Владимир Степан - Няўлоўнае

Чорны агонь

Лёд на возеры адарваўся ад берагоў. Падняўся, усплыў, высах. Ён цвёрды і белы, як цукар, роўны, як асфальт. Ад берага да вялікай крыгі метры тры. Не пяройдзеш, бо глыбака. Мы знайшлі дзве сухія алешыны, прыцягнулі, зрабілі кладку, перабраліся на крыгу.

Накруцілі дзірак, начапілі матыля, чакаем. Вядома, накідалі ў лункі прыкормкі. Вуды «маўчаць». Спадзяванняў, што гэтым красавіцкім і сонечным днём рыба будзе лавіцца — няма. А таму я скінуў ватоўку, шалік, а потым і стары швэдар сцягнуў праз галаву. Грэюся, краявіды разглядаю. Швагер нервуецца. Ён выцягнуў мяне на крыгу, а рыбы няма.

Над галавой порханне і на цукровы лёд садзіцца чародка шпакоў. Яны чорна-бэзавыя, нават чырвань ёсць у чарнаце пёраў. Шпакі ходзяць, пазіраюць на мяне, я на іх. Кідаю ім хлеб, некалькі матылёў, але пташак мой пачастунак не цікавіць. Я гляжу на пагорак, на сіняе неба, адварочваю твар ад сонца, каўняром кашулі шыю прыкрываю, бо згарыць. Нават калі не зловім рыбы, то мне і так добра — светла, цёпла і ціха. Дзіўна, але ёсць у шпаках на белым лёдзе вогненнасць. Не, яны не чорныя галоўкі згарэлых запалак нагадваюць, а чорны агонь. Шпакі паляцелі на другую крыгу.

Жылка з лункі пачынае вылазіць, яе выпірае, а ківок, раней нахілены чырвонай бубкай да вады, падняўся. Праз колькі імгненняў я клічу на дапамогу швагра, бо рыбіна, вядома, лешч, не пралазіць у замалую лунку. Швагер нервова дае парады і раскладае багор, зроблены з парасона. Ляшча выдзіраем на лёд. Мармышка адрываецца. Я шукаю, дзе яна зачапілася, а швагер бяжыць да сваёй вуды і пачынае цягнуць свайго ляшча. Мая дапамога яму не патрабуецца.

Да вечара шпакі прыляталі тройчы. Былі на лёдзе і чайкі. Яны сядзелі на самым краі і глядзелі ў ваду. Падплывалі качкі. Матыля і хлеб здзяўблі маленькія каляровыя пташкі.

А рыбы больш не было. Шыю, рукі і твар я спаліў. Ноччу не мог заснуць, думаў, што дарма на шпакоў так доўга глядзеў.

Ставок, поўны рыбы

Марыў, калі быў падлеткам, палавіць карасёў і карпаў у рыбгасаўскіх стаўкаў. Аднойчы лавіў.

Больш не хачу. Сядзіш на беразе, закідваеш вуду і выцягваеш цяжкую рыбіну. Добра, што хутка сцямнела, паплавок не разгледзіш, і дождж пачаў церусіць... Пайшоў я ў машыну спаць, а мае спадарожнікі засталіся. Для іх уключылі на слупе ліхтар. І яны цягалі, цягалі, цягалі.. А яшчэ я і вудай чужой лавіць не люблю.

Скумбрыя

Па вечарах, калі доўгі пляж робіцца бязлюдным ад тых, хто адпачывае, да мора выходзяць мясцовыя рыбакі. Спачатку яны выносяць пластыкавыя сталы і крэслы, а потым доўгія вуды, скрыні з лёдам, ліхтары, радыёпрыёмнікі, пляшкі з віном.

У скрынях з лёдам — нажыўка. Рыбак чапляе яе на кручок і закідвае далё­ка ў мора. Вуду ўбівае ў пясок, падкручвае катушку, нацягвае жылку і сядае ў крэсла. П’е віно, курыць, слухае радыё. Калі рыба не ловіцца, то рыбакі ходзяць адзін да аднаго, частуюцца, гавораць пра надвор’е і рыбу. Глядзяць на мора, на неба. На адпачыннікаў, якія швэндаюцца па праменадзе, не глядзяць, бо мясцовых рыбакоў яны мала займаюць.

Я ішоў па вільготным пяску, пад нахіленымі вудамі, пад напятымі жылкамі, слухаў, як дыхае мора, музыку слухаў і незразумелыя размовы рыбакоў. Думаў пра тое, як ім добра. Выйшаў з дому, да вады паўсотня крокаў, вынес стол і крэсла і лаві сабе рыбу. Адна з вудаў, побач з якой праходзіў, пачала торгацца, уздрыгваць, гнуцца, дзілінькаць званочкам, а гаспадара не было.

Нельга хапаць чужую вуду, але я схапіў, не стрымаўся. Пачаў круціць катушку. Рыбіна ўпіралася, торгалася, але я памалу падцягваў яе да берага.

Адчуў, як падбег запыханы гаспадар. Хацеў аддаць яму вуду, але ён паказаў на мігах, каб я сам паспрабаваў выцягнуць рыбіну, каб давёў справу. Рыбіну выцягнуў, у пяску перапэцкаў. Доўгая, круглая з хвастом, як у ляшча, падобная да крамнай скумбрыі.

На пясчаным беразе Міжземнага мора, у маленькім каталонскім гарадку, мы выпілі з рыбаком віна. Пасміхаліся, курылі, я трымаў ліхтар, а ён спрытна начапіў маленькую, як наша верхаводка, рыбінку на вялікі чорны кручок. Потым ён закінуў нажыўку так далёка, што нават усплёску я не пачуў. Мора было цёмнае, як чорны цэлафан, і шамацела.

Выпілі яшчэ віна. Я расказваў, што прыляцеў з Беларусі, што ў нас там толькі азёры і рэкі, але і рыба ёсць. Каталонец казаў: «Сі-сі, фіш!» Я паказваў рукамі, якія вялізныя шчупакі жывуць у нашых азёрах. Каталонец смяяўся і паўтараў: «Сі-сі, фіш!»

Грошы і вяртанні

У барселонскім порце, калі глядзіш у зеленкаватую, як падфарбаваную акварэллю, ваду, то бачыш імклівыя статкі рыбы. А вось ні дзяцей з вудамі, ні дарослых рыбакоў не бачыў.

Я кідаў манеткі ў тую зеленкаватую ваду Міжземнага мора. Манеткі круціліся, падалі, працягвалі зіхцець, а рыбы з цёмнымі спінамі хапалі іх і знікалі ў глыбіні. Ляцелі ў мора песеты, потым еўрацэнты. Кідаў манеткі, каб вярнуцца ў Каталонію. І вяртаўся. З жонкай, з сябрамі, з дачкой.

Ніколі не кідаў грошы ў беларускія рэчкі, рачулкі, азёры, тарфяныя і гліністыя кар’еры, стаўкі. І не таму, што няма беларускіх манет, ці мне шкада. Не кідаў, бо кручкоў, грузікаў і блешняў пакінуў у нашых рэчках і азёрах столькі, што не пералічыць. Некаторыя адрываліся разам з рыбінай, некаторыя адкусвалі шчупакі, але большасць чаплялася за карчы, за карані дрэў, за чараты, сцябліны гарлачыкаў і лілей, за галлё кустоў, за бярвенне, за палі мастоў, за незразумелае ламачча.

У мяне нават была адна блешня, зробленая з сапраўднай срэбнай манеты. Тая зграбная блешня засталася на дне Цвецінскага возера, на Ушаччыне.

Можа, таму я ўвесь час да таго возера і вяртаюся?

Адвакат

Ён сапраўдны адвакат. У яго дарагія фірмовыя вуды, як і ўвесь рыбацкі рыштунак. Да ракі ён прыязджаў на таксоўцы і яшчэ з машыны тэлефанаваў і пытаўся, ці ловіцца? Потым прыходзіў, радасна вітаўся, казаў, што мінулы раз яму спадабалася. Запальваў ліхтарык і ў перадсвітальным змроку займаў сваё месца побач з парапетам, раскладваў, а потым закідваў вуды.

Ён быў гаваркі, расказваў пра свае справы, пра цыганак, якіх бароніць, пра крымінальнікаў, пра бацькоў, якія судзяцца з дзецьмі. Рыбу адвакат лавіў кепска. Праз паўгадзіны, а, бывала, і хутчэй, выцягваў з камуфляжнай рыбацкай торбы фірмы «Кармаран» вялікую бутэльку таннага віна і піў з рыльца. У сем раніцы ён ледзь трымаўся на нагах. Найчасцей сядзеў пад парапетам і драмаў. Калі ўздоўж ракі павольна ехала палівальная машына, то даводзілася хапаць адваката пад рукі, адцягваць. Асфальт рабіўся чорным і мокрым. Пахла бензінам і ракой.

Мы аддавалі адвакату частку сваёй рыбы, складалі яго вуды, пакавалі торбу, выклікалі таксоўку, даводзілі да моста праз Свіслач, садзілі ў машыну і адпраўлялі дамоў.

Адвакат марыў, што зловіць у Свіслачы вялізнага сазана, зробіць з яго пудзіла і паставіць у кабінеце, дзе ў другой палове дня прымае кліентаў.