Магомедшапи Минатуллаев - Абусупиян Апенди – уьмметни берекети

Шаир Магьамматшапи Минатулла евни айрыча чыкъгъан масалларыны жыйымы «Бёрю ва Къозу» (Дагучпедгиз, Магьачкъала 1988 й.), шиъруланы ва ма салланы жыйымы «Гёнгюревлер» (Дагъ ыстан китап басмаханасы, Магьачкъала 1997 й.), «Балкъыйгъан юлдузубуз» (РАНни Дагъыстан илму центрыны басмагъа насы, Магъачкъала 1977й.), «Деврюкген девюрлер» (Дагъыстан китап басмаханасы, Махачкъала 2010 й.) деген китаплары къумукъ поэзиягъа яхшы къошумлукъ этди. Ону шиърулары орус тилде «Дагестанская правда», газетде «Со ветский Дагестан» (гьали «Дагестан») деген республи ка журналда да чыгъарылгъан.

Шу янгы китапны авторуну гьакъ ындагъы сёзюмню тамамлай туруп, мен шулай айтма сюемен: Абусупиян апенди ни ата юрту Тёбен Къазанышда тувгъан, оьсген Магьамматшапи Минатуллаев гиччи заманындан берли ата-анасындан, къазанышлы къартлардан ону гьакъында халкъны арасында юрюлеген арив эсде ликлени кёп эшите болгъан. А. Акаевни гьакъылыны теренлиги, билимини ва ан главуну даражасы, айтывлагъа айланып къалгъан ойчан пикрулары, юрегини гюз гюдей тазалыгъы, къылыгъыны асиллиги, эпсиз маъналы жаваплары ону гьайран лагъа къалдыра болгъан. Алимни гьакъ ындагъы эс деликлени эсде сакъламагъа, эшитмегенлеге оланы балын чыгъарып хабарламагъа эпсиз кепине геле болгъан.

Ол ахырда эс табып, 1980-нчи йыллар дан тутуп, Абусупиян апендини гьакъында эшитген эсделиклерин тизип-онга рып печатгъа берме башлагъан. Оланы бирлери «Халкъны сеси», «Ёлдаш» газет лерде, башгъалары «Тангчолпан» жур налда чыгъарылгъан. Бу китапгъа гьали болгъунча бир ерде де печать этилмеген дагъы да эсделиклер гирген.

Сёзюмню тамамлай туруп, Абусупи ян апендини гьакъындагъы зсделиклер охувчу яшлагъа, яшёрюмлелеге, гьатта эслилеге-уллулагъа да арив къылыкълы болмагъа кёмек этежегине шеклик эт меймен. Демек, анадаш халкъын, бютюн Дагъыстанны ва Темиркъазыкъ Кавказны халкъларын оьрлюклеге е тишдирмеге жан талашып зорба загьмат тёкген Абусупиян Акаевни абурлу яшавун гёз алдыбызда сакъламагъа ва ону ярыкъ, нюрлю келпе тин уьлгю этип, гележек наслуларыбызны да элин къайнар кюйде сюеген, халкъына пайда, насип, уллу оьрлюклер гелтиреген ругьда тарбияламагъа герекбиз.

Шу китапны охугъанлардан бек ти лейбиз, гёзлейбиз ва умут этебиз, эгер А. Акаевни шунда гирмеген эсделикле рин билегенлер бар буса, ювукъ-арада яшайгъанлар авурсынмай гелип, йы ракъда турагъанлар буса кагъыз булан англатар деп. Оьзю тизип бажарагъанлар «Ёлдаш» газетге яда «Тангчолпан» жур налгъа йиберип, печатдан чыгъарса да ярамай тюгюл, демек, арив болур.

Авторну адреси: РД, Буйнакский район, с. Ниж нее Казанище, ул. У. Буйнакско го, 58. Минатуллаеву Магомедшапи Акае вичу. Индекс: 368205.

Оьрдеги тилевюбюзню Сиз къабул этип, эринмей къолугъуздан гелегенни этсегиз, бизин халкъ учун Сизин яныгъ ыздан болагъан бек агьамиятлы къул лукъдур! Шу пайдалы ишде Сизге де, биз ге де Аллагь гюч ва Савлукъ булан гьюнер берсин! Аллагьума амин!

Яш заманындан берли Абусупиян апен дини гьакъында кёп эшите бола эдим. Ону аты бизин агьлюде де чакъда-чакъда Абу супиян апенди олай айтгъан, булай айт гъан деп уллу гьюрмет булан эсгериле эди.

Анабыз Абусупиян апендини гьакъ ында бир-нече керенлер хабарлагъан эс делик, ол магъа бугюн айтгъанда йимик эсимде къалгъан: Анабыз да ва булкъагъа кёмекге гел ген он-он бешге ювукъ къатын-къыз би зин ерде (шагьаргъа барагъан ёлда «Орта кёпюрню» къырыйында, ёл ягъада) гьа биждайгъа каза уруп тура болгъанлар. (Бизинкилер колхозгъа гирип битмеген заман болгъан). Буланы лап ёлну ягъа сында каза уруп турагъаны:

– Вуя, Абусупиян агъавну тутуп, юрт дан алып геле тура, – деп бирден къы чырып, гьуя салып йиберген. Шонда булкъада ишлеп турагъан къатын-къыз къоркъуп, сесгенип гетгенлер.

Шо гюн буланы арасында анабызны апсунуну анасы, булкъадагъыланы лап эслиси, Хадижат бажив де болгъан. Ол Абусупиян апендилени хоншусунда, жу мамежитге тийип турагъан уьйлерде, Шихшеид деген эри булан яшай болгъан. Хадижат бажив эсер-месер болуп, алгъа сап ёлгъа багъып чапгъан. Ону арты булан къалгъанлар да тербенген.

Абусупиян апенди ювукъ болуп гелеген де, Хадижат бажив ону алдына багъып ба рып, бек языкъсыныв тавуш булан тарлана ва йыламсырай туруп булай башлагъан:

– Абусупиян! Аявлум! Булар недей сагъа? Булагъа не этгенсен?! Сени не гю нагьынг бар, тутуп алдына да салып ба рардай?! Там тешип уьй урлагъанмысан?! Ат, оюгюз урлагъанмысан?! Адам оьл тюргенмисен?! Халкъгъа яхшылыкъ эт сенг тюгюл, гёре-биле туруп, хомурсгъа бар ерге аягъынгы басагъан тюгюлсен! Артынгдан улуй къалгъан яшларынга не тейим, олагъа ана да, ата да болуп къал гъан амалсыз-талайсыз Хадижатгъа не тейим, не амал этейим!

Абусупиян апенди:

– Йылама, Хадижат! Йылама! Адамны башына не гюн де гелип къала экен. Аллагьдан гелген къадаргъа чыдамаса ярамай! Ассилик этме ярамас! Юрекге сабурлукъ салма тарыкъ! – дей Хадижат баживге.

– Аллагь кёмек этсин! Аллагь сени шу Шурадан (гьлиги Буйнакск) арекге чыгъ армай къайтарсын!

– Аллагь бизге рыцкъыны къайда бу юргъан дагъы, бир оьзю Аллагь билсе тюгюл, бизге къарангы. Сав болугъуз! Эсен-аман туругъуз! Гёрюшгюнче гече гиз-гюнюгюз яхшы болсун! – дей Абусу пиян апенди артгъа башын бургъан гьал да, аста алгъа абатларын ала туруп.

Йылавун токътатып болмайгъан Ха дижат бажив:

– Яхшы ёл, Абусупиян! Яхшы ёл! Ал лагьгъа аманат бол! Къайда болсанг да Жабрайыл малайикни къанат тюбюнде болгъур! – дей артындан бир бошамай, гёзъяшларын явлугъуну буччагъы булан сибире туруп.

Къыйналып, манг болуп шонда эре туруп турагъан къатын-къызлар да эс табып, Хадижат баживге къошулуп, Абу супиян апеди гёрюнмейген болгъунча ар тындан алгъышлар этип тургъанлар.

Сонг да, анабыз гиччи вакътибизде бизге заман-заман охумагъа герекни, илмулу-билимли болмагъа тарыкъны гьакъында, насигьат гьисапда, гёнгюнгден кюплетлер айта бола эди. Ол айта туруп, мен де бир-бир куплетлерин гёнгюмден билип къалгъан эдим. Беш-алты йыллар алда Абусупиян Акаевни «Пайхамарны ёлу булан» деген китабын охуйгъанда шо кюплетлеге ёлугъуп къалдым. Анабыз ай тагъан шо бек маъналы калималар Абу супиян апендини «Назму» деген шиърусу болгъан экен. (Анабыз Къуръанны арив охуп биле эди. Ол оьзюн Чертлек (Черт левюк) авуллу Жаватгъан гьажи охутгъан эди мени деп, огъар алгъышлар эте бола эди. Шо «Назмуну» да «анабызгъа ол уьй ретген болма ярай).

Мычыгъышда Шали деген юртда кёп уллу базар бола. Онда не сюйсенг тапма бажарыла деп эшитип, уьйню ярлыкъла рын битдирмек учун бир керен уьягьлюм де, мен де онда баргъан эдик. Биз, эрен лер, базар да къатынгишилер йимик, кёп айланма сюймейбиз чи. «Сен дагъы да айланма сюе бусанг, айланып гел, мен сен гелгинче шу ерде токътайым», – деп, скамейка бар ерде къалдым. Шо скамейкагъа гелип, мени къырыйымда 80 йыллар бо лагъан акъ сакъаллы къарт да олтурду. Бираздан шо къарт магъа мычыгъышча сёйлеме башлады. Мен огъар мычыгъ ышча билмейгенимни англатдым.