Неизвестно - Блакит

Неяк выпадкова сустрэў Карпюка ля гасьцініцы “Беларусь”, непадалёк ад якой ён нядаўна атрымаў новую кватэру. Паздароўкаліся, і ён з ходу загадкава, таемна прапанаваў:

– Пойдзем, нешта пакажу...

Не пасьпелі падняцца на другі паверх, як па той бок дзьвярэй ушчаўся тоненькі, злы сабачы лямант.

– Мой ваўкадаў... – усьміхнуўся Карпюк, адмыкаючы ключом дзьверы. – Будзь асьцярожны, ад яго можна ўсяго чакаць...

Як толькі адчыніліся дзьверы, дарогу мне, неймаверна лемантуючы, ашчэрыўшыся, перагарадзіла малюсенькая чорная сучачка гатовая ўпіцца ў нагу, як толькі асьмелюся пераступіць парог.

– Ну, як яна табе? – пераможна глянуў Карпюк. – Гэ-э-э, то не дурная Кайра ў Быкавых, што лашчыцца да кожнага, можна з хаты ўсё вынесьці, а яна і ня гаўкне...

Я пахваліў злую, як аса, малютку, прызнаўся, што ніколі яшчэ ня бачыў такую ліліпутку ў сабачым царстве. Карпюк узяў на рукі сабачку, якая працягвала люта глядзець на мяне і заходзіцца брэхам, нечакана прапанаваў:

– А хочаш, я табе шчанюка ад яе дам?

Я замахаў рукамі: ды няма каму ў мяне глядзець-даглядаць сабаку, нават такога малюсенькага... Маю адмову ён успрыняў зусім абыякава, ня стаў угаворваць, зачыніў сучачку ў адным з пакояў, адкуль яна працягвала заходзіцца, кідаючыся на дзьверы. Мяне зьдзівіла, што ў ягоным хатнім рабочым кабінеце больш чым сьціплая бібліятэка. Злавіўшы мой недаўменны позірк, Аляксей Нічыпаравіч з разуменьнем патлумачыў:

– Я трымаю толькі самае неабходнае і патрэбнае для работы. А то дзеля моды наробяць кнігасховішчаў... – усьміхнуўся сам сабе. – Праз гэта са старым Пестраком у мяне некалі вялікае непаразуменьне выйшла... – і расказаў гісторыю, якую я ўжо чуў ад Быкава...

У кожны свой прыезд у Гародню Піліп Сямёнавіч калі і не спыняўся, то заўсёды наведваўся да Карпюкоў – гаспадыня была дачкой вядомага дзеяча рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі Цыгільніцкага, таварыша і паплечніка Пестрака, а гаспадара ён любіў за існую заходнебеларускасьць, і, мусіць, за пэўнае падабенства іхніх эгацэнтрычных характараў. У трыццаць дзявятым, калі Пестрака проста з-за турэмных кратаў прызначылі гарадзенскім гораданачальнікам, ён аніяк ня мог спаць на волі, штовечар браў пад паху падушку і накіроўваўся начаваць у турму. Дык вось: сядаюць гаспадар і госьць за стол на кухні, Пестрак дастае са свайго знакамітага пашэрпанага партфеля пляшку, Карпюк ставіць для сябе бутэльку сітра і пацягваюць кожны сваё, вядучы доўгую нетаропкую бяседу. Неяк Піліп Сямёнавіч раптам за­цікавіўся Карпюковымі кніжкамі. Прагледзеў уважліва ўсё, што было на палічках, запытаў з несхаваным абурана-пагрозьлівым падтэкстам:

– Ляксей! Нешта ня бачу чатырохтомніка Пестрака!.

– Ды-ы-ы... – замуляўся Карпюк, і каб выкруціцца, адначасова ўсьцешыць аўтарскае самалюбства госьця: – Тут сусед надоечы заходзіў, папрасіў пачытаць...

– Брэ-эшаш, гіцаль!.. – пагразіў пальцам госьць. – Старога Пестрака на мякіне ўздумаў правесьці?.. А хвігу ты не хацеў!? Ведай, гіцаль: нагі маёй больш тут ня будзе!.. – нярвова апрануў свой паношаны сьветла-карычневы плашч, нацягнуў капялюш на голую, як бубен, галаву, схапіў партфель, не разьвітваючыся, ляснуў дзьвярыма...

Ды прывёў мяне Карпюк ня толькі, каб зьдзівіць малюсенькай, але вернай сучачкай-вартаўніцай і расказаць, як намерваўся падмануць старога Пестрака, з якім урэшце рэшт памірыліся. Галоўнае было наперадзе. Закончыўшы ў сваёй звычайнай сьпешнай манеры расповед пра Пестрака, ён без інтэрвалу паманіў таемна за дзьверы на шырокую і доўгую ледзь ці не на ўсю сьцяну лоджыю: паглядзі!.. А сам уважліва і раўніва сачыў, якое ўражаньне зробіць створанае ім. На прасторнай лоджыі былі градкі, дзе буялі цыбуля, часнык, радыска, салата, кроп, нават колькі каліваў памідораў у гаршках пад кветкі. Я і насамрэч быў уражаны, зьдзіўлены, падумаў: рабіць яму няма чаго ці што – праз дарогу ж рынак, дзе можна купіць усё гэта за капейкі...

Ён, мусіць, чакаў ад мяне нейкай іншай рэакцыі, загадкава ўсьміхнуўся і патлумачыў:

– Хэ, думаеш, толькі менскім лысагорцам можна? Во і я рашыў на сабе праверыць, наколькі моцна сядзіць сялянская душа і псіхалогія. І скажу табе: ой як моцна і чэпка, халера, сядзіць яна, сялянская душа... Сам паспрабуй – у вашым “бункеры” балконы і лоджыі ўсё роўна пустуюць, галубы заводзяцца, усё вакол засіраюць...

Канешне ж, я не паслухаўся ягонай парады апрабаваць на балконе моц сваіх сялянскіх каранёў, але наіўная Карпюкова балконная аранжарэя, як сёньня, стаіць перад вачамі, выклікае добрую сьветлую ўсьмешку...

І яшчэ адна дэталька, у якой, як у кроплі вады – увесь Карпюк. Калі ягоны захоплены альпінізмам сын сарваўся са скалы і патрапіў у шпіталь, устрывожаны Аляксей Нічыпаравіч неадкладна выляцеў на Каўказ. Адведаў шпіталь, а потым упрасіўся пабыць у гарах, дзе сарваўся і на шчасьце не атрымаў нейкай сур’ёзнай траўмы сын. У свае даўно за пяцьдзясят ён за два дні аблазіў ледзь ці ня ўсе навакольныя скалы, вярнуўся ў Гародню задаволены, акрылены. На маё пытаньне, ці дазволіць пасьля ўсяго, што здарылася, сыну лазіць па гарах, Карпюк шчыра зьдзівіўся і адказаў:

– Ах, каб ведаў жа ты, як гэта цікава!..

Заўсёды і ва ўсім, нават у сваіх дзівацтвах ён быў гранічна шчыры, непасрэдны, сумленны, праўда, часам залішне просталінейны, не жадаў прызнаваць ніякія дыпламатычныя ўмоўнасьці, інтрыжкі і хітрыкі, нагаворы і абгаворы, якіх, чаго хаваць, хапала і хапае ў творчым, і ня толькі творчым, асяроддзі. Мог без аніякай задняй думкі паставіць трымальнікаў так званай даверчай, канфідэцыйнай інфармацыі ў становішча горш за губернатарскае, таму аматары сакрэтнічаньня мець справу з ім асьцерагаліся.

І яшчэ, думаецца, па вялікім рахунку Аляксей Нічыпаравіч быў адным з апошніх перакананых, адданых рэвалюцыйным ідэалам ідэалістаў-рамантыкаў, якія сьвята верылі і самааддана змагаліся, імкнуліся перайначыць сьвет, зрабіць яго лепшым, справядлівым, больш утульным, і ў гэтай барацьбе для іх не існавала ні чыноў, ні рангаў. Яны пачыналі з сябе, і ўсіх, усё мералі толькі высокімі ленінскімі меркамі, а гэтымі меркамі ну аніяк не хацела мерыцца ні акаляючая рэальнасьць, ні верныя ленінцы ад самага-самага верху да самага нізу. І ў тым была трагічнасьць ідэалістаў-рамантыкаў. Той жа Карпюк як існы барацьбіт за ідэалы партыі ў поўнай адпаведнасьці з духам і літарай Праграмы і Статуту бясстрашна і бескампрамісна, не зважаючы на чыны, рэзаў праўду-матку ў вочы, без усялякай абачлівасьці, ніколькі ня думаючы пра магчымыя пасьледкі. Менавіта гэтае донкіхоцтва больш за ўсё і ўскладняла ягонае жыцьцё. Вядома ж, не магло падабацца ўсемагутнаму першаму сакратару абкаму Міцкевічу, што яго публічна палошча-пляжыць з трыбуны кожнага пісьменьніцкага зьезду і пленуму ў прысутнасьці ня толькі самага высокага рэспубліканскага начальства на чале з Машэравым, але і першых асобаў саюзнага, брацкіх рэспубліканскіх пісьменьніцкіх Саюзаў, болей за тое – прадстаўніка ЦК КПСС, які невядома ў якія дзьверы ўвахожы і што можа напісаць ці нашаптаць некаму на вушка. Ды каб яшчэ папікаў за нейкія службовыя промахі, а то вышуквае такое, за што могуць прыпісаць і злоўжываньне...