Валянцін Блакіт - Шануй імя сваё

Адась прыкалдыбаў дамоў раней звычайнага, змрочны, злы. Памацюкаўшы гаспадыню за негатовы сняданак, загадаў рыхтаваць святочны касцюм.

— Тысь што, блёкату наеўся? Ці мо хтось крапівы пад хвост сунуў?

— Табе сказана, ідры тваю маць! — грозна тупнуў здаровай нагою Адась.— Не тваё бабскае дзела!

— Дальбог, звіхнуўся! Пасярод будняга дня-я...

— Маў-у-чаць! — грукнуў кульбаю па табурэтцы Адась.— Табе прыказана!

— Ат! — зняважліва махнула рукою старая і выйшла на вуліцу, даючы зразумець, што яна і не падумае вынараджваць яго, як на фэст.

Яе няўвага абразіла і яшчэ больш раз’юшыла Адася, і ён не ведаў, на чым спагнаць сваю злосць. Намацюкаўшыся ўволю, пайшоў да шафы, рвануў з усяе сілы дзверцы, што аж адскочыла завеса. Гэта трохі астудзіла Адася. Прыладзіўшы дзверцы, знайшоў сіні святочны касцюм, які вісеў у самым кутку на вешалцы-плечукоўцы. Як купіў яго гадоў дзесяць назад, то, здаецца, ні разу і не апранаў. Прыдзірліва агледзеў, ці часам не пабіла моллю, мацюкнуўся для прыліку яшчэ раз, супакоіўся. Паклаў касцюм на стол, зачэрпнуў з сагана на прыпечку кубак гарачай вады, дастаў памазок, брытву і стаў скрэбці пе­рад люстэркам рудаватую шчэць, якая за тры дні добра ўзялася на падбародку, шчоках. Пагаліўшыся, выліў гарачую ваду з сагана ў тазік, распрануўся да пояса, старанна вымыўся з мылам, потым у шафе знайшоў свежую кашулю, стаў апранацца ў святочны касцюм. Хацеў быў начапіць яшчэ і гальштук, які разам з кашуляй атрымаў у падарунак на свята ўраджаю, але перадумаў. Крытычна агледзеў сябе ў люстэрку, падумаў і стаў яшчэ нешта шукаць у шафе, аднак не знаходзіў. Гэта пачынала нерваваць.

— Колькі раз прыказваў: не чапай! — зароў на ўсю хату.— Зноў некуды засунула, ідры яе матары! — I сцішана, для сябе, дадаў: — Во, рэзус пракляты!

Ён паняцця не меў, што гэта такое рэзус, ведаў толькі: нешта медычнае, абразлівае. Усе яго дзесяціпавярховыя з пералівамі мацюкі адскоквалі ад жонкі, як гарох ад сцяны, толькі не «рэзус». Большай абразы яна не ведала, пасля «рэзуса» заўжды — хоць на ферме днюй-начуй. Таму асцерагаўся гэтага «рэзуса», які б злы ні быў. Гэты «рэзус» яе дапякаў таму, што былі бяздзетныя. Не тое што бяздзетныя: дзевяцера альбо нараджаліся мёртвымі, альбо паміралі на другі-трэці дзень, так ніводнага выхадзіць не ўдалося. Урачы сказалі, што ў яе не той рэзус. Таму і лютавала, пачуўшы тое праклятае слова.

Не знайшоўшы чаго трэба, разгневаны, выскачыў на ганак і гукнуў ва ўвесь двор:

— Дзе медале падзела, ідры тваю матары!

— Чаго равеш, як бугай! — сварліва азвалася з гумна старая і, выглянуўшы, убачыла яго ў святочным касцюме, спалохана ўспляснула рукамі, занепакоілася.

— Ты кудысь сабраўся?

— Не тваё дзела! Дзе медале падзела, ідры т-тваю матары?!

Гэта яшчэ больш насцярожыла старую. Падышла і, гледзячы дапытліва, запыталася:

— А кудысь усё-такі ты сабраўся, скажы?

— У раён...— важна і таемна адказаў Адась.— Ты дзе мае медале падзела?

— А на якую пранцу тыя медале табесь? — нічога не разумела старая.

— Да райкому пайду! — важна аб’явіў Адась.

— Чагось ты там згубіў?

Адась разумеў: тое, што ён задумаў,— не бабскага розуму справа, аднак яго распірала ад нецярпення некаму сказаць, з некім падзяліцца — хай ведаюць, які ён смелы!

— Ляксея Купцэвічавага праганяюць, то паеду пагавару з райкомам, ідры яго матары — важна надзьмуўся Адась.— Хай не смеюць! А то яшчэ тога піліпавіцкага ахламона ўздумаюць прыслаць...

— Э-эй...— адразу ж страціла цікавасць Адасіха.— Нехта цябесь, старога дурня, будзесь слухаць...

— Цыц! Не твайго розуму дзела! — ускіпеў Адась.— Давай медале!

— Там, у скрынцы! — і дадала здзекліва: — То мо і мае навесіш, і бацькавы георгіеўскія крыжы — тадыка можась і паслухаюць...

— Ты-ы-ьт...— збляднеў Адась, кінуўся да стала, адчыніў шуфлядку, выграб са скрынкі ўзнагароды, сунуў у кішэню і кінуўся да выхада.

— Паеш хоць...— прымірэнча кінула Адасіха.

Ён спыніўся на парозе, глянуў пагардліва, мацюкнуўся, са злосцю бразнуў дзвярыма і, разнерваваны, пакалдыбаў па вуліцы, абапіраючыся на сваю кульбу...

7

Усю дарогу Кунцэвіч сядзеў засяроджаны, хмуры, маўчаў. Шафёр Міша бесперапынку расказваў нейкія свае байкі, намагаючыся «разварушыць шэфа», адцягнуць ад маркотных думак. Гэтых баек і розных гісторый у Мішы бясконцае мноства, невядома, дзе ён іх бярэ, пэўна, сам выдумляе. Іншы раз ён да колікаў забаўляе Кунцэвіча, і тады дарога здаецца карацейшай: не паспееш і агледзецца, як на месцы.

Зараз ён не слухаў Мішу. Байкі яго былі не смешнымi, нават прыдуркаватымі. Але не спыняў: хай трашчыць сабе, менш будзе прыставаць з рознымі пытаннямі. Ён любіць свайго шафёра, сам не ведае за што, але любіць. Міша хлопец не дурны, хоць трохі і балбатун, што, вядома, не ўпрыгожвае мужчыну, але машыну даглядае добра, не кідаецца ў паніку, знойдзе выйсце з любой сітуацыі. Неяк зімою прыхапіла ў дарозе такая кудаса, што трактары сядзелі ў гурбах, а Міша звярнуў на поле — і наўпрасткі, па цаліку, выехалі. Думаў, усё: тэпаць вёрст дзесяць, а тут аж пад хату прыехалі. Ас! Праўда, не заўсёды гладзіць па галоуцы Мішу, калі трэба, дае ого якога наганяю, асабліва калі без дазволу на машыне зрываецца куды-небудзь. У апошні час улёг у Селішча да Батуравай дачкі. Што ж, яно дзела маладое, але нашто машыну ганяць, калі да тых Селішчаў усяго вярсты тры? Старыя і то гэта за дарогу не лічаць, а ён... Бывае, спатрэбіцца да зарэзу, як учора, напрыклад, а яго — шукай ветру ў полі. Як завезці ўчора Апанаса ў бальніцу, каб не Лазовік аказаўся выпадкова? Во цяпер, пэўна, таму і паддобрываецца, віну сваю чуе, байкамі зубы загаворвае. А варта было б гіцлю запусціць вожыка ў парткі, каб ведаў. Але лаяць Мішу не было настрою...

Уехалі ў горад. Заўважыўшы, што з латка ля прадуктовага магазіна прадаюць апельсіны, Кунцэвіч схамянуўся, загадаў Мішу спыніцца. Выйшаў з машыны і прыладзіўся ў хвост чаргі. Чарга рухалася марудна. Адчувалася, шмат хто заўважыў апельсіны знячэўку, не меў ні сумкі, ні сеткі, ні нават цэлафанавага мяшочка, таму прадаўшчыца траціла шмат часу, робячы кулькі з газет. Гэтыя кулькі распаўзаліся, як толькі клала на вагу, буйныя ярка-жоўтыя з чорненькімі ромбікамі «марок» апельсініны вывальваліся на стол, а то і скочваліся на зямлю, падымала адзін — падала два. Словам, не работа, а адна марока. Чарга нервавалася, сыкала на тых, хто прыйшоў з пустымі рукамі. Таксама парадкі, падумаў Кунцэвіч, не маглі дадумацца даць прадаўшчыцы клееныя капшукі альбо цэлафанавыя мяшочкі — нябось, у магазіне гэтага дабра навалам.

Прайшло з паўгадзіны, і ён захваляваўся: было падобна, што пры такіх тэмпах апельсінаў не купіць. Праз паўтары гадзіны яго чакае Радзевіч, а да гэтага трэба пабыць у бальніцы ў Апанаса — спецыяльна раней паехаў. А мо махнуць рукою на гэтыя апельсіны ды пашукаць чаго ў магазіне? Свет клінам не сышоўся на апельсінах... Але нешта ўтрымлівала выйсці з чаргі — надта ж вялікая спакуса была парадаваць Апанаса гэтымі рэдкімі ласункамі. I, у рэшце рэшт, крыўдна: прастаяў столькі і вярнуцца ні з чым... А мо пакінуць Мішу ў чарзе, самому пайсці ў райком, а пасля ўжо ў бальніцу? Разумна, так трэба і зрабіць... Мо, калі Радзевіч на месцы, удасца пагаварыць раней.