі выпадак перахаваў яго з дома ў хлеў.

— А вы ў прадаўца газы не пыталі, як быў апрануты той мужчына? — спытаў Мачалаў

— Не. Не падумала я тады пра гэта.

Мачалаў зірнуў на гаспадара:

— Ну, і што далей?

Дзед хмурна прагаварыў:

— Ну, а далей, калі сёння ўварваліся ў хату гэтыя супастаты, то адразу ж і катаваць пачалі: «Дзе крыж?»

— А вы што сказалі?

— Сказаў, што калі Чырвоная Армія прыйшла, то з радасці здалі яго дзяржаве.

— І яны паверылі вам?

— Так, мы ж са старым пачулі бяду і ўмовіліся паміж сабой так казаць, — растлумачыла Міхееўна і дадала: — Яны ж нас па розных пакоях адразу расцягнулі, а мы, атрымалася, у адзін голас сказалі. Вось яны пашукалі, пашукалі і, нічагуткі не знайшоўшы, сышлі.

— Ну а вашага былога кватаранта сярод іх не было?

— А хто яго ведае? На мордах маскі напяты, паспрабуй разгледзь.

Купрэйчык спытаў у гаспадара:

— Міхаіл Міхайлавіч, а вы сярод гэтых траіх, калі яны размаўлялі з вамі і патрабавалі аддаць крыж, голасу знаёмага не чулі?

— У тым і справа: мне прычулася, што той, хто стараўся казаць менш за іншых, быў Воўка.

Мачалаў пакінуў сваіх супрацоўнікаў працягваць аглядаць месца здарэння і дапытваць пацярпелых, а сам разам з Купрэйчыкам выйшаў у двор.

— Слухай, Лёша, — прапанаваў ён, — давай пагаворым з прадаўцом газы.

— Я таксама хацеў табе пра гэта сказаць, пайшлі.

Яны выйшлі на вуліцу і неўзабаве былі каля газавай крамы. Яна размяшчалася ў адноўленай цаглянай будцы, якая, відавочна, да вайны была невялікай падстанцыяй. Усярэдзіне было брудна, холадна і пахла газай.

У куце на самаробнай лаўцы сядзеў дзядок. Ён падлічваў выручку. Убачыўшы ўвайшоўшых, сказаў:

— Зачынена. Газы ўжо няма.

Мачалаў прывітаўся і весела спытаў:

— І для міліцыі нічога не засталося?

— А што міліцыя? Газа не гарэлка, няма чаго пакідаць.

Мачалаў усміхнуўся Купрэйчыку:

— Бачыш, які ядавіты гаспадар? Нават на міліцыю злуецца.

— Ды я не злуюся, газы сапраўды ў мяне няма.

Ён падняўся з лаўкі, і работнікі міліцыі ўбачылі, што Пултас вельмі нізенькага росту, у велізарных ватовых портках і валёнках. Сівыя касмылі валасоў смешна тырчалі ў розныя бакі.

Мачалаў спытаў старога:

— Ці не ўспомніце вы, як некалькі дзён назад сюды прыходзіў мужчына і цікавіўся, хто са старонніх жыве ў Троцакаў?

Стары спачатку здзіўлена паглядзеў на іх, затым некаторы час моўчкі разважаў і толькі пасля гэтага адказаў:

— Так, памятаю. Але я ж пра гэта Міхееўне казаў.

— Правільна, а яна нам расказала. Скажыце, а раней гэтага чалавека вы нідзе не бачылі?

— Вы ведаеце, твар мне яго знаёмы, а вось дзе я яго бачыў — не магу ўспомніць.

— А як ён быў апрануты?

— Вось гэта я памятаю. У плашчы ён быў. брызентавым плашчы, з каптуром на спіне.

Маёр хацеў нагадаць Пултасу пра кватаранта, але своечасова спахапіўся: «Не трэба спяшацца. Калі знойдзем Карунова, то, можа быць, яго давядзецца старому на апазнанне прад’яўляць».

Неўзабаве ён, крочачы па мокрай ад дажджу і снегу дарозе, сказаў Купрэйчыку:

— Нітачка ёсць. Так што давай, Лёша, размотвай клубок далей.

6 Лейтэнант Славін

Вось ужо чацвёртыя суткі Славін матаецца па таежных дарогах. Дзе на спадарожнай машыне, дзе на калёсах, а дзе і проста пешшу, ён дабіраўся ад аднаго паселішча да другога, пабываў у дзясятках арганізацый, але наблізіцца да раскрыцця злачынства пакуль не змог.

Андрэя Пудоўкіна ён дачакаўся на «пупе». Гэта быў пажылы, нізкага росту, круглатвары чалавек. Пудоўкін адразу ж успомніў той вечар, калі ён бачыў у чайной Мартава. Акрамя гэтага, ён назваў яшчэ пяцярых вадзіцеляў, якія тады прыязджалі на «пуп».

Оперупаўнаважаны знайшоў іх. Падчас допытаў пашырэў круг тых, хто спыняўся ў той вечар у чайной.

Зараз лейтэнант вяртаўся на «пуп», сёння туды павінны прыехаць трое патрэбных яму вадзіцеляў. Буфетчыца цётка Маша, убачыўшы Славіна, ветліва ўсміхнулася. Уладзімір ведаў, што яе клічуць Лізавета Мікіцічна. А цёткай Машай клікаць яе сталі пасля таго, як яе так назваў адзін з жартаўнікоў-вадзіцеляў. І Лізавета Мікіцічна змірылася: «Цётка Маша дык цётка Маша, абы план ішоў». Ахвотна адгукалася на сваё новае імя.

Лейтэнант ужо некалькі разоў размаўляў з ёй і, дзякуючы гэтай жанчыне, даведаўся пра звычкі мясцовых вадзіцеляў. Уладзімір папрасіў шклянку чаю і, выбраўшы момант, калі ля прылаўка нікога не было, спытаў:

— Ну як справы, Лізавета Нікіцічна?

— Для мяне справы, дарагі, — гэта план. На гэта не скарджуся, а вось вашы справы такія: я даведалася, што, акрамя нашых машын, ну тых, якія звычайна тут стаяць, у той вечар была яшчэ адна. Нумары яе ніхто, вядома, не памятае. Шафёр — малады, здаровы хлопец. Я зараз успомніла, што ў яго на правай руцэ татуіроўка. Ён прыехаў крыху пазней гэтага, як яго.

— Мартава, — падказаў Славін.

— Так, так, Мартава, а з’ехаў пазней яго. Ён увесь час прасіў у мяне бутэльку гарэлкі, але гарэлкі ў буфеце ўжо не было, і яго пачаставалі кіроўцы, сярод якіх быў Лукін. Я вам яго называла. Ён павінен сёння тут з’явіцца.

— А гаворкі не было, адкуль той новенькі ехаў ці куды?

— Са мной ён, вядома, пра гэта не гаварыў. Можа, Лукін што ўспомніць?

Да прылаўка падышоў адзін з наведвальнікаў і весела папрасіў:

— Цётка Маша, дай мне з сабой адну сургучную.

— Хопіць табе, Міша, глядзі, ужо вочы касыя, а ты яшчэ гарэлкі хочаш.