Валянцін Блакіт - Шануй імя сваё

Кунцэвіч недалюблівае старшыню суседняга калгаса «Гігант» Сурмілу, дзе толькі можна пацвельваецца, падкусвае яго, а той аж чарнее ад злосці. Аляксей Сцяпанавіч і сам толкам не ведае, чаго даўся яму гэты Сурміла. Пэўна, праз Сурмілаву ганарыстасць, сверб пабалабоніць з трыбуны, высоўвацца з рознымі ініцыятывамі. Летась ва ўсе званы званіў, што збярэ на круг па сорак цэнтнераў збожжа. Ды лыткі тонкія, каб па сорак цэнтнераў узяць — ледзьве па дваццаць сабраў. Другі ад сораму згарэў бы, прыкусіў бы язык, сядзеў бы ніжэй травы, цішэй вады, а яму — хоць бы што! Нейкіх «аб’ектыўных» прычын навыдумляў, зноў ходзіць, адкапыліўшы губу, начапураны, як індык, зноў кулакамі ў грудзі б’е: па чатыры тысячы кілаграмаў малака ад каровы надаю! Раўняйцеся на мяне! Каб ты так жыў, як надоіш па чатыры тысячы! Зрэшты... Ат, што казаць, пустая бочка заўжды грукату дае... Адно дзіва: ніяк не раскусяць гэты арэх-свістун. Глядзі, чаго добрага, высунуць у яшчэ большае начальства. А бывае, што такія спрытнюгі і пралазяць. Потым, праўда, спахопяцца, шукаюць — знайсці не могуць зачэпку, каб скалупнуць: выпівае ў меру, з чужымі кабетамі не падгульвае — паспрабуй падкапайся...

А мо дарма ён чапляецца да Сурмілы? Дрэнь, калі суседзі — як сабакі. Кожны жыве як знае. Сурміла малады, вучоны — яму трэба выбівацца ў людзі. Таму і шуміць, як вятрак. Каб не было каму слухаць, то і не шумеў бы... Але што табе да таго? Сурміла ў твае справы не соваецца, і ты не лезь са сваімі правіламі ў чужы манастыр. 3 якой гэта ласкі табе не дае спакою Сурміла? Мо зайздросціш яго вучонасці? Хм... Было б каму зайздросціць! Што ж, хоць і грамаці малавата, але не ён, а вучоны Сурміла косіць дугою... А фанабэрыі колькі! Праўду кажуць: фанабэрыі ў чалавека роўна столькі, колькі розуму не хапае. Розум, ён з кніжкамі не даецца... А мо і даецца — халера ж яго ведае... Цяпер усе вучацца, але хай павучыўся б тады... Ваяваць, а потым хлеб вырошчваць трэ было, а не пра інстытуты думаць... Хоць, канечне, калі ён, Кунцэвіч, не думаў, то гэта не значыць, што ніхто не думаў. Былі такія, што і хлеб вырошчвалі, і інстытутаў не цураліся. Далёка глядзелі. А ён? Капаўся, як крот, а зірнуў на свет — позна. Ат, што шкадаваць, чаго не вернеш!

Збочыў да плота — і яшчэ гусцей захрабусцеў над нагамі бледна-слаісты лядок. Акурат шкло, акурат тады ў Берліне — бліснула раптам нечаканая думка,— і перад вачыма ўстала выразна тая берлінская вуліца, усланая бітым шклом. Хоць, вядома, было тады не да нейкага шкла, але, як сёння памятае, перад вачыма ўстаў бацька: з маленькіх аскельчыкаў збірае шыбу — пры Польшчы шкло не так проста было дастаць і каштавала яно немалыя грошы. I было неяк не па сабе, што пад салдацкімі ботамі разлятаюцца з трэскам кавалкі на паўвітрыны, якія нейкім цудам не паразбіваліся, падаючы на тратуар.

Кунцэвіч усміхнуўся гэтаму нечаканаму ўспаміну і шпарчэй пакрочыў да хлява. Адчыніў дзверы — адразу ж абдало цеплынёй. На ногі ўскочыла пярэстая карова, даверліва памкнулася да яго мокраю пысаю. Пачухаў у ямцы між рог, карова ці то ад задавальнення, ці то ад нецярплівасці бушліва пакруціла галавою і зноў памкнулася пысаю, лізнуўшы руку шурпатым языком.

— Зараз пакармлю,— лагодна сказаў Аляксей Сцяпанавіч і рушыў да гумна наскубці ахапак канюшыны. Ка­рова высунула галаву ў дзверы, уважліва і нецярпліва сачыла за ім сваімі вялікімі неспакойнымі вачыма, у якіх гарэла, адбівалася святло веснавой раніцы.

Як толькі кінуў у жолаб канюшыну, з кутка ўскочыў цыбаты, такі ж, як і карова, пярэсты цялюк, тыцнуўся да жолаба, палахліва рвануў убок, растапырыўшы ногі, падазрона і недаверліва ўставіўся на чалавека, яшчэ раз скокнуў убок, тут жа забыўся на ўсё, укленчыў, прыпаў да вымя, весела і задаволена віляючы хвосцікам.

— I дулю ён табе пакіне! — усміхнуўся Аляксей Сцяпанавіч, уяўляючы, як пабурчыць жонка, калі прыйдзе сюды з даёнкаю.— Пацешся, пацешся, заўтра адсаджу — бач, які бугай стаў!

Аляксей Сцяпанавіч з замілаваннем глядзеў на гэтую звычайпую ідылію, і ў душу яго стаў усяляцца спакой, разважлівы, самавіты. Але спакваля падкрадвалася нешта большае, значнае.

А як там на ферме?.. Мо ўсё ж пад’ехаць, паглядзець?

У яго не было асаблівай трывогі за ферму — Адась управіцца, калі што. Бывае, па пяць ацёлаў за ноч прымае, а тут адну, вядома, не правароніць. Лепш за якога лекара ўпраўляецца. Заатэхнік спачатку на час ацёлаў пакідаў дзяжурную даярку, але Адась заўсёды адпраўляў яе дадому, потым і заатэхнік змірыўся з гэтым «непарадкам»... Адасю падабаецца прымаць ацёлы, але заўсёды лаецца, мацюкаецца, асабліва калі даяркі пачынаюць пацвельвацца — «каровіна акушэрка». Адась не разумее ніякіх жартаў, крычыць на ўсю ферму:

— Ы-ых вы-ы... Ялаўкі, ідры вашу такую!..

— То мо ты ўзяўся б за гэтае дзела? — рагочуць жанчыны, падступаючы бачком да Адася.

— Ы-ых вы, растакую вашу матары! — заходзіцца Адась.— I нагі маёй не будзе тут! Самі акушэрце!

— Ну-у, што-о ты, Ада-ась...— пачынаюць падлізвацца даяркі.— Які гілос на цябе напаў...

— Я табе дам гілос! — пагрозліва наступав той, размахваючы кульбаю.

Даяркі з піскам і рогатам разбягаюцца хто куды, і Адась трохі супакойваецца.

А ўвогуле ён чалавек добры і мяккі, клапатлівы і няўрымслівы, хоць часам падобны на наравістага каня: увапрэцца — хоць ты дручком паганяй! Яго дзівацтвы, асабліва мацюкі, пагрозы, ніхто ўсур’ёз не прымае — як заводзіцца, так і адыходзіць. Такі ён і на ферме, дзе ўжо гадоў дваццаць вартаўніком, такі і дома — вечныя крыкі...

Рашэнне паехаць на ферму зусім супакоіла Аляксея Сцяпанавіча. Але на чым ехаць? Успомніў, што машыну не загнаў звечара па панадворак: загадаў шафёру, каб рыхтаваў да паездкі ў раён.

Звычайна ён сам водзіць машыну, заязджае на ноч «козлікам» на панадворак — калі захацеў, тады і паехаў. Летась набылі новую «Волгу», але за руль «Волгі» сядаць не рашаецца — машына далікатная і не для сельскіх дарог. I выганяюць з гаража толькі тады, калі трэба ў горад, і то па добрай дарозе. Шаферу гэта не падабаецца. Праўда, маўчыць. Ён і ўчора ўгаворваў ехаць на «Волзе». Яму абы праехаць з шыкам. За адзін раз гатовы дабіць машыну. А што яму! Даб’е — калгас новую купіць. Калгас для яго бяздонная бочка. Не-е, не сялянскага заводу гэты хлопец, хоць і вырас у вёсцы. Пашвэндаўся па свеце, а дабра-розуму так і не набраўся...

2

Начальнік райсельгасупраўлення Іван Віктаравіч Лазовік не знаходзіў сабе месца, усё валілася з рук. Яму не раз даводзілася гаварыць людзям не дужа прыемныя рэчы, куды больш непрыемныя, чым тое, што зараз трэба сказаць Кунцэвічу, і ніколі асабліва не цырымоніўся. Ён ведаў, перакананы быў, што трэба іменна так, а не інакш, і сумленне было спакойным. Зараз такога спакою не было. Ён разумеў, чаму няма спакою, і гэта садніла яшчэ больш...