Міхась Кацюшэнка - Прызнанне левага крайняга

У цэлым жа, калі адкінуць унутраны дыскамфорт, я адпачыў добра. Вера таксама вярнулася ў Маскву ў добрым настроі, шкадавала, што я зноў знікаю на працяглы час — зборы, потым трэніровачнае турнэ за мяжу.

Калі прыкладна цераз месяц я вырваўся літаральна на некалькі дзён у Маскву і пазваніў ёй, то не адчуў у яе голасе звыклай радасці.

— Ты прыехаў? Нам трэба пагаварыць з табой, Паўлік. Чым хутчэй, тым лепш.

Што магло здарыцца? Балючая думка працяла мяне наскрозь.

— Я зараз заеду па цябе,— адказаў я глухім голасам.

— Не трэба, я прыеду сама.

Праз паўгадзіны яна з явілася на парозе, звыкла падставіла шчаку для пацалунка і хуценька прайшла ў пакой. Я паставіў на стол бутэльку шампанскага, паўднёвую гародніну.

— Як ты? — спытала яна, аднак я зразумеў, што адказваць мне не трэба.

— Нармальна,— буркнуў я даволі холадна.

— Як звычайна?

— Ыгы, новы віток спіралі. Не горшы і не лепшы ад іншых.

— А ў мяне ёсць змены, Кастусь,— яна зрабіла невялікі глыток шампанскага.

— Спадзяюся, прыемныя.

— Як бы табе сказаць... Я сама яшчэ не разумею. Справа ў тым, што я выходжу замуж.

— Нічога не разумею,— я так і бухнуўся ў крэсла.

— Я і сама не разумею. Мы пазнаёміліся ў гасцях у маёй сяброўкі. Ён правёў мяне, не падумай, без усяго, як джэнтльмен. Расказваў, што па прафесіі дыпламат, Доўгі час працаваў за мяжой, пасля апошняй трохгадовай камадзіроўкі у Афрыку развёўся з жонкай. Цяпер становішча не з лепшых. Ёсць магчымасць паехаць у добрую еўрапейскую краіну, але ён нежанаты, і шанц можна згубіць назаўсёды, у іх складанай сістэме такое нярэдка здараецца.

— Так, цікавы чалавек твой дыпламат. Сапраўдны паляўнічы,— даволі спакойна вымавіў я.

Яна не звярнула ўвагі на мае словы.

— Потым ён пазваніў, запрасіў на спектакль у Вялікі тэатр. Я не адмовілася... Сама не ведаю чаму. Потым мы яшчэ сустрэліся... Без усяго, Паўлік, ты не падумай нічога, чалавек ён спакойны, да таго ж яму далёка за сорак. Вось тады ён і прапанаваў мне стаць ягонай жонкай. Дзіўна, але я адразу згадзілася. Ты не крыўдуй, Паўлік, так будзе лепш і для мяне, і для цябе таксама. Я ўпэўнена.

— Ды не называй ты мяне гэтым ідыёцкім імем! — раптам выкрыкнуў я не сваім голасам.

Кроў ударыла мне ў галаву. Я сказаў ёй некалькі крыўдных слоў, сам не памятаю якіх.

— Ты ўспомні, я прашу цябе... Я ж гаварыла, каб ты не крыўдаваў, калі што-небудзь здарыцца паміж намі, і каб не разлічваў на мяне. У цябе другое жыццё, у цябе будучае, а ў мяне яго няма. Я хутка зраблюся старой, нікому не патрэбнай жанчынай, і ты будзеш успамінаць пра мяне з усмешкай.

Яна дапіла шампанскае.

— Я табе за многае ўдзячная... Бывай. Яшчэ раз прашу — паспрабуй, пастарайся не крыўдаваць на мяне.

За ёй зачыніліся дзверы. Я толькі цяпер зразумеў, што адбылося — яна пайшла назаўсёды. Я кінуўся за ёй па лесвіцы. На двары нікога не было. Я ўскочыў у машыну і быццам сляпы памчаў па горадзе. Не ведаю, колькі часу я круціўся па маскоўскіх вуліцах... Потым спыніўся ля дома Юркі Булдыкі. 3 кватэры лілася музыка, гэты пракляты цяжкі рок, нечыя галасы. На парозе з явіўся Юрка.

— Які нечаканы госць! Даўно ты не заглядваў да мяне!

— Зайсці можна? — пахмурна спытаў я.

— Вядома! Заходзь, заходзь, не пашкадуеш. Дарэчы, што з табой?

— Ды так... Усё нармальна.

Я зайшоў. На мяне здзіўлена глядзелі хлопцы і некалькі размаляваных дзяўчат. Я зразумеў, што нечакана парушыў кампанію.

— Прабачце, я на некалькі хвілін...

— Знаёмцеся, гэта наш...— пачаў Юрка.

— А я адразу пазнаў,— сказаў нейкі хлопец і пачау трэсці маю руку.

— Дай лепш выпіць,— папрасіў я, і Юрка з недаверам паглядзеў на мяне.

— Выпіць? Табе?! Ну і ну! — прабурчаў ён і наліў поўны фужэр шампанскага.— Ты ж не п’еш...

— Сёння п’ю. Атрымаў спецыяльны дазвол...

Я асушыў фужэр, потым другі, трэці. Закурыў цыгарэту... Юрка адразу выхапіў яе ў мяне.

— Гэтую не трэба... Я дам другую, фірменную, ад гэтай табе будзе дрэнна.

Я зразумеў, у чым справа, але мне было на ўсё напляваць. Няхай яны кураць усё, што хочуць, нават гашыш... Ад шампанскага не было ніякай лёгкасці. Галава празрыстая, як ранішняе паветра, гучна грукае сэрца, перакрываюцца ўсе гукі ў пакоі.

Юрка выцягнуў мяне ў кухню:

— Што здарылася?

— Вера пайшла. Выходзіць замуж за дыпламата.

— Вось дурань... 3-за яе? Ды ты радуйся. Гэта ж сапраўднае пазбаўленне. А я думаў, нешта сур’ёзнае.

— Я і радуюся,— адказаў я і нават паспрабаваў усміхнуцца. Праз імгненне я збег уніз па лесвіцы і зноў апынуўся адзін у машыне. Я імчаў на ёй немаведама куды і колькі часу. Потым перада мной мільганулі жудасныя вочы старога (пасля таго імгнення ягоныя вочы заўсёды перада мной). Як ён апынуўся на праезджай частцы дарогі?! Я націскаю з усіх сіл на тармазы, аднак машына рвецца наперад. Мне хочацца крычаць ад роспачы на ўвесь свет, але голасу няма. Я выцягваю з-пад колаў яго лёгкае цела... Дзе бальніца, куды ехаць?! Вакол гараць ліхтары, едуць нейкія машыны, я адзін сярод усяго гэтага...

Нарэшце з’яўляюцца белыя халаты, незнаёмыя, устрывожаныя твары...

9

Дзіўны стан — нічога мяне не кранае, нічога не датычыць, ні пра што не думаецца. Я ляжу на ложку (не сплю ўжо даўно) і баюся адкрыць вочы — раптам ужо трэба ўставаць, а значыць, трэба бегчы на свой традыцыйны крос (і думаць пра яго не хочацца) альбо ісці ў сталоўку. Вакол мяне неаглядная пустэча, яна не толькінаўкола, але і ў маёй душы. Стан такі, быццам я намёр, жывымі засталіся толькі некаторыя нязначныя кавалкі мозгу (у адной амерыканскай кніжцы чытаў, што так адбываецца па самой справе — чалавек канчаткова памірае яшчэ пасля сваёй смерці некалькі дзён, ён можа нават бачыць сваё ўласнае пахаванне). Яны ляніва фіксуюць мой стан, які цяжка як-небудзь назваць... Некалькі імгненняў я працягваю нерухома ляжаць на ложку, потым пачынаю даваць сабе каманды: «Ты павінен устаць, павінен бегчы ўздоўж ракі, табе гэта падабаецца, ты не павінен губляць формы, калі на самой справе не разлічваеш паставіць на сваім жыцці вялізны крыж...» На гэтыя пустыя каманды (якія аказваюцца бяссільнымі што-небудзь змяніць), мой мозг (а можа, тыя самыя апошнія жывыя яго кавалкі) адказвае смешачкамі, я таксама пачынаю смяяцца, і не маўкліва, а на ўвесь голас...

А можа, я звар’яцеў? Відаць, прыкладна так і здараецца — кожны чалавек, які не па сваёй волі прыбывае ў псіхіятрычную бальніцу, лічыць, што адбылася памылка, ён больш нармальны ад усіх здаровых людзей, проста ўрачы нешта пераблыталі, але ён абавязкова дакажа (ёсць жа сярод псіхіятраў нармальныя людзі!), што ён пе псіх і яго абавязкова адсюль выпусцяць, ён дакажа, што проста зразумеў нешта самае галоўнае ў жыцці, чаго іншыя ніколі не змогуць зразумець...

Гэтая думка працінае мяне наскрозь, я падскокваю на ложку і толькі цяпер заўважаю, што ўвесь пакрыўся потам, быццам пераадолеў вялізную па працягласці дыстанцыю. Я падстаўляю твар пад халодны струмень вады, абціраюся шурпатым ручніком, нацягваю спартыўны касцюм... I толькі потым здагадваюся паглядзець на гадзіннік. На ім палова пятай. 3 уздыхам валюся на ложак. Можа, я наогул не спаў усю ноч, а ўвесь час думаў пра Веру, пра розныя эпізоды, што былі звязаны толькі з ёй. Я ўспамінаў і яе нядаўні званок, цяпер ужо ў мой горад, у яе быў стомлены голас, яна гаварыла, што знайшла тое, да чаго імкнулася, поўны спакой, утульнае жыццё на Захадзе, калі не трэба думаць пра грошы, адзенне, яшчэ нешта, што заўсёды азмрочвае жыццё кожнага чалавека з тых, з кім яна жыла побач. Я перарывістым голасам павіншаваў яе і тут раптоўна пачуў нечаканае. Яна паскардзілася, ёй не хапае адзінага — кахання. Я сказаў, што ніколі не чуў ад яе такога банальнага, нязвыклага для яе дый для мяне таксама слова.