Уладзімір Мажылоўскі - Жоўты туман

І ўжо ў хаце, стоячы на каленках перад абразом, ён раз за разам у думках вяртаўся да паходу на могілкі, да сваіх размоў з сябрамі Марціна, убачанага і пачутага там, і чым больш ён успамінаў, тым большы цяжар асядаў на яго душу. Самуіл праганяў дурныя думкі, імкнуўся забыцца ў малітве, аднак думкі ўюнамі лезлі ў галаву і які ўжо раз, шукаючы прычыны свайго незадавальнення, ён усё больш думаў, што паспяшаўся сысці, змаладушнічаў, што трэба сёння ж пагутарыць і з Марцінам, і з яго сябрамі.

Замшэлы крыж так і застаўся дагніваць побач з абязвершанай сасной, якую некалі скалечыла сляпая, а таму бязлітасная да чужога жыцця маланка.

5

Раніцай, яшчэ да ўзыходу сонца, Самуіл памыўся крынічнай вадой, у якую жонка, вярнуўшыся з царквы, паклала некалькі залатых манетак і чырвонае асвечанае яйка. Апрануўся ў святочны строй, пабудзіў Васятку і яго, яшчэ соннага і кволага ад сну, таксама прымусіў памыцца. «Каб быў увесь год чыстым, здаровым і чырвоным, бы велікоднае яйка», — прыгаворваў ён, са смехам паліваючы сыну рукі халоднай вадой.

Пакуль мужчыны мыліся, Насця накрыла святочны стол, за які, папярэдне шчыра памаліўшыся Богу, хутка ўселіся сваёй невялікай сям’ёй, каб разгавецца — уволю паласавацца пасля доўгага посту рознымі прысмакамі.

— Ух, — першым стаміўся есці Васятка. Ён важна пахлопаў сябе па тугім жываце і адкінуўся да сцяны. — Ну я і наеўся, на цэлы тыдзень!

— А цяпер пойдзём яшчэ да дзядулі, — усміхнулася задаволеная Насця. — Што ты там будзеш рабіць?

Пачуўшы пытанне маці, сын на імгненне прыціх. Вочы яго акругліліся, вусны скрывіліся і ледзьве не плачучы, ён паскардзіўся:

— А вы ж абяцалі адпусціць мяне валачобнікам!

— Валачобнікам? — вясёлы выраз на твары Насці саступіў месца шчыраму здзіўленню. Яна нават крыху прыўзнялася з лавы: — Ты яшчэ малы хадзіць па дварах.

— Калі мы табе гэта абяцалі? — сур’ёзна запытаў Самуіл.

— Летась.

— Летась? — бацька хмыкнуў у свае рэдкія вусы, задумаўся, згадваючы леташні Вялікдзень. Потым прамовіў: — Калі абяцалі — ідзі. Толькі скажы, з кім ты пойдзеш, дзе будзеце хадзіць і ці ведаеце вы валачобныя песні?

— Хадзіць мы будзем па Кавальскай вуліцы, — радасна падхапіўся з лавы Васятка. — А песні мы ведаем. — І заспяваў:

Пане гаспадару, слаўны мужу,

Хрыстос уваскрос, Сын Божы!

Слаўны мужу над мужамі!

Слава табе, Божа, на ўвесь свет!

А ці спіш, ляжыш, спачываеш...

— Ну хопіць, хопіць, — замахаў рукамі Самуіл. — Пачуўшы твае спевы, гаспадары апошняе аддадуць, каб ты толькі хутчэй сышоў з іх двара.

— Няпраўда, — Насця бліжэй падсела да сына і пагладзіла яго па галаве, — спяваеш ты добра, жаласліва, але ўсё роўна доўга па дварах не хадзіце, а як усіх абыдзеце, то адразу прыходзь да дзядулі. Добра, сынок?

— Добра, — радасна паабяцаў Васятка.

Адпусціўшы сына да валачобнікаў, — купкі дзяцей, што ўжо нецярпліва тапталася на вуліцы ля двара Корчакаў, — пачалі збірацца ў госці і Самуіл з Насцяй, і не паспела яшчэ ранішняе сонца высушыць расу на дарозе, як яны весела і бадзёра, з клункамі ў руках, крочылі да бацькоўскай хаты.

6

Барталамей сустрэў гасцей на панадворку, з кожным пахрыстосаваўся, пацікавіўся, дзе Васілёк і, пачуўшы, што той пайшоў з сябрамі валачобнічаць, шырока засмяяўся:

— Малайчына!

— А дзе Марцін? — у сваю чаргу запытаўся Самуіл. — Можа, яшчэ спіць пасля начной прагулкі?

— Пасля якой прагулкі? — Барталамей з непаразуменнем павярнуўся да сына і ўжо раскрыў рот, каб пра нешта ў яго запытацца, але не паспеў — на панадворак выйшла жонка.

— Ну што ты марозіш дзяцей на вуліцы? — нязлобна ўпікнула яна мужа і адразу падалася да нявесткі: — Хрыстос уваскрос, любая!

— Сапраўды ўваскрос, матулечка! — Насця тройчы абнялася і пацалавалася са свяк роўкай.

Гэтак жа павітаўшыся з сынам, гаспадыня зноў звярнулася да мужа:

— Запрашай гасцей у хату.

Уладкаваліся за сталом, памаліліся, з’елі па кавалачку асвенчанага яйка, выпілі мёду і прыступілі да ежы. Хутка, паспытаўшы розных прысмакаў і выпіўшы яшчэ па кубку мёду, разгаварыліся. Пакуль жонка з нявесткай абмяркоўвалі смак пірагоў, Барталамей з сынам квола гутарылі пра купецкія справы, а калі жанчыны завялі гутарку пра сваё здароўе, гас падар не вытрываў:

— Хадзем на панадворак, падыхаем паветрам, — і першым падняўся з лавы.

На панадворку ён хітнуў Самуілу на кароценькую лаву, што стаяла ля студні: «Сядай». Сам жа ўладкаваўся на шырокай калодзе і адразу ж пацікавіўся:

— Пра якую начную прагулку Марціна ты ў мяне пытаўся? — па ўсім было бачна, што гэтае пытанне не давала Барталамею спакою з моманту прыходу гасцей. — Ён мне нічога пра яе не расказваў.

— Учора вечарам ён з сябрамі быў на Перуновых могілках, — зразумеўшы, што бацька нічога не ведае, а таму проста ад яго не адчэпіцца, Самуіл вырашыў расказаць яму праўду. — Там яны адкапалі скарб.

— Скарб? — у голасе Барталамея прагучаў страх. Ён падняўся з калоды, узад-уперад прайшоўся па панадворку, спыніўся насупраць Самуіла: — А ты адкуль ведаеш?

— Я быў з імі.

— Быў з імі? — Барталамей асуджальна, бы затраўлены воўк, паглядзеў у вочы сына: — Чаму ж не спыніў? Навошта дазволіў непакоіць нябожчыка?

— Я паспрабаваў іх спыніць, аднак яны не захацелі мяне нават слухаць.

— Цяпер я разумею, пра які сюрпрыз перад адыходам казаў мне Марцін.

— І гэта не апошні сюрпрыз, які ён збіраецца паднесці табе з маці на гэтым тыдні, — Самуіл нават абрадаваўся, што гутарка збочыла ад учарашняй вандроўкі на могілкі.

— Што яшчэ ён прыдумаў?

— Будзе прасіць цябе паслаць сватоў да Глеба Кацуры.

— Да Глеба? — вочы Барталамея палыхнулі недаверам. — Дык яго ж дачцэ, пэўна, няма і чатырнаццаці!

— Ужо шаснаццаць.

— Шаснаццаць? А на выгляд зусім дзяўчо — невялічкая, худзенькая, сціплая. Бачыў яе нядаўна, калі быў у Глеба. Але ж. — гаспадар на імгненне задумаўся, быццам вагаючыся, і ўсё ж вырашыў сказаць, — ці ведае Марцін, што на ёй, як і на ўсім роде Глеба, ляжыць пракляцце, страшэннае, смяротнае, крывавае?

— Што за пракляцце?

— Мы з Глебам не такія ўжо і сябры, аднак гадоў сем таму, пасля смерці яго жонкі, ён мне расказваў, што раней яны жылі ў Кобрыне. Жылі добра, даволі заможна, пакуль зімой пяцьсот трыццаць шостага года на іх горад знянацку не напаў маскоўскі загон. Маскавітаў было нямнога, сотні дзве, і асаблівай шкоды гораду яны не нанеслі — крыху парабавалі прадмесце, спалілі некалькі двароў і гэтак жа імкліва зніклі. Але для Глеба і яго сям’і гэта быў ракавы напад. Тым днём ён быў у лаўцы і, пачуўшы пра гвалт у прадмесці, кінуўся да свайго двара. Раз’юшаны да бяспамяцтва, з сякераю ў руках, ён уварваўся ў сваю хату і, заўважыўшы двух рабаўнікоў, адзін з якіх рыўся ў куфры, а другі жорстка збіваў яго жонку, не задумваючыся пусціў у ход зброю. Першы маскавіт памёр адразу і ціха. Другі ж, хаця Глеб і рассек яго амаль напалам, перад сваёй канчынай паспеў сказаць некалькі слоў, і словы гэтыя аказаліся пракляццем.