Неизвестно - Дубянецкі

– Значыць, Валодзя, і тваё пакаленьне мала чаго дасьць краіне новага, трапіўшы ў Крэмль.

Я зьбіраўся пачаць “ускладаньне надзеяў” на Лёніна пакаленьне, як ён загаварыў сам:

– Міхал Фёдаравіч, вы ж з пакаленьня Гарбачова, а чаму вы ўсё тое ўспрымаеце ня так, як ён з Някляевым, а так, як я, лічыце, ваш сын?

– Думаю, Лёня, таму, што ў нас з Гарбачовым (Валодзю не бяру пад увагу тут) былі вельмі розныя ўмовы выхаваньня. Мы выхоўваліся ў краінах з розным сацыяльна-эканамічным ладам. Ён нарадзіўся і рос у “краіне перамогшага сацыялізму”, якою абвясьціў Сталін Савецкі Саюз у 1937 годзе, перабіўшы перад гэтым мільёны ні ў чым не вінаватых людзей. Я па волі лёсу меў шчасьце нарадзіцца на той тэрыторыі былой Расійскай імперыі, што пасьля першай сусьветнай вайны перайшла пад толькі што дамогшуюся сваёй выпакутаванай незалежнасьці Польшчу. Гэтую краіну СССР адразу назваў фашысцкаю і працягвае так называць яе тагачасную цяпер.

Што мы бачылі вакол сябе, як жылі?

Міша Гарбачоў часта чуў ад бацькоў, што то аднаго суседа схапіў “чорны воран”, то другога (была, мабыць, падрыхтаваная торба сухароў і ў Мішавага бацькі Сяргея, каб узяць з сабою ў турму ці ў сібірскую ссылку, у выпадку, калі цёмнай ноччу схопяць і яго). А пасьля Міша быў сьведкам, як некаторых яго сябрукоў хлопцы пачыналі абзываць страшнымі словамі “сын ворага народу” і адганяць ад сябе. Так Міша страціў багата сяброў, нават стаў баяцца сустрэчы з імі, пакуль і іх ня вывезьлі з вёскі.

Пра гэта амаль не размаўлялі паміж сабою. Пасьля прызвычаіліся, што гэта і сапраўды ў сацыялізму вакол ворагі, паверылі, што імі сталі і тыя арыштаваныя іх суседзі. “Дарма, – казалі ўсюды, – нікога ня возьмуць. Дыму без агню не бывае”, А яшчэ акцябронак Міша Гарбачоў памагаў піянерам і камсамольцам ламаць і паліць крыжы, іконы, абражаць брыдкімі словамі царкву, папоў і тых, хто верыць, перашкаджаць іх малітвам, псаваць іх сьвяты. Міша пераканаўся, што савецкая ўлада – здольная ашчасьлівіць народ, што ёй трэба дапамагаць змагацца супраць кулакоў, сабатажнікаў, супраць рэлігіі.

У такім самым узросьце мяне вучылі хрысьціянскім запаведзям, вучылі малітвам, нават у школе выкладалі прадмет “закон Божы”. Мне яго называлі проста “рэлігія”. Дарэчы, ён і ў раскладах урокаў так па-польску і называўся. Дык у гэтых сьвятых запаведзях і законах было сказана, што ўсе людзі – браты, што трэба маліцца нават за свайго ворага і дараваць яму яго правіннасьці.

З маёй вёскі, дарэчы, пакуль яна ня трапіла пад савецкую ўладу, нікога палякі нікуды не вывозілі, нікога не садзілі ў турмы, хоць вёска была вялікая, разьбітая на мноства вуліцаў і плошчаў, з прыхадскою царквою пасярэдзіне, у якую хадзілі і з суседніх вёсак.

Вось так і выхоўваліся дзеці там і там! Там, у СССР, вучылі, што ў іх дзяржавы, а значыць і ў іх асабіста, ёсьць зацятыя ворагі, якіх трэба зьнішчаць. І дзеці прывыклі да перыядычных “адстрэлаў шкодных людзей” вакол сябе, да “прарэджваньня” насельніцтва. І Міша Гарбачоў быў цалкам падрыхтаваны да ўспрыняцьця сэрцам практыкі “ваеннага часу”, як і тая Сьвятланіна ідыётка з чырвоным крыжам на сумцы.

Гэтымі днямі ў адным са сваіх выступленьняў М. Гарбачоў у пазітыўным плане ўжыў Сьвятланіну абракадабру “У вайны не жаночы твар”. Значыцца, чытаў, глядзеў, успрыняў, як сваё, без такіх глыбокіх пратэстаў, якія бушуюць ува мне. Апрача ўмоваў выхаваньня, чалавек нешта ж атрымаў, нейкія задаткі ад бацькоў. Гены – вельмі моцны фактар. І, нарэшце, сам чалавек.: адзін фармуе свае перакананьні паводле нейкіх прынцыпаў, другі, схаваўшы, а пасьля і забыўшы тыя прынцыпы, рабіў і з цягам часу нават пачаў думаць так, як выгодна, скажам, уладам. Пасьля такія людзі ўжо цьвёрда верылі ў правільнасьць сваіх перакананьняў, у карыснасьць іх для грамадства. Яны якраз і прасоўваюцца на найвышэйшыя ступені ўлады..

Думаю, Лёня, я адказаў на тваё пытаньне. Варта хіба дадаць яшчэ такое, што мы часта тады ў школе па-сапраўднаму і шчыра маліліся то за галодных савецкіх дзяцей – нашых равесьнікаў, то “за сотні тысячаў савецкіх гвалтоўна асірацелых дзяцей”. Тады я вельмі цьмяна ўяўляў сабе сэнс гэтых малітваў. Зразумеў ужо толькі пасьля верасьня 1939 году, калі і ў маёй мясцовасьці пад кіраўніцтвам наехаўшых бальшавікоў заводзіліся савецкія парадкі з класавай барацьбою, з ворагамі народу, з арыштамі, турмамі і ссылкамі.

Я цешуся, Лёня, што ты ўжо змог цалкам скінуць з сябе паранджу і путы таталітарызму.

У гэты час мы стаялі на балконе. За сотню метраў ад нас павольненька прагульваўся Віталь Вольскі.

– Эх, хлопцы, каб падлабуніцца як-небудзь да гэтага Віталя Фрыдрыхавіча, улезьці ў давер і выведаць паціху ўсе яго сакрэты на тэму “беларуская культура і Чэка”. (Лёня мае на ўвазе адданую колішнюю службу В.Вольскага ў Чэка, яго сьпецінфармаванасьць і “кампетэнтнасьць”).

– Наўрад ці там нават Артуру што перапала, скрытны дзядок, – кажа Валодзя Някляеў. – А ведаеце што, – працягвае ён, – некалі я падлабуніўся, як Лёня кажа, да Ларысы Пампееўны Александроўскай. Падрадзіўся напісаць яе мемуары. Яна ўхапілася за гэтую ідэю, цікава ж пакінуць сьвету сваю кнігу. І вось аднаго разу да мяне зьявіўся “літаратуразнаўца” ў цывільным і сказаў, што “мы вам ня раім улазіць у мемуары Александроўскай. Яна старая і можа наплявузгаць ня тое, што трэба. Вінаваты будзеце вы”. Я разьвітаўся з прыгожаю марай пачэрпнуць з той крыніцы ведаў, якая ўжо практычна нікому недаступная, а вычарпаць яе вельмі было б карысна для гісторыі.

Мы цёпла разьвіталіся, і я пайшоў на вячэру. Есьці, праўда, мне не хацелася. Хлопцы сім-тым мяне частавалі, частаваў і я іх, але ж трэба паказацца за сталом.

Білетамі ў кіно я не забясьпечваў сябе – трэба ж занатаваць некалі свае ўражаньні. А адчуваю, што мог бы там адпачыць. Вывешаныя афішы на два дні. Сёньня дзьве серыі фільма пад назваю “Прыйшоў час любіць”, заўтра “падоўжаны”, як там напісана, фільм “Любі, любі, але не губляй галавы”. Абодва югаслаўскія.

Шкада, канешне, але трэба папрацаваць у палаце – нататкі, сьвежая карэспандэнцыя, літаратура.

9 мая 1985 г. Чацьвер. Але сказаць так, значыць, як кажуць, нічога не сказаць. Ня проста чацьвер, а Дзень Перамогі – чырвоны дзень календара. А сёньня дык і наогул “рубінавы” – 40-годдзе той перамогі. Дзякаваць Богу, можа скончыцца, нарэшце, гэтая траскатня ў эфіры, у прэсе, у вулічнай і іншай рэкламе. Дый час ужо спыніць такую масіраваную ваенную апрацоўку насельніцтва, распальваньне ваенных страсьцей.

А гэтае насельніцтва ў сваёй большасьці думае, што нехта на іх зьбіраецца напасьці. У мяне і наконт гэтага было ўжо бурнае тлумачэньне з маім суседам-пракурорам. Ён упэўнены, што Захад – агрэсіўны бок, а СССР са сваімі “краінамі” – міралюбівы. Цяжка было пераконваць, але сёе-тое, здаецца, пачаў разумець інакш, і прынамсі, так адназначна не выносіць канчатковае рашэньне.