З. Дашкевіч - Чарвяк

На гэтае пытанне можна было толькі паківаць галавою—я і мог сабе ўявіць, бо прыклады — і іх шмат — перад намі, і не мог, бо розумам чалавечым такое спасцігнуць нельга.

Зэк і жанчына — самая загадкавая, дзіўная і неспасцігальная сфера турэмнага жыцця (а можа быць і ўсяго жыцця пад нябёсамі). І якіх толькі лёсаў не сустрэнеш! Яму даюць “25-ку” за забойства палюбоўніцы, з якою ён паралельна жыў, а яна даруе ўсё, выбіваецца з апошняе моцы, але збірае перадачы, ездзіць на спатканні… піша, плача, свята чакае.

А колькі едуць у зону браць шлюб з зэкам, каторага ведаюць толькі па некалькіх лістах перапіскі ці двух-трох забароненых размовах па мабільніку?.. Не спыняе нічога: ні кот у меху, ні калючы дрот вакол месца жыхарства абранніка, ні 5, 10…25 год, якія гэтаму кату-абранніку пад аховаю аўчарак трэба пражыць. І гэтак жа свята будзе плакаць, пісаць, ездзіць і … чакаць, чакаць, чакаць. Уявіць жа, каб на гэтую ахвяру душы быў здольны мужчына — ніяк нельга. Не, такое,канешне, мусіць недзе быць, але я пакуль не бачыў.

А нават такое часам сустрэнеш, калі выправоджвае яе зэк (ці вызваліць жадае, як Дзёня, ці найграўся кот з гэтаю мышкаю і палюе ўжо на іншую), а яна шчэ ўмольвае і спадзяецца.

Не, розумам чалавечым такое спасцігнуць нельга, такое можна спасцігнуць толькі душою.

— А цяпер пішашся з якою?—запытаў я пасля хвіліннага маўчання.

Дзяніс усміхнуўся і ўсцешана адказаў:

— Пішуся, ёсць адна дзяўчына, Марыя. У Ельску жыве, ведаеш?

— Ведаю, — кіўнуў я, узгадваючы адну з двух сваіх малых радзімаў. — А як пазнаёміліся?

— Адрас даў яе стрыечны брат, з якім я тут разам год на пекарні працаваў, а цяпер ён ужо на свабодзе.

— І што, пра адносіны не размаўлялі яшчэ?

— Размаўлялі, я ёй напісаў пра сваё бачанне сям’і, пра веру. Яна ва ўсім згодна,але са шлюбам мы вырашылі пачакаць.

— Чакаць? — даўся дзіву я. — Табе колькі яшчэ сядзець, Дзёня?

— Восем. Да званка. Гады два мо і “адкушу”.

— Во, восем! Ці шэсць —у лепшым выпадку. І ты кажаш: чакаць? Ну вось я, амаль два адчакаў і што?—прыгадваў я свой досвед. —Адарві—і выкінь! А ты збіраешся восем год зарыць. Калі ёсць пэўнасць, трэба рабіць адразу. А калі няма… — я пранікліва паглядзеў на сябра, — дык мо лепш ні ёй не тлуміць розум, ні сабе?..

Перад самым абедам заляскаў ля маёй каморкі ключнік і, адчыніўшы дзверы, прамовіў:

— Пайшлі.

— Куды? — я начапіў феску і ўскочыў ў туфлі.

— Там убачыш,—быццам бы інтрыгуючы, адказаў кантралёр.

На волі такога кшталту адказ сапраўды можа інтрыгаваць, але ў турме — толькі напружваць. І як не пераймацца? Ідзеш і не ведаеш куды: да любімага чалавека, каторы прыехаў на спатканне ці — да следака,каторы прыпёрся падшыць на цябе яшчэ пару паказанняў. Пасля шматлікіх паўтораў, эмоцыі, пры руху ў невядомасць, прытупляююцца, але не тое, каб зусім ужо — хаця б трошку, але сэрца будзе адбіваць усхвалявана: тух-тух, тух-тух, тух-тух — а раптам убачу зараз каханую? — думае яно.

Мяне прывялі ў суседні, прылеплены будынак. На прадоле ізалятара з аднога боку месцяцца камеры ШІЗА і ПКТ, а з другога стаіць драўляны прамавугольны стол, які выкарыстоўвае повар падчас кармёжкі камер. Цяпер жа на ім стаяла тыповая торба “у клетачку”, сімвал двух катэгорыяў чаўнакоў у нашым сацыялізме — тых, што возяць у іх па рынках свой тавар, і тых, што цягаюць у іх па этапах усю сваю маёмасць. Ля кешара гаманілі рэжымнік і дзве маладыя жанчынкі — бландзінка і брунэтка — супрацоўніцы з г.зв. “свіданак” — пакояў для каротка- і доўгатэрміновых сустрэчаў зэкаў з роднымі.

— Правярай, — суха прамовіў рэжымнік і сунуў мне аркуш паперы, на якім я адразу пазнаў почырк Настачкі — клапатлівыя пальчыкі спісалі цэлую старонку пералікам прадуктаў.

— Насценька пераказвала прывітанне, казала, што вельмі кахае, сумуе, чакае, —узнёсла выгаварыла кожнае слова брунэтка.

— Дзякуй вам вялікі,—адказаў я крануты, бо яна ж зусім не абавязана была пераказваць мне вітанні, але вось жа, зрабіла гэта і нават так пяшчотна. Добрыя сэрцам супрацоўніцы заўжды суперажывалі нашай з Насценькаю барацьбе за мой пашпарт ды шматлікім нашым спробам прарвацца да загса і стацца, нарэшце, мужам і жонкаю.

Перавярнуўшы на стале аркуш, я напісаў на адваротным баку стандартныя словы, якія ўжо так даўно не прамаўляў: “Перадачу атрымаў цалкам, прэтэнзіяў няма”.

— Дык вы пра-аве-ерце,—расцягнула гукі бландзінка.

— Я вам веру, —усміхнуўся я, ставячы дату і подпіс.

Зэк рэдка калі правярае перадачу па спісе. Калі табе яе прыносяць, ты ўсхваляванымі рукамі, што трасуцца ад радасці, хутка драпаеш пяць словаў, дату, подпіс і цягнеш скарб у сваю павуціну. Радасць жа складаецца з дзвюх частак: пяшчотнае радасці — ты напоўнены пачуццём удзячнасці за клопат і вестку ад любімых, і галоднае радасці — ты напоўнены пачуццём удзячнасці за ежу. Тое, якая з частак радасці пераважае ў агульнай эйфарыі залежыць ад таго, колькі год сніцца табе гусь у яблыках. Гэтым разам рукі ў мяне трэсліся больш ад пяшчотнае радасці, але, каб не даеў я раніцою Дзёніны гасцінцы, пераважала б радасць галодная. Бо для зэка, а перадусім зэка-злосніка (злосна парушаючага ўсталяваны парадак адбыцца пакарання), ежа — гэта адвечнае летуценне і адвечная праблема.

Уся перавыхаваўчая сістэма “нэагулагу”— зонаў і турмаў ДВП (Дэпартамента выканання пакаранняў) МУС РБ, заснаваная на тым, што зэк заўсёды павінен быць галодны, не зважаючы нават на тое, што паводле судовага выраку мне забаранілі колькі там год дыхаць вольным паветрам, а не пазбавілі права есці.

У СІЗА, калі ты знаходзішся ў статусе падследчага і маеш права на безлімітную атаварку і перадачу ў 30 кг штомесяц, з галадаморам сустракаешся рэдка, толькі калі сядзіш у вялікай хаце, дзе ўсе прадукты ў цябе хутка павыпрошваюць. У зоне ж голад — гэта дыягназ. Выключэнні здараюцца толькі тады, калі ты атрымаў перадачу і пару тыдняў вядзеш з сябрамі разгульны лад жыцця. Вось як я з Дзёнем, патрапіўшы на ягонага “кабана”. Увесь жа астатні час ты сядзіш на “палажняковай” пайцы.

Што такое “палажняк” — сказаць цяжка, бо ў кожнай зоне мадыфікацыя баланды залежыць ад таго, колькі дзясятак пар рук цягне з зэкаўскага катла. Нават калі недзе нейкім цудам не цягнуць надзіральнікі, будуць цягнуць зэкі (таму месца каля катлоў з мясам, цыбуляю і часныком каштуе найбольш плюсікаў). Вельмі сумняюся, ці мог бы ты наесціся, каб нават па тых нормах накладвалі табе ў шлёмку, а пасля таго, як самыя ласыя кавалкі з бакаў выцягнутыя, шансаў перамагчы ў няроўнай бітве з голадам — ніякіх.

У цывілізаванай краіне пазбаўленне права хоць раз на дзень, але наесціся, назвалі б катаваннем, а ў нас гэта горда імянуюць “перавыхаваўчым працэсам”. Гэты перавыхаваўчы працэс, каб на “агульным рэжыме” ты меў чатыры перадачы па 30 кг у год, а на “строгім” —дзве. Каб ты мог атаварвацца ў зонаўскай крамцы на пару даляраў у месяц. І тое, будзеш мець ты на ўсё гэта права толькі тады, калі ходзіш перад гарантам рэжыму на дыбачках. Калі ж ты нешта недзе пікнуў, калі гузік не зашпіліў на кашулі, галодная смерць грукаецца ў твае дзверы, часцей за ўсё — дзверы ізалятара, бо за кожную правіну перад рэжымам ты разлічваешся перадачамі, атаваркаю, сустрэчамі з роднымі, а калі пазбавіць цябе ўжо няма чаго — едзеш у ШІЗА, на ізалятарскую баланду.