Неизвестно - Блакит

Хоць мы, тры намесьнікі, фармальна ўваходзілі ў склад загадчыцкага “прафсаюзу”, насамрэч роўнасьці, канешне, не было і быць не магло – для таго кожнаму з нас трэба было падняцца яшчэ на адну службовую прыступку. Роўнымі не маглі быць і загадчыкі, паколькі розную сацыяльную і палітычную вагу мелі сферы, якія яны курыравалі. І сярод нас траіх пранырлівы і хітры аргпартаддзелавец Станіслаў Андрыеўскі пастаянна намагаўся даць зразумець, падкрэсьліць, што ён першы сярод роўных. Мо таму шчырасьці, дружбы з ім не завязвалася ні ў мяне, ні ў аграрыя Аляксея Яновіча, з якім мы сышліся адразу ж. І, мусіць, ня толькі таму, што былі амаль аднагодкі і не задумваліся, хто з нас важнейшы. Мне вельмі імпанавала, што Аляксей жыва цікавіўся ўсім, што тычылася культуры, найперш – літаратуры, імкнуўся як мага больш уведаць, пазнаць дасканала, не саромеючыся пытацца пра самыя элементарныя рэчы, і хапаў усё на ляту. Раней ён кантактаваў з Грышкевічам, а зараз ледзь ці не штодня забягаў да мяне пагаманіць пра розныя навіны і праблемы літаратуры, культуры, гісторыі. Занятыя праблемамі сваіх сфераў кіраўнікі галіновых, дый і іншых аддзелаў мала, а то і зусім не цікавіліся перапетыямі сусьветнай палітыкі, прытрымліваючыся, мусіць, надзейнага старога прынцыпу: чым менш ведаеш – тым лепш сьпіцца. Толькі аграрнік Яновіч сістэматычна адсочваў міжнародныя і ўнутраныя падзеі, аналізаваў, выяўляў іхнія яўныя і тайныя спружыны, арыентаваўся ня горш за прафесійнага лектара-міжнародніка. Перад абедам ён забягаў да мяне, і мы разам, перадаючы адзін аднаму старонкі, чыталі сьвежую, толькі-толькі атрыманую па тэлетайпе інфармацыю ТАСС для службовага карыстаньня, частка якой зьявіцца вечарам у інфармацыйных выпусках тэлебачаньня і радыё, у заўтрашніх газетах, але шмат што не патрапіць у адкрытую прэсу. І яшчэ, звычайна, Аляксей перачытваў ад першай да апошняй старонкі ўзяты ў мяне аналітычны бюлетэнь АПН для службовага карыстаньня. Забясьпечваў яго я і радыёперахватам беларускай “Свабоды”, які на бланку Дзяржтэлерадыё БССР пад грыфам “Сакрэтна” прысылалі ў абкам партыі для арыенціроўкі і наладжваньня дзейснай контрпрапандысцкай дзейнасьці. З запісаў забугорных галасоў яго больш за ўсё цікавілі перадачы па гісторыі, а найперш – нацыянальна-вызвольнага руху ў Заходняй Беларусі. Праўда, тады ён і не заікнуўся, што паходзіць з роду Дварчанінаў...

Яновіч усё больш і больш выклікаў сімпатыю няўрымсьлівай дапытлівасьцю, настойлівым імкненьнем пашыраць і паглыбляць свой інтэлектуальны кругагляд, і ў мяне не было сумненьня, што ў Аляксеевай асобе неўзабаве будзем мець разумнага, усебакова дасьведчанага кіраўніка вельмі і вельмі высокага рангу. Неўзабаве гэта стала спраўджвацца – трыццацігадовага Яновіча паслалі ўзначаліць самы эканамічна моцны Карэліцкі раён, дзе на ўрадлівых глебах, як нідзе, расьлі Героі, ардэнаносцы высокай пробы і, натуральна, кіраўнікі высокага палёту. Адсюль, дарэчы, стартаваў на сваю высокую арбіту і Мікуловіч...

Пасьля пераезду ў Карэлічы, адкуль павінен быў адбыцца ягоны вялікі кар’ерны ўзлёт, сустракацца мы сталі рэдка, пераважна на розных нарадах і сходах. Аляксей намагаўся дэманстраваць, што ў нашых прыяцельскіх стасунках нічога не перамяні­ліся, але яму цяжка было хаваць, а мне не заўважыць, што на іх патыхнула халадком іншаўзроўневага “прафсаюзу”, выветрываючы астаткі шчырасьці і душэўнай цеплыні. Я ўжо збольшага ўведаў законы, правілы, звычкі наменклатурных калідораў, таму не было ў тым ні нечаканкі, ні нейкай крыўды альбо зларадства, хіба толькі зьдзіўленьне, што Аляксей гэтак хутка захварэў на патрыцыянства. Тым ня менш, забягаючы наперад, калі ў Маскве ў ВПШ сярод нашага беларускага зямляцтва заходзілі спрэчкі-гаворкі, хто з маладых разумных кадраў мае патэнцыял і рэальны шанц у бліжэйшай ці аддаленай персьпектыве зазьзяць на кіроўным небасхіле рэспублікі ў сонме зорак першай велічыні, я заўсёды сьцьвярджаў і даказваў, што сярод іх абавязкова будзе Яновіч, а мой калега Яўген Рабко, родам з Карэлічаў, катэгарычна не згаджаўся: для таго трэба быць асобай, а Яновіч – проста чыноўнік-служака сярэдняй рукі, а я надта забольшваю ягоныя якасьці. Спрачаліся мы да хрыпаты і, магчыма, абодва мелі рацыю: я ведаў Аляксея болей з параднага боку, Яўген – трохі з іншага...

Тым ня менш Аляксей зрабіў неблагую кар’еру, праўда, далёка не такую, якую яму прарочылі, дый, пэўна, сам спадзяваўся. Ягоным эпагеем і найвышэйшым узьлётам стала пасада старшыні аблвыканкаму ў эканамічна слабенькай Магілёўскай вобласьці, адкуль, выдатна разумеў, уехаць у стольны Менск на белым кані – персьпектыва прывідная. Куды больш рэальным быў пераможны ад’езд з Масквы, і ён даў згоду на ня надта прыкметную чыноўнічую пасаду ў першапрэстольнай. Спадзяваўся, пэўна, што там заўважаць, ацэняць, прасунуць на стартавыя пазіцыі. Ня ведаю, наколькі гэта дакладна, але кажуць, што ў Маскве ён зрабіў вялікую прамашку, адмовіўшыся ад высокай пасады ў адным з аддаленых рэгіёнаў Расіі, пасьля чаго на ягонай кар’еры быў пастаўлены крыж, і нічога не заставалася, як у рэшце рэшт вяртацца ў рэспубліку на вельмі і вельмі сьціплае месца начальніка ўпраўленьня саўмі­ну, дзе і прасядзеў да пенсіі. Праўда, калі пайшла мода і ўшчаўся вялізны попыт на магілёўскія кадры, яму дазволілі вылучыцца ў дэпутаты і аднаму з нямногіх у парадку выключэньня сумяшчаць чыноўніцкую работу з дэпутацкай дзейнасьцю. Але ненадоўга...

Не магу не сказаць колькі словаў пра Івана Аўсейчыка, які тады з ад’ездам Яновіча ў Карэлічы прыйшоў на ягонае месца ў абкаме. У адрозьненьне ад свайго папярэдніка Іван ня надта цікавіўся перапетыямі высокай міжнароднай палітыкі, праблемамі літаратуры і мастацтва, аднак мы адразу ж, з першага знаёмства, сышліся як землякі – абое паходзілі ня толькі з аднаго раёну, але і з аднаго калгасу. Ягоныя Шынкаўцы былі побач з Астрыной, дзе ён канчаў школу, таму раней не сустракаліся і ня зналіся. Іван быў сьветлы, рэдкай абаяльнасьці чалавек, здаецца, аж сьвяціўся шчырай дабрынёй, спакоем і разважлівасьцю. У ім жыла натуральная, глыбінная сялянская самавітасьць, якая з першага ж знаёмства выклікала давер і надзейнасьць. Па сабе заўважаў, што ўсе, хто трапляў у наменклатуру, памалу, неўпрыкмет заражаліся кар’ернымі бацыламі, неўласьцівым раней прагматызмам, пачыналі ня толькі зрэдку задумвацца, але і ледзь ці не штодня клапаціцца: а што ж будзе далей? Вяртацца, адкуль прыйшоў, пабыўшы ў начальніках, ужо неяк няёмка і перад знаёмымі, і перад самім сабой. Застаецца толькі верна і аддана служыць, не гнявіць начальства, каб не апраставалосіцца, аскандаліцца ды патрапіць у разрад бесперсьпектыўных. На дзіва ўсё гэта Івана аніколечкі не хвалявала і не клапаціла. Напачатку я не хацеў даваць веры, думаў трохі выпендрываецца землячок, але і не паверыць было немагчыма, калі ён адкрыта казаў начальству, што чыноўнічая служба яму не па душы, прыгнечвае, прасіўся адпусьціць ў які-небудзь хай сабе і дабіты да ручкі калгас старшынём альбо аграномам. На партыйную работу ён трапіў выпадкова: сказалі цягнуць воз – і цягнуў надзейна, перапрагалі – і ён зноў цягнуў, падымаючыся з прыступкі на прыступку, аж пакуль не дапяў да ненавіснай канцылярска-папяровай работкі ў абкаме партыі. У гэтым плане ён быў белай варонай, але ў адрозьненьне ад бальшыні нас ягонае амаль абсалютнае ігнараваньне кар’ерных памкненьняў рабіла яго куды больш свабодным, незалежным, самім сабой. Іван мог без аглядкі на начальства казаць, што думае, што лічыць патрэбным сказаць, часам дзёрзка, у піку нейкай чарговай дурноце зьверху. У Мікуловіча насуперак элементарнай наменклатурнай логіцы часам такія яршыстыя непачціўцы выклікалі не раздражненьне, а давер і сімпатыю. Не мінула і году, як Іван паехаў першым у Смаргонь, адкуль званіў мне ледзь ці не штодня параіцца ці пракансультавацца па ідэалагічных пытаньнях, а часьцей дык перакінуцца слоўцам, падзяліцца сваімі клопатамі, выслухаць маё меркаваньне і, канешне ж, чарговы раз запрасіць прыехаць ці то на пленум райкаму, ці то на нейкае іншае мерапрыемства альбо проста пабыць на прыродзе, пагаманіць ад душы. І я заўсёды выбіраў самы далёкі Смаргонскі раён, калі пасылалі прадстаўляць абкам на нейкіх важных раённых мерапрыемствах і як не было нейкіх неадкладных справаў у іншых месцах. Іван ніколі, што звычайна мелі за правіла ў іншых раёнах, не вазіў мяне на пачостку да некага ў калгас, а прымаў сам альбо на прыродзе, альбо ў сваёй трохпакаёўцы ў звычайным шматкватэрным панельным доме – ён быў адзін сярод першых сакратароў, які адмовіўся ад раскошнага сакратарскага асабняку за высокім парканам, загадаўшы аддаць яго шматдзетнай сям’і, пажадаў жыць не выдзяляючыся абсалютна натуральна і шчыра, без усялякага папулізму і выпендражу. Ці то ў яго, ці то ў мяне, калі ён іншы раз заставаўся нанач у Гародні, мы заўсёды пад сьціплую чарачку заседжваліся за добрай сяброўскай гаворкай да позьняй ночы.