З. Дашкевіч - Чарвяк

Вось такія асноўныя рысы “перавыхаваўчага працэсу”, хаця і не сустракаў я яшчэ ніводнага, каго б гэткімі метадамі перавыхавалі. Відавочна, што эфектыўнасць такіх падыходаў разумеюць і рэжым утрымоўваючыя, але ні ў кога і не стаіць такой задачы: нешта людскае выхаваць у чалавеку. Задача ў тым, каб кожнае імгненне адчуваў ты, што ты раб, каторага толькі з ласкі Галоўнага рэжымніка кормяць пару разоў на дзень “палажняком”. І ўсе гады, пакуль ты жарэш гэтую падачку, ты павінен ўбіваць у падкорку сваю, што каб мець да шлёмкі баланды яшчэ і костку, ты мусіш хадзіш на дыбачках і зашпільвацца на ўсе гузікі.

— Куды вазілі? — гукнуў Дзёня, калі дзверы за мною зачыніліся.

— Насценька прыязджала,—радасна адказаў я.

— Во! — здзівіўся сябар.—Ні на крок ад цябе.

— І каб ты ведаў, колькі ўжо год — ні на крок, дык не паверыў бы. Я часам сам не разумею нават, хто больш гэтыя мае тэрміны матае—я ці яна?

— А што, такая хуткая свіданка ў цябе?

— Да ты што, Дзёня, не для таго раскручвалі, каб потым свіданкі выпісваць, —уздыхнуў я з сумам.—Дазволілі ёй толькі перадачу перадаць.

— Н-да, зусім табе няпроста, гляджу я… — разгублена зазначыў Дзяніс, пачаўшы, відаць, разумець, што працуюць тут па персанальных падыходах. — Звычайна, калі прыязджае да каго-небудзь дзяўчына, дык кароткую сустрэчу дазваляюць, а можна нават і на доўгатэрміновую дамовіцца.

— Гэта казка не пра нас.

— Дык я яшчэ дзіўлюся, як табе перадачу дазволілі з такімі раскладамі.

— Я ж як падследчы цяпер, пасля раскруткі,—патлумачыў я,—дык 30 кг на месяц маю. Толькі і я не думаў, што ўжо ў зоне магу атрымаць, але, бачыш ты, і сюды прабілася, клапатлівая… — прамовіў я, і сам яшчэ не разумеючы, як такое адбылося: — Ірвану цяпер у атаку з поўным баекамплектам.

— А калі этап?—схапіўся Дзяніс.

— А палове, недзе, на першую.

— Было б класна разам паехаць.

— Ну, было б прыкольна, — ўсміхнуўся я, не першы раз адчуўшы, як пачуццё вялікае прыязнасці напаўняе мяне да гэтага чалавека.

— Мо і я яшчэ паеду?

— Не, Дзёня, табе б вопісі ўжо прынеслі. Таму, пакуль што, стартую я адзін.

— А куды едзеш?—усчаміўся і Санчоўс.

— Дакладна не ведаю, але, хутчэй за ўсё, у Мазыр.

— Паведамілі табе?

— Не…але якія яшчэ варыянты? — хмыкнуў я. — У беснаватых “Горках” быў, у “Глыбокім” выхапіў, засталося толькі ў “Мазыр” пракаціцца — канцлагер, кажуць, там яшчэ той.

— Я ж у “Мазыры” першы тэрмін сядзеў,—нечакана выдаў Санчоўс.

— Да ты што! І як там?

— У зоне рэжым такі, што не прадыхнуць, але ж, ты “пад дахам” пастаянна будзеш? — удакладніў экс-мазырчанін, у перакладзе на цывільную мову запытваючыся: “Будзеш па ШІЗА/ПКТ сядзець?”

— Толькі так, —цвёрда запэўніў я.

— Дык там будзе табе добра, —тут жа была дадзена мне раскладка. — Кічу там “грэюць” нармальна, “курыць-варыць” у кожнай хаце. І сам будынак новы, 2004 году — ўсё па еўрастандартах і са шклопакетамі.

Як толькі пачуў я гэтае дзівоснае апісанне будучыні сваёй, імгненна сэрца выкінула ў артэрыі гадавую дозу эндарфіна і замілаванне жыццём хваляю накрыла мяне з галавы да ног — я ўявіў сабе шклопакеты ў ізалятары і па еўрастандартах мягенькую драўляную падлогу, на якой могуць з’явіцца неблагія шанцы перажыць будучую зіму, бо яшчэ адну глыбоцкую, з пяццю пад’ёмамі на ноч на 20-30-хвілінную зарадку (каб не здохнуць ад холаду) я мог бы ўжо і не выцягнуць.

— Санёк!—задаволена гукнуў я. — Ты натхніў мяне неймаверна! “Курыць-варыць”, праўда, сто год мне не трэба, а вось Біблію хацелася бы неяк адваяваць.

— Там у кожнай хаце, — спакойна заявіў Санёк інтанацыяй усёведаючага, якая вызначаецца крыху ганарлівым тэмбрам.

— Ды не можа быць!— я ўжо ледзь не шалеў ад радасці.

— Точна табе кажу!

— Во ё-маё! Сядзеў бы і сядзеў бы ў такім санаторыі!

— Хе-хе,—гагатнуў добры сусед.—Ну дык пасядзіш.

Перад вечэраю я разлічыўся з зонаю — здаў матрац, падушку, коўдру, дзве прастыні, навалачку, алюміневы “кругаль”. Вызваліўшы шконку падняў яе да сцяны, усеўся на з’явіўшымся зэдліку ды пачаў да Насцюлечкі “этапны” ліст, які меўся працягнуць на сталыпінскіх нарах, а завершыць у “Віцебску” і адтуль жа даслаць. (Пры пераездах люблю пісаць храналагічныя пасланні.)

— Дзімон, а ты ведаеш што я зрабіў?—клікнуў тут мне Дзёня з пэўным выклікам.

— Што?—падыграў я.

— Падумаў я аб словах тваіх, на вас, вось, з Анастасіяй паглядзеў, і напісаў сваёй.

— І што напісаў?

— Так і так, пішу, Машанька, давай можа вызначымся мы з табою ў планах нашых і стасунках. Каб не было гэтае няпэўнасці. Ці давай распішамся, ці з мірам усё скончым… Яшчэ раз нагадаў пра погляды свае на жыццё; пра тое, што сям’ю можна стварыць толькі на падмурку Хрыста. А калі, інакш, дык лепш і не ствараць —нічога добрага не выйдзе.

Дзяніс агучыў сваё рашэнне раўнамерна і спакойным тонам, але і з некаторым у голасе хваляваннем — словы гэтыя, відавочна, абдумваў ён не аднойчы.

— Гэта ты правільна, — я паклаў асадку і падняўся — хацелася падтрымаць сябра. — І з каштоўнасцямі, канешне, трэба вызначацца адразу. Каб у адным духу быць.

— Так, бо наглядзеўся я на сем’і гэтыя, без Бога —сканчваецца ўсё трагічна. Я нават па сваіх бацьках гляджу: жылі сабе жылі, а потым — раз, і разышліся…—Дзяніс самотна ўздыхнуў і пасля некалькісекунднай паўзы эмацыйна працягваў:—Дык у нашых бацькоў хаця б нейкую мараль закладалі! Раней для дзяўчыны пацалавацца з хлопцам было неймавернай дзеяй, а паглядзі, што цяпер робіцца?! Цяпер яна з класа ўжо 8-га такое вытворвае, што і казаць сорамна. Калі мне прыносіць хто ў барак газеткі гэтыя жоўценькія, ганю прэч. Бо неяк узяўся раз чытаць, як там дзяўчынкі ў чатырнаццаць выпісваюць, дык сам сяджу і чырванею ад сораму. І вось ствары тут сям’ю, што гэта будзе?

— Нармальны будзе мурзач!—весела усклікнуў Санёк.

— Бачна, усё ж кепскавата цябе падлячылі, — абурыўся недарэчнай рэплікай Дзёня і запытаў: — Ты сам хацеў бы сям’ю такую?

— Ды ладна, Дзянёк, я ж прышпільнуўся,—паспрабаваў выправіцца той, разумеючы, што жарт не да месца.— Ясная справа, каму такое трэба?

— Вось і мне не трэба.

— З іншага боку, Дзімон,—памаўчаўшы, звярнуўся да мяне Дзёня.—Я як пагляджу на сябе…я ж сам—ніякі! Што я вырабляў? Як жыў?.. Такіх наўчыняў я дзеяў у сваім жыцці, яшчэ і пакруцей, чым тая, з чатырнаццаці каторая. Дык і не ведаю, ці апраўдаюся калі-небудзь ад гэтага, і ці можна ўсё гэта калі-небудзь выправіць?! — пытанне прагучала рэзка і з нейкім нават адчаем, патрабуючы, як я падумаў, якой-небудзь рады.

— Дзёня,—звярнуўся я да сябра з усмешкаю, якое ён не мог бачыць, але павінен быў чуць у маім голасе, — ты не думай толькі, што ты нейкае выключэнне ў гэтым свеце. Я магу за сябе сведчыць: я — такі ж самы, ды яшчэ і бруднейшы, бо ты сваё жыццё аплакаў і пачаў жыць новым, а я колькі аплакваў, а потым яшчэ горш рабіў.