Неизвестно - Блакит

Міхась Восіпавіч для мяне быў першы сапраўдны паэт, пісьменьнік, якога пабачыў зьблізку, павітаўся, пазнаёміўся. Адбылося гэта добра памятаю летам 1956 году, калі мяне, наймалодшага ў рэдакцыі, які заўсёды на падхваце, паслалі нарачным у абласную газету аператыўна вырабляць клішэ (пераведзеныя на цынкавыя пласьцінкі фотаздымкі), чаму па дамоўленасьці нашага рэдактара Івана Пятровіча Вераб’ёва меў паспрыяць ягоны калінкавіцкі земляк і сябра па партызанцы Андрэй Данілавіч Колас – адказны сакратар “Гродзенскай праўды”. Мне трэба было чакаць, пакуль іх вырабяць, займацца паўдня чым заўгодна, калі спатрэбіцца, то і пераначаваць на дыване ў Коласавым кабінеце, а раніцай вярнуцца на аўтобусе з гатовымі клішэ. Я даўно меў намер неяк навесьці творчы кантакт з “Літаратурнай старонкай” “Гродзенскай праўды”, мо нават пазнаёміцца з самім Міхасём Васільком, які быў літкансультантам у рэдакцыі і вырашаў, што друкаваць і што не друкаваць. І тут, канечне ж, рашыў скарыстаць нагоду – адстукаць адным пальцам на рэдакцыйнай машынцы вечарам з дзесятак вершаў. У дзявятым ці дзясятым класе я ўжо дасылаў ў “Гродзенскую праўду” свае вершы і атрымаў надрукаваны на машынцы ліст за подпісам Васілька з парадай вучыцца, больш працаваць над паэтычнай формай і словам... Больш і не турбаваў, друкаваўся ў

раёнках. А цяпер палічыў, што сасьпеў...

З заміраньнем сэрца пастукаў у дзьверы з надпісам “Аддзел культуры” на другім паверсе і, пачуўшы водгук, нясьмела зайшоў. За сталом зьлева сядзеў хударлявы, пажылы, хутчэй нават стары чалавек, у якім адразу ж інтуітыўна пазнаў Васілька. Ён ажыўлена гаварыў з нейкім мужчынам, перапыніўся на хвілінку, поглядам папытаўся, што мне трэба. Узяў мае вершы, папрасіў зайсьці іншым разам альбо напісаць адрас – ён адкажа пісьмова. Я сказаў, што зайду, і хуценька зьнік, каб не замінаць...

Але перш, чым сустрэцца з Міхасём Восіпавічам у Гродне, я яшчэ ў дзевятым класе пасьпеў пабыць у ягонай Баброўні, куды мяне запрасіў аднакласьнік Толік Курыла, які даводзіўся Васільку нават нейкай раднёй. Мне надта ж хацелася пабачыць ягоную хату, сядзібу, паблукаць па дарожках і сьцяжынках, дзе хадзіў легендарны паэт.

Вёска прымасьцілася на беразе тады яшчэ паўнаводнай і быстрацечнай Котры і ўразіла суцэльнай белай чаромхавай кіпеньню, настоеным на яе дурманлівых пахах паветрам і ледзь ці не вар’яцкім салаўіным гармідарам, нязважна, што быў яшчэ дзень. Пахадзілі па вёсцы, пастаялі, а потым Толік ледзь ці не сілком зацягнуў у Васількову хату, дзе жыў нехта са сваякоў. Я пачуваў сябе дужа ніякавата, непакоячы незнаёмых людзей, толкам не пасьпеў нічога разгледзець, дый нічога не кідалася ў вочы, звычайная сялянская хата. Пасядзелі на беразе Котры, паспрабавалі падобнай на вялікі сачок сеткай лавіць рыбу, але марная справа. Паабедаўшы ў Толіка, праз колькі гадзін паехаў назад у бок Скідзеля, хоць напрасткі да Вострава нейкіх сем-восем кіламетраў, але не было дарогі. Канечне, ведаючы, можна дабрацца ляснымі сьцяжынкамі, а ня ведаючы – лепш ня совацца, бо можаш апынуцца дзе-небудзь пад Шчанцом, а то і аж ля Астрыны. Тады яшчэ ня ведаў, што родам з Бароўні і Макар Краўцоў – аўтар першага беларускага гімну “Мы выйдзем шчыльнымі радамі”, больш таго – той меў, як і Васілёк, прозьвішча

Касьцевіч і даводзіўся яму родным дзядзькам...

У наступны мой прыезд у Гародню гэтаксама не ўдалося добра пагаварыць з Міхасём Восіпавічам, хоць і пачуў ад яго вельмі для мяне важнае. Ён пасьпеў з алоўкам прачытаць мае вершы, зычліва паказваў, дзе добра, дзе трэба падумаць-пакруціць фразы, выразы, а ў цэлым пахваліў: пашліфуй яшчэ трохі з улікам заўвагаў і прысылай альбо прывозь пры нагодзе, будзем друкаваць. У мяне вырасталі крылы. А ён не адпускаў, зацікаўлена распытваў, хто, адкуль я родам, аднак у кабінет зайшлі, па ўсім відаць, добра знаёмыя яму людзі, да якіх ён меў нейкі неадкладны інтарэс, вінавата папрасіў: пазнаёмімся бліжэй, пагамонім ўволю наступным разам...

Наступны раз быў недзе праз тыдні два, калі я зноў прывёз вырабляць клішэ. Міхасю Восіпавічу спадабалася, як паправіў вершы, пахваліў і цьвёрда сказаў: будзем рыхтаваць да друку. Даведаўшыся, што я амаль ягоны земляк, пачаў прыгадваць: бываў ці не бываў ён у нашай вёсцы, калі некалі хадзіў арганізоўваць ячэйкі сялянска-работніцкай Грамады. А як уведаў, што я вучыўся ў Скідзелі, друкаваўся ў “Красном знамени”, дзе ён працаваў пасьля вайны, ягоныя вочы яшчэ больш пацяплелі. А праз тыдні два, сустрэўшы мяне пад вечар на вуліцы, ня толькі пазнаў, а шчыра, з лёгкім дакорам запытаў: чаму не заходзіш? Ды ніякавата, кажу, так сабе, без усялякай патрэбы турбаваць, адрываць ад важных спраў.

– Ды якія там важныя справы! – махнуў рукой Міхась Восіпавіч. – Заходзь заўсёды, як толькі будзеш у Гародні, не саромся, я заўжды рады бачыць землякоў... – І нечакана прапанаваў: – Калі не сьпяшаешся – пойдзем пагуляем разам, бач пагода якая! Заадно і пагаворым...

Ён быў у добрым гуморы, распытваў, сам нешта расказваў, але больш распытваў. На кожным кроку яго пазнавалі, здароўкаліся і на мяне паглядвалі з цікаўнасьцю, што вядома ж, усьцешвала маю душу. Неўпрыкмет выйшлі да Нёману, дзе на прывязі, зьлёгку пагойдвачыся на плыні, стаяў баркас, прыстасаваны пад піцейную ўстанову. Міхась Восіпавіч пацікавіўся, ці я ўжо бяру чарку, і пачуўшы, што бяру патрошку, прапанаваў наведаць “паплавок”. Узялі – я толькі губы памачыць за кампанію, а ён то і добра, і гаворка ажывілася. Мне хацелася як мага больш пачуць і пра ягоную творчасьць, і пра рэвалюцыйную дзейнасьць у КПЗБ, і пра змаганьне ў партызанах, антыфашыстоўскім камітэце, аднак Міхась Восіпавіч ня надта ахвотна, толькі агульнымі словамі гаварыў на гэтыя тэмы, мне падалося, з-за сваёй сьціпласьці. Куды ахвотней апавядаў розныя вясёлыя эпізоды і гісторыі, удзельнікам якіх быў сам ці чуў ад некага, альбо пераводзіў гаворку на звычайную застольную гамонку. А ўвогуле яшчэ больш умацоўвалася ўражаньне, што ён любіць больш слухаць, чым гаварыць, нават калі субяседнік, як я, амаль жоўтароты шпачок. Мо з гадзіну прасядзелі ў тым “паплаўку”, затым праводзіў яго да дому. Жыў Васілёк тады насупраць педінстытуту, не даходзячы да храма ў старэнькім дамку з невялічкім дворыкам і хлеўчукамі ля спуску да Гараднянкі. Міхась Восіпавіч запрасіў зайсьці ў хату, але гэта было ўжо занадта, і я адмовіўся, спаслаўшыся, што клішэ вось-вось будуць гатовыя і хачу патрапіць на аўтобус... Потым я ня раз бываў у Васільковай гасьціннай хаце, дзе за лёгкай чаркай слухаў ягоныя цікавыя расповеды і пра Вільню, і пра Казлоў, цяперашні Мічурынск, дзе быў з бацькамі ў бежанстве, і пра сустрэчы з Якубам Коласам, каму яшчэ ў дваццатыя гады прысьвячаў вершы, якія друкаваліся ў заходнебеларускіх выданьнях і нейкім чынам даходзілі да Канстанціна Міхайлавіча. А пасьля вайны пры сустрэчы і асабістым знаёмстве на нейкім пісьменьніцкім сходзе дзядзька Якуб нахмурыў бровы і строга сказаў пры людзях: во, гэта ён замінаў мне расьці! Вытрымаў нейкі час недаўменныя позіркі, засьмяяўся: я ж – колас, а ён – васілёк...