Аляксей Кулакоўскі - Дабрасельцы

Ухутаўшы шарсцяной хусткай твар, яна квола пайшла да варот, потым вярнулася, падышла да калодзежнага вочапа. Нізкі і пахілены зрубчык сапраўды ледзь не ўвесь быў замураваны намараззю. У ім віднеўся круглы і слізкі праём, але такі, што вядро не пройдзе. Даша марудным паглядам акінула двор. Ей хацелася знайсці што-небудзь пад руку: рыдлёўку, сякеру ці які-небудзь прут. Але ў двары нідзе нічога не было. Падобна было на тое, што нават i палена дроў на сэдасе няма. Ходзіць, пэўна, жанчына, выпрошвае, пазычае.

«Два сыны ў мацеры, — сумна падумалася Дашы. — Аднаго даўно няма дома, а другі, відаць, не меў часу памагаць старой каля хаты. Нялёгка жылося мацеры, а тут яшчэ гэты цяжкі, незвычайны выпадак».

Дзяўчыне раптам шкада стала Аксінню, і крыўда на яе пачала трохі адлягаць. Каб хто другі на яе месцы, то можа нагаварыў бы яшчэ больш. Яна, мабыць, з гора злуецца, а матчына сэрца чуе праўду, пэўна ж і Васіль хоць два словы сказаў.

Даша выйшла на вуліцу, i ёй ужо не так прыкра было падумаць пра людскія вочы. Калі б добры чалавек сустрэўся, то няхай бы сабе сустракаўся. Можна было б нават пагаварыць з ім, падзяліцца душэўнымі пакутамі. Таму і рашыла яна зайсці ў сельсавет. Ведала, што Мокрута так рана не будзе, а з Іванам можна пагаварыць, гэты хлопец усё зразумее. Калі ж трапіцца Мокрут, то пагаворыць, вядома, i з Мокрутам, толькі не так, як з Іванам, не тым голасам.

Іван сапраўды быў ужо на рабоце. Калі Даша ўвайшла ў яго бакоўку, ён нешта чытаў у вялікім сінім блакноце, прыкметна памятым ад таго, што яго насілі, відаць, не ў партфелі.

— Паслухай, што напісана, — звярнуўся ён да дзяўчыны, як толькі яна прывіталася i села каля стала.

«Калi чалавек не бачыць i не адчувае вакол сябе людзей, значыцца, i сам ён ужо не чалавек, а тым больш не савецкі работнік. Князёк i сабака ў Чырвонамакаўскім сельсавеце».

Іван задаволена засмяяўся.

— Здорава, га? Слухай далей!

«Ёсць такія рэчы, пра якія ўжо нельга маўчаць. Сэрца не вытрымлівае».

— А чый гэта блакнот? — з зацікаўленасцю спытала Даша. Па слогу яна адчула, што гэта не Іван пісаў.

— Не блакнот, а славутая запісная кніжка,— нібы падвясельваючы Дашу, адказаў Іван.— Тут многа чаго цікавага і карыснага запісана. Яе забыў тут у мяне Павел Паўлавіч. Хутка, мабыць, схопіцца, прыбяжыць.

— Якое ты маеш права чытаць чужыя запісныя кніжкі? — з лёгкім, нібы нават жартаўлівым папрокам спытала Даша.

— Павел Паўлавіч не пакрыўдзіцца,— адказаў Іван.— Тым больш, што я ўжо даўно ведаю пра яго запісы, ён сам мне гаварыў.

«Параіцца б з ім»,— мільгнула ў дзяўчыны думка, і, яшчэ канчаткова не вырашыўшы гэтага, яна спытала, дзе цяпер Павел Паўлавіч.

— Добра не ведаю,— адказаў, падумаўшы, Іван,— але мяркую, што ў школе, у Ільі Савіча. Учора яны цэлы вечар сядзелі ўдвух у дырэктарскім кабінеце, нешта вырашалі. А нанач Павел Паўлавіч прышоў сюды, гэта ўжо такі чалавек.

— Чаму ж ты яго да сябе не запрасіў?

— Я запрашаў,— стаў адразу апраўдвацца хлапец.— Нават вельмі прасіў. I дырэктар цягнуў яго да сябе. Яны тут заходзілі абодва да мяне. Дык хіба чалавек паслухаў? Выдумаў, што яму трэба пісаць усю ноч, і застаўся ў маёй бакоўцы. Пісаў, бачу, — тут маім чарнілам напісана, але ж не ўсю ноч пісаў.

— Добра сказана,— задумліва прамовіла Даша,— але трохі пазнавата. Сапраўды, нельга маўчаць, ды не толькі сёння, a і ўчора нельга было маўчаць, і пазаўчора. У нас ад таго i праявы розныя, што некаторыя вельмі ўжо любілі маўчаць.

Іван нібы ў спалоху глянуў на дзяўчыну, і яго вялікія, прыкметна адтапыраныя вушы пачырванелі.

— Я не толькі пра цябе гавару,— заўважыўшы гэта, працягвала Даша. — Я і пра свайго бацьку гэта скажу, i пра Андрэіху. Адны з вас вельмі ўжо баяліся глянуць праўдзе ў вочы, а другія не хацелі псаваць сабе спакойны сон, чакалі, што нехта іншы прыдзе і ўсё зробіць. А ліха, калі не перасекчы яму дарогу, не чакае. Яно падбярэцца да ўсіх i не дасць соладка спаць кожнаму. Гэта i мой стары пачынае ўжо разумець, толькі ўсё яшчэ Міхася з горада чакае, мне не заўсёды верыць.

— Я то нічога не чакаў, — з сяброўскай шчырасцю ў голасе пачаў Іван, — і боязні асаблівай у мяне не было. Я проста многа чаго не разумеў. Мне здавалася раней, што мае думкі не могуць быць для каго іншага цікавымі, што ўсе ўжо даўно тое ведаюць, што я ведаю. Хоць, калі сказаць ад душы, то я не адзін раз гаварыў, напрыклад, Васілю, што нельга так выслужвацца перад Мокрутам, што кожны чалавек павінен мець сваю самастойнасць. Аднак жа Васіль мяне не паслухаў, значыцца, я дрэнна гаварыў.

— Хто яго ведае, — уздыхнуўшы, прамовіла Даша. — Можа ты дрэнна гаварыў, можа Васіль дрэнна слухаў. Наконт гэтага хлопца і ў мяне вельмі неспакойна на душы. Не ведала я яго, не разумела. Жыў сабе сакратар Чырвонамакаўскага сельсавета, бегаў з кардоннай папкаю па вёсках, i думалася, што ўсё тут ідзе, як трэба. А мне яшчэ Валодзя неяк скардзіўся на яго: мацеры не слухае, выпівае часта.

Даша спахімурнела пры гэтых словах, апусціла галаву, а Іван, нібы адчуўшы, што на яе могуць найсці цяжкія ўспаміны, паспрабаваў надаць размове крыху весялейшы характар.

— На гэтыі днях быў у мяне Самён Сазырок,— стрымана ўсміхнуўшыся, пачаў ён.— Рагатаў тут, успамiнаючы, як Мокрут з Васілём у яго дзіця запісвалі. Праведалі, што гаспадар зарэзаў цяля на радзіны, прышлі адзін раз з папкаю, з бланкамі. Выпілі, канешне, у ахвоту, закусілі, а праз дзень «агледзеліся», што быццам бы не тыя бланкі запоўнілі. Зноў прышлі, зноў выпiлі, закусілі.

— I Ціхоня з імі хадзіў?— крыху ажывіўшыся, спытала Даша.

— Не,— заківаў галавою Іван.— Ціхоня толькі адзін раз быў, а больш не пайшоў. Наш фінагент яго замяніў. У гэтага нюх добры.

— А дзе ж сёння Мокрут? — раптам агліянуўшыся на ўваходныя дзверы, пацікавілася Даша.— Ці ён па раніцах у сельсавеце не бывае?

— Бывае,— сказаў Іван,— але сёння, мабыць, паехаў нечага ў раён. Збіраўся ўчора, ганяў тут фінагента.

— Слухай, Іван! — Даша ўстала, паімкнулася прайсціся па бакоўцы, але тут і двух крокаў ступіць не было дзе — вялізны стол ды два зэдлікі займалі ледзь не ўсю прастору.— Мне ўжо ісці пара, а я яшчэ галоўнага ў цябе не спытала. Скажы, ты заходзіў пасля гэтага здарэння к Печкам, бачыўся з Васілём?

— Кожны дзень заходзіў,— паопешна адказаў Іван.— От і ўчора быў, нават памагаў Аксінні сабраць яго ў бальніцу.

— А я не ведала, што Васіль у бальніцы. Толькі вось нядаўна даведалася.

— Ты заходзіла туды? — відаць цяпер здагадаўшыся, чаго Даша так рана ў Чырвоных маках, здзіўлена спытаў Іван. — Што табе сказал!?

— Мяне не пусцілі ў хату, — глуха прамовіла Даша. Потым яна зноў села на зэдлік i заплакала. Пачалі ўздрыгваць яе схіленыя над сталом плечы і рукі, крыжыкам складзеныя пад галавою, дрыжала расшытая блакітнымі пеўнікамі рукавічка, якую дзяўчына трымала ў руцэ. Іван глядзеў на Дашу i не ведаў, што сказаць, чым яе суцешыць. Ён разумеў яе перажыванні, разумеў тыя супярэчлівыя і вельмі складаныя абставіны, у якіх яна апынулася, але не мог у гэтую хвіліну знайсці патрэбнае слова, патрэбнае рашэнне. Васілёва маці падумала дрэнна, калі не пусціла яе ў хату. Пакрыўдзіла і балюча абразіла дзяўчыну, якая, напэўна, будзе яе нявесткай. Маці напіша Валодзю аб тым, што сама думае. I Валодзя, не ведаючы ўсяго, што было, можа паверыць сваёй матцы. А Даша любіць Валодзю. Вельмі любіць і чакае. Гэта, так сказаць, адзін паварот справы. А з другога боку, калі так усё застанецца, Васіль змоўчыць, другія змоўчаць, то Мокрут абвінаваціць Дашу ў знявечанні чалавека і такім чынам зноў возьме верх над усімі.