Зөлфәт - Бер көйрәтик, гомер = Давай поговорим, жизнь

Мәхәббәттән шашар чиккә җитеп,
Җыр суздыңмы әллә бәхеттән?
Бер үрелеп кенә
җаныеңа
Тотып бирдең мәллә кош күктән?

Йә хыянәт кылдылармы сиңа, –
Куендагы елан чактымы?
Ташкын булып ургылдымы әллә
Күкрәгеңнән җиңү шатлыгы? –

Ниләр булды сиңа, и моңлы зат,
Ник җыр иттең аһлы сүзеңне? –
Даладагы учак яннарында
Тыңлыйсылар килә үзеңне!

Кем син? Өзелепләр сөйгән яры
Еракларда илләр гизгәндә
Таң талына башкынаен салып,
Ялгызы яшь түккән кыз мәллә?

Тик бер генә тыңлап җыр иясен,
Җыр яралган серле илләрдән
Тик бер генә урап кайтыр идем!
Ходай андый тылсым бирмәгән...

Мең-мең еллар элек, күңле тулып,
Кем ул җырга салган йөрәген...
Сизмәгән ул шушы җыр утының
Артык ерак... ерак дөрләвен!

Куанычын җыры иткән кеше
Әрнүен җыр итеп җырлаган...
Тыңлаганда йөрәк ярылыр күк! –
Җыр чыгарган –
Ничек чыдаган?!

...Ә шулай да бер утырсаң иде
Борынгы шул учак янында!
Борма-борма җырлар, һай, агыла –
Җырга лаек язмыш табыла...

Китә бөек затлар... Кайчак даһи,
Бөек китә дәгъва калдырып:
– Ул кемнеке? –
Җавапсыз бу сорау
Чордан чорга бара каңгырып.

Бүлешәләр чәчән-дастанчыны,
Фәлсәфләрне, данлы яугирне:
– Ул – безнеке!
Кешелеккә бирде
Безнең кавем иң зур шагыйрьне!

– Ул – безнеке! – Кырыс һәм тәгаен
Күпме ил-халыкның дәгъвасы.
Тарихларның төпсез чоңгылыннан
Мең-мең дәлил таба һәммәсе
Һәм аңлатып бирә
Үз ягына
Һәр дәлилнең мең-мең мәгънәсен!

Нинди мәгърур илләр һәм халыклар!
Дәһшәт ияләре югыйсә!
Әнә шулар
Җирдә яшәп киткән
Даһи затны һаман бүлешә...

Әйтерсең лә бергә уйнап йөргән
Ике садә сабый талаша:
– Бир! Минеке!
– Юк! Минеке! – диеп,
Бер уенчык өчен даулаша!

...Кайсы туфрак биргән ул даһига
«Эврика!»лы сирәк акылны? –
Күпме тереклекләр алмашынды,
Күктән күпме йолдыз атылды!

Тик чишелми шул чияли төне...
Дәгъва кала...
Калсын! –
Ул даһи
Бик ерактан карап елмаядыр,
Моңаядыр тыңлап, билләһи!

Нишләр иде
биргән булса Ходай
Даһилыкның аңа явызын?
Нишләр иде
китеп барган булса
Җирдә каннар, күз-яшь агызып?

Нишләр иде
исме халыкларда
Каргыш сүзе булып гел йөрсә?
«Юк! Безнеке түгел!» дип, халыклар
Аннан тәмам йөзен чөерсә?

Нишләр иде,
эзен эзләп табып,
Калкынмаслык итеп күмсәләр.
«Юк! Безнеке түгел мондый даһи!
Нигә мондый даһи!» дисәләр?

...Явыз даһи даны язган икән,
Диваналык килсен бәндәгә, –
Диваналар изге санала бит
Һәр кавемдә, барлык илләрдә.

«Афәт читләп узды... Нишләр идек,
Диванабыз әгәр булмаса?
Коткарды шул Ходай бәндәсе!» дип
Яд итәрләр аны, ичмасам...

...Кеше гомере булып
Вакыт үзе
Терелеп бер балкып китә бит...
Эврикасыз булса булсын гомер –
Булсын
Сагынып яд итәрлек!..

Шаулап-гөрләп яши-яши
Төшендем мин шуңа –
Ялгыз уйланырдай куыш
Кирәк икән миңа.

Нинди давыллар кубарып
Яшәсә дә бәндә, –
Килгән мәлендә ул ялгыз,
Ялгыз –
киткән мәлдә.

Шуңа, ахры, ялгыз куыш
Эзли башлый күңел...
Табигать моңа буйсына –
Бер мин генә түгел!

Сәерсенмә –
калын пәрдә
Тойсаң карашымда,
Тынлык дәшә күңелемне –
Сәбәп бары шунда...

Тукаебыз җанын авыр борчу
Һаман парә-парә телгәндер:
«Безнең милләт әллә йоклаганмы?
Безнең милләт әллә үлгәнме?»

Кем бу милләт – тәмуг учагына
Ыргытасы коры утынмы?
Инде өмет йолдызлары сүнгән,
Инкыйразга мәхкүм токыммы?

«Халкың хәлен татып яшә!» – дипме,
Бугазымнан буа бу ютәл?
...Хәтта Тукай белгән хәлләрдән дә
Хәвефлерәк хәзер безнең хәл...

Кайчагында хәтта «көфер» фикер
Сискәндереп куя күңелне:
Терелеккә милләт тере сыман...
Ләкин...
тере мәет түгелме?

Ышанасы килә буш хыялга,
Ымсындыргыч ялган өметкә.
Ә дөреслек кырыс,
Һәм өметнең
Кысырларын тетә, юк итә!

Кысыр өмет кысыр килеш кала –
Мең килештә аны төрләндер!
Тукайның да күз алдына шушы
Төпсез, кара упкын килгәндер...

Керәле дә чыгалы бу, диләр,
Ни үле бу, диләр, ни тере...
Халык кадәр халыкны соң нинди
Язмыш соңгы чиккә җиткерде?

...Рәхәт үлем, диләр,
үлсә кеше
Тирән йокыдагы көенчә;
Үз-үзеңнең мескенлегең танып,
Курыксаң да уянсана, халык!
Рәхәт үлем көтә югыйсә.

Шундый рәхәт үлем көтә безне,
Рәхәт үлем... Ләкин чын үлем!
Нишләп инде шушы афәт хәтта
Парә-парә телми күңелең?!

Юлы бетеп бара Иделкәйнең...
Зур Хәзәргә хәзер төшәсе...
Колач салып бер йөзәсе килә,
Каерылып ишкәк ишәсе!

...Идел читтә калды... Дала безне
Кунак итеп дәште түргәрәк.
Монда гына күреп була икән –
Чынлап, газиз Җиркәй түгәрәк!

Шулчак... Әллә инде акылыма
Дала сихерләре сирпелде? –
Ак теплоход бара дала буйлап,
Карап туймас мираж шикелле!

Катлы-катлы «Титаник»тай кораб
Алсу мәкле дала түрендә!
Иделкәйнең Хәзәр кочагында
Эреп юкка чыгар җирендә!

...Идел ярында мин аңлый алдым:
Булган икән минем алдымда
Дала рәшәсенең шук уены –
Серле мираж түгел, чын дөнья...

...Югарыдан – очкычтан – мин күрдем
Таралгандай булды томаннар:
Менә кайда икән Иделкәйне
Тотып алып, буып салганнар!

Килгән юлы инде диңгез аның,
Юл дәвамы мәгәр... күр әле! –
Шушы икән
Безнең буынга ят
Борынгы, чын Идел дигәне!

Казан янындагы шау дулкынлы
Сусаклагыч түгел икән лә! –
Бормаланып ага... Яры таллы...
Теплоходлар йөзеп үткәндә

Минем сыман,
Тын даладан, читтән
Кемдер кылса моны тамаша,
Әйтер:
«Титаник»тай олы кораб
Дала буйлап бара лабаса!»

...Суы да бит
Инде хәзер яман –
Су коену хәтта тыела...
Әмма ярлар монда – чып-чын ярлар,
Борынгылар булып тоела!

Казан-Болгар күреп белгән ярлар
Күптән аккан ләмгә уралып...
Очкыч тәрәзеннән карап уздым –
Өнсез калды йөрәк беравык...

Күз алдына гел килә дә баса
Без яшәгән сәер бу заман:
Дала уртасында – ак теплоход!
...«Титаник»ка никтер охшаган.

Әйләнде безнең яшәеш,
Тәмам тулганды...
Кайларга тамган иде соң
Кендегең каны?