Владимир Степан - Няўлоўнае

Уладзімір СЦЯПАН

НЯЎЛОЎНАЕ

АПОВЕСЦЬ

Рака

Яна ляжала ўнізе, як бінт. Доўгая, на ўвесь выстылы вясновы краявід, з краю ў край, колькі бачылі вочы. Снегу даўно не было. Растаў. Знік. Снегу не было нават у лагчынах, нават пад дрэвамі. Белым у змрочным вясновым краявідзе быў толькі бінт нешырокай звілістай ракі. З пагорка, на якім я стаяў, мне была бачна амаль уся зямля, як і амаль усё неба. Дзьмуў сцюдзёны паўночны вецер, гнаў папяловыя хмары. Трыснягі ўздоўж ракі хваляваліся, купкі дрэваў, балота, поплаў, пагоркі, чорныя плямы згарэлых трыснягоў і травы... Ні дарог, ні сцежак, ні вёсак, ні людзей...

Краявід нагадваў чорны хлеб, пасыпаны соллю... Дзе больш упала, дзе менш. Так было тут і сто гадоў таму, так было тысячу, а можа, і дзесяць тысяч гадоў таму. Я стаяў на пагорку і цяжка дыхаў, бо доўга ішоў праз цёмны і змрочны лес да гэтага бязлюднага месца. Бетонныя слупы — адзіныя знакі часу на тым, на далёкім беразе. Але гэтыя маленькія, шэрыя штрышкі-рысачкі не псавалі ні велічнасці, ні маўклівай засяроджанасці прыроды. Сеў на алюмініевую рыбацкую скрыню. Радаваўся, што я самотны, што тут мне не трэба ні сябры-таварышы, ні бацькі, ні сям’я... Дастаткова і таго што ёсць.

Лёд урос у берагі. Гэта здалёк ён здаваўся белым, а насамрэч на ім былі цёмныя прамыіны, хваравітая жаўцізна, сіняватыя разводы. Зблізку ён нагадваў хворы пазногаць. Я свідраваў лёд і востры калаўрот выкідаў белую шкляную крупу, а потым на лёд выплёхвалася вада і ён рабіўся цёмным.

Я не злавіў ні рыбіны. Ні разу не адчуў радасці і хвалявання, калі напінаецца жылка, а пад ільдом торгаецца нябачная рыбіна. Рака не прыняла мяне, не пазнала. Я не пакрыўдзіўся, бо ведаў, што ў мяне яшчэ ёсць чатыры дні, чатыры доўгія ночы, каб прахоплівацца, глядзець у чорна-сіняе акно і думаць пра раку, пра лёд і пра тое, што я амаль не магу жыць без гэтай замерзлай ракі, падобнай на бінт, здзёрты з маёй раны.

Глыбіня

Цяжка знайсці параўнанне «непараўнальнаму». Шчупак, вагой кілаграмы чатыры-пяць, на шасціметровай глыбіні, хапае блешню... Ты спрабаваў выцягваць з глыбокага калодзежа поўнае вядро? Падняў на колькі метраў, а яно ў ваду. Калаўрот круціцца, ланцуг грыміць, вядро сыходзіць пад ваду, апускаецца на дно, ланцуг правісае. Прыкладна так бывае са спінінгам, са шчупаком... Толькі разам з моцнай і важкай рыбінай адрываецца і выскоквае сэрца рыбака.

Шчупака не злавіў, але ёсць што ўспомніць.

Кніжка

Калі напісаць кніжку пра рыбалку, то яна будзе пра адзіноту. Салодкую, горкую. А калі пра нешта іншае, то гэта не пра рыбалку.

Слупы ў тумане

Бачыў зоры, памножаныя люстрам возера. Бачыў аблокі, якія хутка ляцяць у ваду і рыб, якія плывуць скрозь аблокі.

Але найчасцей прыгадваецца сціплы бела-шэры краявід з нізкім і шчыльным туманам. Раніца, шаша, возера разлілося і па-над вадой туман. З гэтага туману вытыркаецца некалькі тэлеграфных слупоў. Прагінаецца дрот. Ніжніх частак слупоў не відаць, іх закрывае туман. Але слупы адлюстроўваюцца ў вадзе.

Кідаеш ровар на беразе, пад адхонам шашы, скідаеш гумовыя боты, бо ведаеш — кароткія, штаны здымаеш. Бярэш абутак і адзежу ў адну руку, вуду ў другую. Ступаеш у ваду, адчуваеш, як яна апякае холадам, і ціха ўваходзіш у вільготны туман, брыдзеш да другога слупа. Ідзеш, ціхая вада пачынае рухацца, адлюстраванне слупа выгінаецца. Акрамя вады, туману і слупа нічога не бачыш. Яшчэ трохі і дабрыдзеш па глыбокай вадзе да наступнага слупа, да пагорка, на якім ён стаіць. Падыходзіш і бачыш, а той пагорак, тваё сакрэтнае месца — занятае. Пад слупам незнаёмы дзядзька, а тры яго доўгія вуды ляжаць веерам, нацэленыя ў бок возера. Дзядзька абарочваецца і паказвае, каб не падыходзіў, каб ішоў далей.

А куды далей? Ну, хіба не крыўдна?

Зялёная канава

Мужчына ехаў на ровары, я ішоў. Мужчына — Мікола Пігулеўскі. Ён прыпыніўся побач са мной. Мне адзінаццаць, а яму за сорак. Але ён выбраў мяне, можа, таму, што бачыў з кніжкай у руках. Дзе рама, там прывязаны пук жоўтых бамбуковых трохкаленак, на рулі дерманцінавая торба. У торбе сем ладных карасёў, такіх, як мужчынская далонь, але таўсцейшых. Карасі яшчэ хліпалі жабрамі. Пігулеўскі сказаў, каб я не лавіў на возеры, а лавіў на канаве. Але туды трэба ісці рана, нават вельмі рана. Папрасіў, каб я нікому не расказваў пра патаемнае месца насупраць нахіленага чорнага слупа. Як кожны шчаслівы чалавек, ён аддаў мне бляшанку з чорна-чырвонымі, вяртлявымі чарвякамі.

Яшчэ і чатырох не было, а я ішоў па бязлюдным гэпэ да возера з вудай. У кішэні старога школьнага пінжака ляжаў кавалак батона, у другой ножык, у лацкане запасны кручок.

Канава за возерам. Яна хоць і нешырокая, але не пераскочыш. Трава вакол зялёная, высокая, сакаўная. Аер, чарот, канюшына і такая, з мяцёлачкамі, якія карціць сашморгнуць, каб даведацца пеўнік ці курачка. Вада ў канаве па грудзі, цёплая, як какава, над ёй шэрая пара, бо цячэ вада са шклозавода, з усходу на захад. Я знайшоў месца насупраць слупа, там трава пакамечаная, прытаптаная. Разматаў вуду, уздзеў чарвяка, ціха закінуў. Паплавок, зроблены з корка і пёрка, боўтнуўся і ляніва паплыў. Праз паўгадзіны надакучыла закідаць, чапляць свежага чарвяка і я вырашыў пайсці на возера, бо падумаў, што кульгавы Пігуля падмануў. Зрабілася зябка, ногі ад расы змоклі. Я еў батон, злаваўся, вуда ляжала на траве. Камяк батона захрас у роце, не паспеў пражаваць, бо паплавок плыў супраць плыні і даплыў амаль да таго месца, дзе я стаяў. Я схапіў вудзільна і пацягнуў, яно выгнулася. Вялікі карась узняўся па-над вадой. Паспеў заўважыць яго рот, чорны хвост і прыціснутыя да белага пуза плаўнікі. Карась пляснуўся гучна і цяжка, бокам. І я паваліўся ў зялёную траву. Ляжаў, як забіты, але ўваскрос, падняўся. Мой першы карась адарваўся разам з кручком. Пальцы калаціліся, не слухаліся, кручок з пінжака не выдзіраўся і я адчайна выразаў яго ножыкам. У той дзень злавіліся два карасі, а потым парвалася жылка, і я застаўся без кручка і грузіка, але з рыбай.

На наступную раніцу, яшчэ сонца не ўзышло, прыбег на зялёную канаву з сябрам. Мы злавілі восем карасёў, тоўстых, цяжкіх. Кручкі больш не адрываліся.

Трэцяга разу не было, мяне завезлі ў вёску на ўсё лета.

А сябар схадзіў. Пахваліўся злоўленай рыбай. На канаву прыйшлі дарослыя хлопцы з сакам і за два дні пералавілі ўсіх карасёў. Яны не баяліся, што ад жоўтай і цёплай вады пад пахамі павыскокваюць болькі, якія нясцерпна свярбяць і доўга не гояцца.

Канава засталася. Вады ў ёй амаль няма, а тая, што цячэ — смярдзючая. Трава па берагах па-ранейшаму зялёная-зялёная: аер, канюшына, і гэтая, у якой мяцёлачкі. Я сашморнуў адну — курачка, расцёр у пальцах, і пайшоў дамоў.