Барыс Пятровіч - Чаканьне, альбо Зацемкі 1995-га году

— Няма... Даруйце, але нічым я вам дапамагчы не магу... Я сабраўся быў ісьці дамоў, таму яшчэ раз да­руйце...

— Пачакай, — раптам безапеляцыйна прамовіў мужчына, — не сьпяшай, мне, уласна, не магіла Пфляўмбаўма трэба. Я і без таго ведаю, дзе яна. Вунь, бачыш, над плітою крыж гатычны каменны?.. То яна. А прыйшоўя па іншай справе. Я прыйшоў, каб паказаць табе тваю магілу...

— Маю магілу?.. Мне?..

— Непасрэдна.

— Прабачце, але мне не да жартаў...

— Я і не зьбіраўся жартаваць. Пойдзем, пакажу.

Стах ня быў загіпнатызаваны і, не зважаючы на стому, якздавалася яму, цалкам валодаўсабою. Прынамсі, мог крытычна мысьліць, мог не паддацца на спакусу, мог, думалася яму, у любы момант спакойна разьвітацца з незнаёмцам, устаць і пайсьці дамоў. I калі што і ўзяло верх — дык простая цікаўнасьць, так думаў ён, і жаданьне праверыць сябе ў незвычайнай сітуацыі. На гэта, пэўна, і разьлічваў мужчына.

— Пойдзем? — перапытаў ён і пыхнуў дымам — белым на тле цемры, лёгкім у сьвятле ліхтароў і — сапраўдным: Стах пачуў прыемны пах яго, далікатны і тонкі. Калі і як незнаёмец прыпаліў — Стах не прыкмеціў.

— А чаму б і не, — асьмялеў раптам Стах, — пойдзем.

Хацеў таго Стах альбо не, аднак у словах ягоных чуўся выклік, лёгкая іронія і зьдзек. Толькі вось над кім іронія і зьдзек— над сабою ці над мужчынам? Каму выклік? Паколькі Стах быў амаль упэўнены, што перад ім рэальны чалавек, то і першае, і другое, і трэцяе адрасавалася толькі яму самому. Ён не любіў у сабе гэтую разважлівасьць, асьцярожнасьць, боязь рызыкі, разьлік — памяркоўнасьць, як цяпер любяць казаць

— і таму час ад часу кідаў сябе прымусам у нейкую авантуру, з якое, бывала, выплываў яшчэ больш раззлаваны і незадаволены сабою.

Мужчына і Стах прайшлі колькі дзесяткаў крокаў углыб скверыка-могілак і спыніліся ля сьвежага жоўтага грудка, у які быў уторкнуты кепска пафарбаваны драўляны слупок з чорнаю металічнаю шыльдачкаю. На ёй сьвяціліся сьпешна, але ня скажаш, што неахайна, напісаныя белыя словы і лічбы. Прозьвішча, імя, імя па бацьку Стаха. Прычым імя поўнае, пашпартнае — Станіслаў, а ня творчае, не сямейнае, пад якім яго ўсе ведаюць. і даты. Нараджэньня і сьмерці. Нараджэньня... і... сьмерці: 12.10.199... Лічбы паплылі перад вачыма Стаха: год быў сёлетні...

— Гэта — праўда?.. — непаслухмянымі сухімі вуснамі прамовіў Стах. Прамовіў-спытаў: — Гэта — праўда: мне засталося жыць толькі сем дзён?.. — I ўбачыў свой здымак на магіле пад слупком. Ягоны любімы здымак. У чорнай рамцы і з чорнаю паласою наўскосунізе... I пачуў густы пах сырой зямлі і незасохлае фарбы, якім было настоенае паветра.

— Так, толькі тыдзень — спакойна адказаў мужчына, узяў люльку і пыхнуў дымам, — роўна праз тыдзень ты прыйдзеш сюды, у гэты скверык, сядзеш на тую самую лаўку і будзеш чакаць мяне. Я прыйдуда цябе... Каб разьвітацца. Бо здарыцца з табою тут тое, што і павінна здарыцца: інсульт. Ты засьнеш ціха і пакорліва на гэтай лаўцы і ніхто не здагадаецца табе дапамагчы, ніхто ня выкліча «хуткую». А калі прыбяжыць шукаць цябе жонка, будзе ўжо занадта позна...

— Позна... — толькі і змог паўтарыць апошняе слова мужчыны Стах. Ён ня быў разгублены. Ён ня быў зьдзіўлены. Ён быў абыякавы да ўсяго, быццам не ўсьвядоміў яшчэ, што размова ідзе пра яго. Але — «быццам», бо ён усё разумеў. Толькі вось як рэагаваць на гэта ня ведаў. Успрымаць сур’ёзна, распытаць падрабязнасьці, альбо пасьмяяцца, пакпіць з мужчыны, — розум не падказваў яму выйсьця. Розум маўчаў, нібы прымаў словы мужчыны за ісьціну.

— Так, позна, — гэтаксама спакойна паўтарыў муж­чына і дадаў, — ужо сёньня позна нешта зьмяніць. Нельга. Немагчыма. I ты ня зможаш цяпер ні аддаліць сваю сьмерць, ні нават прысьпешыць, што б ні рабіў дзеля таго. Бо ня важна, як ты памрэш, важна — калі. А памрэш ты роўна праз тыдзень — 12 кастрычніка, увечары... Ад інсульту. I будуць адныя шкадаваць цябе такога маладога і таленавітага, а іншыя зайздросьціць лёгкай сьмерці... У цябе цяпер ёсьць толькі адзін выбар: як пражыць, што зрабіць за гэты тыдзень. А ў астатнім — ад лёсу не ўцячэш. I я адно — падказаў табе наканаванае.

Стах маўчаў. I тады незнаёмец загаварыў зноў:

— Каб ты канчаткова паверыў мне, а не палічыў, што нашая размова нейкі сон, мроіва, трызьненьне твайго стомленага розуму, скажу вось што: цяпер восем гадзінаў, а сёмай твае жонка і дачка пайшлі ў тэатр і будуць вяртацца адтуль а палове дзесятай. На скрыжаваньні ля Гарадскога валу ў іх аўтобус на поўнай хуткасьці ўрэжацца «мерседэс». Не хвалюйся, усё абыдзецца лёгкім спалохам, толькі адна жанчына зломіць рукуды нехта нос разаб’е падаючы. Але дачка і жонка табе абавязкова раскажуць пра гэтае здарэньне, што адбудзецца праз паўтары гадзіны.

I ўсё ж мужчына падабраў вельмі зручны момант дзеля сустрэчы са Стахам: той быў надта спустошаны, каб імгненна рэагаваць на ягоныя дзіўныя словы, калі не паведамленьні, каб з нечым спрачацца, каб нешта ўдакладняць... Праз колькі хвіляў няёмкае цішыні, мужчына дастаў з кішэні гадзіньнік, пстрыкнуў вечкам, хмыкнуў сам сабе і прамовіў разьвітальна:

— Ну што ж, калі ты ўсё зразумеў, то — бывай. Мне пара. Не дзякуй, ня трэба (быццам Стах зьбіраўся яму дзякаваць), а праз тыдзень — прыходзь сюды, у скверык, на любімую лаўку. Узваж усё і прыходзь. Абавязкова. I, можа, яшчэ ўбачымся... Бывай.

Стах увесь гэты час, як зачараваны, ня зводзіў вачэй са сваёй магілы, са здымку, з якога ён мёртвы ўглядаўся ў сябе жывога. А таму і не заўважыў нават, як і куды зьнік мужчына. Ці пайшоў ён, ці растаў на месцы бы дым з люлькі... Але могілкі былі яшчэ вакол Стаха — рэальныя, сапраўдныя, старыя могілкі. I Ma­rina ягоная была перад ім. А значыць ён ня спаў і ня трызьніў. Стах дастаўз кішэні насоўку, зачарпнуўжме­ню сыраватага жоўтага пяску са сваёй магілы, высыпаў у хусьцінку, згарнуў яе, завязаў і паклаў у кішэню. Вакол ужо былі проста могілкі, ня тыя — нямецкія, а нейкія іншыя, якіх Стах ня ведаў, ня бачыў раней... Стах яшчэ раз зірнуў на дату сваёй сьмерці: 12.10... павярнуўся да яе сьпінай і пайшоў у бок сьвятла, у бок вуліцы, на якой, адсюль бачна было, не спынялася жыцьцё — нізка над асфальтам плылі аўтамашыны і сьпяшаліся некуды людзі.

Так, горад яшчэ ня спаў. Ціхенька прасьлізнуў паўз Стаха амаль пусты 57-ы аўтобус. Кіроўца эканоміў паліва і машына кацілася ўніз з адкпючаным рухавіком. 3 міліцэйскае школы з дружным рогатам выйшла некалькі хлопцаў у форме. Стах азірнуўся. За ім быў той самы скверык, уякі ён увайшоўнадвячоркам. Ня могілкі

— скверык, з рэдкімі, тоўстымі старымі дрэвамі, маленькі, наскрозь працяты скразняком вулічнага сьвятла. Пусты. Звычайны. Аднак Стах чамусьці быў упэўнены, што ўбачанае і пачутае ім тут — праўда, а ня сон, не «трызьненьне стомленага розуму». I ўпэўненасьць гэтая — ня рэшткі гіпнозу. «Толькі тыдзень... Мне застаўся адзін тыдзень жыцьця...» — падумаў ён падыходзячы да свайго дому. Яму ідзе трыццаць трэці год, ён толькі-толькі ўзьбіўся ў творчасьці на нешта сваё, перад ім пачала адкрывацца прывабная будучыня, і вось — трэба паміраць... «Не хачу!..» — пульсавала думка, білася, як птушка ў клетцы, ірвалася на волю, у крык, але заглушала яе іншая: «Што рабіць? Як жыць?..» Не — «Як дажываць?» У яго ёсьць тыдзень, каб нешта зрабіць, каб, мажліва, зьмяніць свой лёс. Усяго тыдзень! Не — цэлы тыдзень... Але незнаёмец сказаў што нічога зьмяніць ён ня зможа. Нават, калі зараз паспрабаваць забіць сябе, зрабіць харакіры, як Місіма, скінуцца з дзевятага паверху, як Янішчыц, ці засіліцца, як Ясенін — усё роўна «адкачаюць», і памрэ ён, пасьля пякельных пакутаў, толькі праз тыдзень: 12.10... У ягоных вачах зноў паўстаў надпіс на слупку над магілай... А значыць — цэлы тыдзень яму давядзецца яшчэ жыць... Давядзецца? То было мала, а цяпер зашмат: «давяд­зецца...» — пакпіў з сябе Стах.