Komil Allamjonov - Allamjonov aybdor

Monitoring markaziga shu paytgacha amalda hamma ishni yuritgan Dilnoza Ziyomuhammedova5 direktor boʻldi. Hozir u Prezident Administratsiyasi rahbarining oʻrinbosari. Fahm-farosatli, harakatchan oddiy xodimlarni direktor oʻrinbosarlari lavozimigacha koʻtardim. Muddat qoʻydim, yoʻl-yoʻriq koʻrsatib, hammani ishga solib yubordim.

Endi eng ulkan va boʻysunmas kit – «Oʻzbekiston» nashriyoti qoldi. Oʻsha, direktori «gapirsam, ertalabgacha oʻtiramiz», – degan nashriyot. Rostdan ham yangi vazirga aytadigan gaplari koʻp ekan – tipografiyadagi qoʻshib yozishlar, talon-tаroj, mulkni oʻzlashtirish holatlarining tarixi juda uzun, Ittifoq davriga borib taqalarkan. Hukumatning barcha doiralari bilan aloqalari zoʻr yoʻlga qoʻyilgan. Hatto qoʻshni davlatlar miqyosida ham. Oʻz-oʻzidan maʼlumki, hamma hujjatlari joyida.

«Oʻzbekiston» respublikaga vagonlab qogʻoz olib kiradigan nashriyot edi.

Ayrim faktlarni tahlil qilgan holda, katta ehtimol bilan davlat kursida olingan qogʻoz mamlakat ichida bozor narxida sotilganini taxmin qilish mumkin. Oʻrtada juda katta pul aylanardi. Shuning uchun nashriyot direktori meni rahbar sifatida tan olmadi, topshiriqlarimni bajarishni xayoliga ham keltirmadi. «Seriy kardinal» Mahmudjon Zaytaуev6 boʻlib chiqdi. Lavozimida ellik yildan beri oʻtirgan mansabparast, amaldor bu otaxon hech nimadan tap tortmasdi.

Tipografiya doim davlatdan katta buyurtmalar olib, darslik, kundalik va daftarlar chop etsa ham, davlatga foyda keltirmas, aksincha, zararga ishlardi. Aslida daromad kimlarningdir choʻntagiga tushar, tizimda mehnat qilayotgan 650 nafarga yaqin ishchi esa arzimagan maoshini ham vaqtida ololmasdi.

Ularning daromad topish yoʻllarini oʻrganib, «Qoyil!» deb yubordim. Qogʻoz salfetka-sochiqchalar va hojatxona qogʻozi ishlab chiqaruvchilarga oʻram-oʻram chiqindini ham pullashar ekan, shovvozlar! Tabiiyki, undan ham «otkat» – ulush olishgan. Xullas, hamma narsadan pul qilingan. Almisoqdan qolgan nashriyot uskunalari esa tez-tez ishdan chiqar, ularni yangilash va zamonaviy texnikani ishga tushirish zarur edi. Lekin ehtiyot qismlardan ham «otkat» olmasa boʻlmaydi.

Mening hisob-kitobimga koʻra, kimlarningdir choʻntagiga har yili millionlab dollar tushgan. Mamlakatdagi eng yirik nashriyot esa talon-tаroj qilingan, vayron boʻlgan. Lekin bu mening shaxsiy kuzatuv va xulosalarim. Men tergov olib boradigan, kimgadir ayblov qoʻyib, dalil qidiradigan prokuratura emasman. Ammo oʻz fikrimni aytishga haqqim bor, buni menga hech kim taqiqlay olmaydi.

Mayli.

Yangi yil arafasi. Ishchilarga mukofot puli tarqatilsin, deb topshiriq berdim. Korxonaning oʻzida katta sahna qurdik. Sherali Joʻraуev, Yulduz Usmonova kabi sanʼat yulduzlari, taniqli qoʻshiqchilarni taklif qildik.

Oʻziyam rosa qizdirishdi!

Konsertdan keyin, ziyofat oxirida soʻzga chiqdim.

– Kayfiyatlar qalay? – soʻradim yigʻilganlardan. – Nimaga baʼzilarning yuzida xursandchilik koʻrmayapman? Yangi yil bayram-ku? Mana, mukofot puli olgan boʻlishingiz kerak…

Oʻtirganlar orasida gʻala-gʻovur boshlandi. Qanaqa mukofot? Hech kim hech nima olgani yoʻq…

Rahbariyatning rangi oʻchib ketdi.

– Men OʻzMAA direktori sifatida oʻz majburiyatimni bajardim, xodimlarni mukofotlash haqida buyruq berdim. Lekin rahbarlaringiz buyruqni bajarmagan.

– Kechirasiz, hali ulgurmadik… – degan mujmal javoblar eshitildi.

– Agar berilgan topshiriqni bajarmasangiz, sizlarni ishdan olishga majbur boʻlaman, – bu gapni hammaning oldida, mikrofon orqali aytdim.

Ertasigayoq shoshilinch ravishda mukofot puli tarqatildi. Hech qanday protokol-u rasmiyatchilikka qarab oʻtirmasligimni bilib, hayiqishdi, shekilli. Hammaning oldida nimani oʻylasam, oʻshani gapiraman, ishdan shartta boʻshatishim mumkin, arizaga «oʻz xohishiga binoan…» degan yozuvni tirkab, imijimida choponni yelkaga tashlab ketish yoʻq.

Mukofotni vaqtida berish arzimagan masaladek koʻrinishi mumkin, lekin bu yangi rahbarning bir soʻzli ekanini isbotladi. Shundan keyin ishchilarning muammolarini oʻrgana boshladim. Oʻziga xos ochiq eshiklar marafonini eʼlon qildim. Istagan xodim kelib, dardini aytishi, savol yoki taklifini berishi mumkin edi. Ertalabdan boshlangan kirdi-chiqdi yarim kechagacha davom etardi. Toʻylar, maoshlar, taʼtillar, davolanish, ijtimoiy imtiyozlar, xat-hujjat – koʻrmagan masalamiz qolmadi.

Odamlarni ragʻbatlantirish uchun «Oʻzbekiston» nashriyotida ishlaydigan hamma xodimlarning maoshini yaxshigina koʻtardim.

Tipografiya xodimlarini esa ogohlantirdim: kim oʻgʻrilik qilsa, javobgarlikka tortiladi. Toʻgʻri, «otkat»lar bilan solishtirganda bu pul xamir uchidan patirdek edi. Kimlardir baribir eski hunarini qoʻymadi va ishdan boʻshatildi.

Darvoqe, direktorning ham oyligini oshirdim. Undan oldin xususiy bozorda eng zoʻr mutaxassislarning mehnati qanchaga baholanishini surishtirdim. Natijada, direktorning maoshi 2,5 milliondan deyarli 25 millionga chiqdi.

Oyligi rasman qancha ekanini aniqlaganimda, oʻrtamizda noxushroq suhbat boʻlib oʻtdi:

– Milliardlab pul aylanadigan, 650 kishilik jamoaga bosh-qosh rahbar bunaqa arzimagan oylikka ishlashi uchun yo ahmoq boʻlishi kerak, yoki oʻgʻri. Siz qaysi birisiz? – soʻradim kinoya bilan. – Shaxsan men qoʻl ostimda ikkala toifa ham ishlashini istamayman.

Rahbarlar istalgan paytda lavozimidan ayrilishi mumkinligini tushunishdi. Topshiriqni bajarmasa, ishdan olaman. Qattiq va ayovsiz bosim oʻtkazishga toʻgʻri keldi.

Maʼlum vaqtdan keyin direktor qabulimga kelib, «oʻz xohishiga koʻra» lavozimidan ozod etishimni soʻradi. Yoʻq! Aniq bir sabab boʻlsa, boʻshataman, oʻz ixtiyori bilan ketish yoʻq!

Tipografiyalardan biridagi sexda ishchilar yertoʻlada ishlashar ekan. Bino taxminan ellik yildan beri taʼmirlanmagan. Hamma yoqda namgarchilik, zax bosib yotibdi, xonalar nimqorongʻi. Binoni epaqaga keltirish uchun bir hafta muddat berdim. Roppa-rosa bir hafta! Direktor ertasidan ishga chiqmay qoʻydi. Hamma ishni tashlab, yoʻqolib qoʻya qoldi.

Nashriyotlarning rahbarlari qaltis vaziyatda edi. Meni na pora berib, na kimlargadir qoʻngʻiroq qildirib oʻzlariga ogʻdira olishdi. Bunday yuqori lavozim egasiga uncha-muncha odam haddi sigʻib iltimos bilan chiqa olmaydi. Shuning uchun yillar davomida nashriyotlar mablagʻini oʻzlashtirib kelganlar sekingina juftakni rostlashdi.

Yoʻlimizga toʻgʻanoq boʻlayotganlarning ildizini quritish kerak edi. Aks holda, ular ishlashga xalaqit berishlari, ustimdan yumaloq xatlar yozib, oyogʻimdan chalishga harakat qilishlari aniq. Lavozimida qolganlarga har qanday qoidabuzarlik va sabotaj uchun albatta javobgarlikka tortishimni tushuntirib qoʻydim. Yoshi yoki koʻrsatgan xizmatlariga qaramay, hech kimni ayab oʻtirmaymiz, aybdor jazosini oladi.

Moliyaviy tekshiruv OʻzMAAga qarashli «Oʻzbekiston» nashriyoti zararga ishlayotganini koʻrsatdi. Vaholanki, davlat buyurtmalaridan hisob raqamiga milliardlab soʻm tushib turardi. Vaziyatni oʻrganib, tashkilot balansida sohaga aloqasi boʻlmagan qandaydir aktivlar, binolar borligi va ulardan foydalanish uchun juda katta mablagʻ sarflanishini aniqladik.

Eng koʻpxarj bino «Oʻzbekiston» nashriyoti qoshidagi yotoqxona ekan. Xodimlar u yerda oʻn yillab, avlod-avlodi bilan yashaydi. Bino nashriyot balansida. Lekin ular doim ijara haqi toʻlab kelgan.

Yuristlarga masalani oʻrganib, qonuniy yechimini topish boʻyicha topshiriq berdim. Har bir oila ijara xonadonini oʻz nomiga rasmiylashtirsin, yotoqxonada emas, shaxsiy uyida yashasin, dedim. Yechim topildi. Shuncha yil ijarada turgan ellikta oila boshpanali boʻldi.

Har bir xonadonga birma-bir kirib, bir piyola choy ustida mezbonlarni gapga soldim. «Uyni oʻz nomingizga rasmiylashtirishda muammo tugʻilmadimi? Hech kim hech narsa tama qilmadimi? Uyli boʻlish uchun kimningdir choʻntagiga pul solish kerak, degan gaplar boʻlmadimi?» Hammadan bir xil javob eshitdim: «Yoʻq, unaqasi boʻlmadi».

Bu bizning gʻalabamiz edi! Uy taqsimoti uchun javobgarlar, agar ortiqcha gap chiqsa, albatta qulogʻimga yetib kelishini bilib, bir tiyin ham undirishga harakat qilishmagan. Binoni taʼmirlab berishni boʻynimizga olgandik, vaʼdamizning ustidan chiqdik. Ishchilar hovlida katta dasturxon yozib, xudoyi qilishdi. Meniyam taklif etishdi. Soʻzga chiqib, bu uylar yurtimiz Prezidenti hamda Agentlik tomonidan taqdim etilayotgani, hujjatlar qonuniy rasmiylashtirilgani va mendan keyin ham ishchilardan uyni hech kim tortib ololmasligini aytdim. Kimdir xursandchiligini ichiga sigʻdirolmay yigʻlagan, kimdir kulgan, hammaning koʻzi chaqnab turibdi, xullas, esdan chiqmaydigan kun boʻldi.

Prezident siyosatining asosi ham odamlar turmushini yaxshilashdir. Men esa komandaning bir aʼzosi sifatida shu ishga ozgina boʻlsa ham hissam qoʻshilganidan mamnun edim.

Shuncha yil omonat uyda hayot kechirish, omonat uyda farzand koʻrib, toʻy-tomoshalar qilish, istalgan paytda koʻchada qolishi mumkinligini oʻylab, qoʻrqib yashash… Hozir oʻz uylarida tinch-xotirjam yashayotgan oʻsha odamlar duolarida meni ham eslab qoʻyishadi, degan umiddaman.

Yana balansimizda respublikadagi yagona matbaa-noshirlik kasb-hunar kolleji ham boʻlib, yopilish arafasida turgan ekan.

Qabulimga direktori keldi.

– Binoni boʻshatib berishimiz kerak, – dedi.

– Xoʻp, yaxshi. Matbaachilarni qaуerda tayyorlaymiz unda?

– Kollejning oʻzi boʻlmaydi! – xoʻmrayib javob berdi direktor.

– Mamlakatda 1600ta matbaa korxonasi ishlab turibdi-yu, matbaachi tayyorlaydigan birorta oʻquv dargohi boʻlmaydimi?! Bunaqasi ketmaydi!

Kollejni saqlab qoldik. Vazirlar Mahkamasining bu boradagi Qaroriga oʻzgartirish kiritilishiga erishdik. Kollejning yopilishiga yoʻl qoʻyib boʻlmasdi. Chunki kitob, darslik, oʻquv qoʻllanmalari, koʻrgazmali tashviqot vositalari oʻrnini hech nima bosa olmaydi – internet ham, boshqasiyam.

Endi oldimizda turgan eng muhim masala SOʻZ ERKINLIGI edi. Biz Vazirlar Mahkamasiga boʻysunamiz. VM esa vazirlik va idoralar degani. Tanqid asosan shularga qaratilgan boʻlsa, qanday qilib soʻz erkinligiga erishish mumkin? Demak, Agentlik vazirliklar bilan teng maqomda boʻla olmaydi.

Prezidentga bildirish xati kiritdik. Agentlik bevosita Prezident Administratsiyasiga boʻysunsagina OAVni himoya qilishi mumkin. Masalani shu nuqtaуi nazardan asosladik. Bizga qoʻngʻiroq qilib, ogʻzimizni yopadiganlar boʻlmasligi kerak. Rahbariyat bu taklifni qoʻllab-quvvatladi.

Agentlik xodimlari maoshini bir necha barobar oshirdik. Arzimagan pul toʻlab, odamlardan vijdonan ishlashni talab qilib boʻlmaydi. Oyliklar qay darajada oʻzgarganini tasavvur qilishingiz uchun misol keltiraman: bir yarim million oladiganlarning maoshi oʻn sakkiz millionga chiqdi. Sohani yaxshi biladigan mutaxassis oʻz qadrini ham biladi, halol ishlaydigan boʻlsa, oʻsha arzimas pulga koʻnmaydi.

«Botir Parpiуevning jiyani» boʻlmaganimda, bu ishlarni eplay olmasdim, albatta. Men shafqatsiz soliq idorasi maktabida juda samarali saboq olganman.

1 OʻzMAA – Oʻzbekiston matbuot va axborot agentligi. Matbuot va axborot sohasida davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishni taʼminlovchi davlat organi.

2 Tanzila Kamolovna Norboyeva – Oʻzbek davlat va jamoat arbobi, 2016-2019-yillari Oʻzbekiston Xotin-qizlar qoʻmitasiga rahbarlik qilgan.

3 Ochilboy Jumaniyozovich Ramatov – davlat arbobi, 2016-yil 15-dekabrda Oʻzbekiston Respublikasi Bosh vazirining birinchi oʻrinbosari etib tayinlangan.

4 Laziz Tangriyev – 2017-yil iyuldan 2018-yil noyabrgacha OʻzMAA rahbari boʻlgan.