Владимир Степан - Няўлоўнае

Калі вяртаемся з рыбы, то на таполях крэкчуць вароны, жоўтае сонца свеціць у спіну, і мы з Валодзькам ледзь круцім педалі.

Трыццаць гадоў таму ўсе старыя таполі спілавалі, шашу зрабілі шырокай. І цяпер той шчаслівы кіламетр пралятаеш на машыне за мінуту. Усяго за мінуту...

Мост

Тарфяныя буры прыносіў усходні вецер. Неба рабілася цёмна-бэзавым, а балота пачынала хвалявацца і хістацца. Здавалася, што вада ў кар’ерах закіпае. Якая тут рыбалка? Трэба ўцякаць. На роўным балоце, на карычневым полі, якое вакол балота — няма дзе схавацца.

Трэба паспець даехаць да чыгункі, да моста. Вецер збівае, валіць, здаецца, што падхопіць разам з роварам, закруціць, падкіне і потым шпурне. Вецер распранае, здзірае пінжак, замятае карычневым торфам сцежку. Баюся азірнуцца, бура мяне даганяе.

Мост. Сяджу на кукішках пад бетоннай сцяной, далонямі закрываю твар, затыкаю вушы. Карычневы туман. Торф лезе ў вочы, вушы, цяжка дыхаць. Карычневая цемрадзь пануе вакол і вецер скуголіць пад мостам, але пашанцавала. Паспеў схавацца. Я зусім адзін і мне страшна.

Вецер сціхае. Пачынае ісці карычневы дождж.

Калі праз гадзіну прыязджаю дамоў, то торф у шкарпэтках, у кішэнях, у вушах. Уражанне такое, што я злеплены з торфу, як брыкет.

На балоце была бура, а ў гэпэ вецер толькі бялізну з балконаў паскідаў, шыфер і бляху паздзіраў з дахаў, колькі дрэваў паваліў. А дажджу — ні кроплі.

Пасля тарфяной буры рыба не ловіцца тыдзень.

Павута

Дні кароткія, вада празрыстая і яркая, быццам фарбы ў яе налілі, не пашкадавалі. Рака адлюстроўвае неба, і калі ўглядацца, то можна ўбачыць рыскі павуты, якая ляціць, а можна сказаць і плыве, бывае за жылку чапляецца. Але павуцінкі такія бязважкія, што тонкая жылка і не хістаецца, быццам і не заўважае тых дотыкаў.

А рыба, выцягнутая з глыбіні неба кастрычніцкім празрыстым днём, зда­ецца халоднай, як поўня, амаль ледзяной.

Пералётныя птахі, як радок напісаны на шкле, бязгучна з’яўляюцца на паверхні, побач з паплаўком. Але гэтыя запісы знікаюць так хутка, што прачытаць не паспяваеш. Восенню рыбакі шкадуюць, што светлыя дні кароткія, што пралятаюць, як павуцінкі.

Рэкі

Сож, Прыпяць, Волма, Бярэзіна, Нёман, Бесядзь, Віхра, Ушачка, Свіслач, Днепр, Дзвіна, Ліпа, Іслач. Прамаўляю і хвалююся. Словы цякуць і пераліваюцца, бо жывыя.

Віцька

Віцька, мой вясковы прыяцель, ловіць рыбу сеткамі. Сеткі старыя, з шэрых нітак, з каменнымі грузкамі, з паплаўкамі з бяросты. Добра «абсаджаныя». Віцька ўвесь час іх рамантуе, папраўляе, наводзіць, мые шампунем, сушыць у двары на штыкетніку, старанна перабірае. Ён ловіць столькі, каб рыба была на стале. Не больш і не менш. Я з вудай, ці спінінгам магу налавіць больш, чым ён сваімі шэрымі сеткамі.

Другі год Віцька спрабуе злавіць вялікага сома, я ведаю пра таго сома, чуў, як ён плёхаецца. Аднойчы думаў, што брыла высокага берага ў раку абрынулася. Але берагі там нізкія, топкія. Віцька яго на свае вочы пару разоў бачыў. Кажа, што рыбіна пуды на два з паловай. Віцька адмыслова ставіць сеткі на шляхах вялізнай рыбіны, сварыцца, калі сом прабівае ў старых сетках дзіркі, блытае, ірве іх, зацягвае ў траву, скручвае. Віцька расказвае пра сома-саперніка, як капітан Ахаў пра свайго Мобі Дзіка. Расказвае з павагай і з мацюкамі.

Мінулым летам у адну з сетак трапіўся сомік. Невялікі, большы за кілаграм, чорны, вусаты і трохі пачварны, галава як палова тулава. Віцька акуратна выблытаў яго і выпусціў у раку, на глыбокім месцы.

У той цёплы жнівеньскі вечар я лавіў галаўня, але няўдала. Віцька даў мне шчупака, каб я не ішоў дамоў з пустымі рукамі.

Рэчка Ліпа

На Ліпу мяне васьмігадовага прывялі старэйшыя стрыечныя браты. Каб не замінаў ім, пакінулі на беразе, загадалі ў раку не лезці, бо тут плёс, тут глыбака, з галавой, а самі пайшлі купацца за паварот. Мне засталася вуда — дубец з ляшчыны, і бляшанка з ружовымі даджавымі чарвякамі.

Я закінуў вуду і стаў чакаць. За паваротам, за высокай травой і кустамі алешніку браты купаліся, смяяліся, крычалі, а я чакаў. Падлеткі купаюцца доўга. Мой паплавок-бомбачка плаваў-плаваў, а потым знік. І вудзільна пасунулася, да вады дакранулася, ледзь паспеў схапіць. Рыбіна цяжкая і вялікая сагнула вуду і хадзіла пад вадой. Я цярпеў, спрабаваў даць рады, а потым пачаў крычаць, клікаць на дапамогу. Спачатку прыбег адзін брат, той, які маладзейшы, а потым, з адзежай у руках, старэйшы. Шчупака мы выцягнулі.

Як ён злавіўся, зразумець не змаглі. Ён ляжаў на зялёнай траве. Прыгожы і бліскучы, хліпаў зебрамі, біў хвастом, выгінаўся.

Браты, якіх я любіў і люблю, угаварылі мяне малога таго шчупака адпусціць. Я вагаўся, адмаўляўся, але яны ўгаварылі. Пераканалі, а за згоду дазволілі пакупацца.

Я заплакаў ад крыўды і шкадавання толькі тады, калі плыў па-сабачы на нізкі бераг Ліпы. А што, у вадзе слёз не відаць.

Касцюкоўскае возера

Касцюкоўскае возера я пераплыў гадоў у адзінаццаць. Дзе на спіне, дзе па-сабачы, але пераплыў і выпаўз, лёг на далёкім беразе. А вось бацька майго аднакласніка не здолеў, хоць і быў мараком, хоць і насіў цяльняшку. Праўда, былы марак-чарнаморац перад заплывам віна напіўся. Ён ішоў да вады, пахістваўся і распранаўся, кашулю кінуў на траву, саколку сцягнуў праз галаву, потым, каля вады чаравікі зняў і штаны-клёш.

Летні вечар задушлівы, гарачы, цёмны. Вось марак і вырашыў паказаць сваім сябрам, як трэба плаваць. Ён забег у ваду і адразу паплыў. І яго сябры, і мы — падлеткі, бачылі, як марак размахвае рукамі і хутка аддаляецца. Потым плёханне сціхла. Колькі часу ўглядаліся ў цемру, у алейны спакой чорнабэзавай вады, у кроплі ліхтароў, на тым беразе, за полем.

Пошукі тапельца пачаліся раніцай. Спрабавалі злавіць невадам. Цягаліцягалі, але марна. Адно некалькі карасёў улезла ў сетку. Людзей на беразе сабралася, як на базары. Расказвалі, як марак ішоў, як плыў, напрамак паказвалі. Апоўдні прыехалі гомельскія вадалазы. У іх шэрыя балоны з кіслародам, чорныя ласты, маскі, ліхтарыкі. Але праз дзве гадзіны вадалазы змерзлі, кісларод скончыўся, тапельца не знайшлі.

Адзін з сяброў марака працягваў пошукі, бо быў п’яны. Казалі, што неўзабаве і ён не ўсплыве. Але раптам ён закрычаў, каб хутка падалі прасціну, бо ён стаіць на назе тапельца. Падалі стракатую радзюжку, бо прасціны не было. Выцягнулі не тапельца, а чорную слізкую пакрышку. Хоць і стаяла спёка, але ў возеры не купаліся, рыбу не лавілі.

Тапельца знайшла цётка, якая павяла на той бераг казу, бо там трава нестаптаная. Марака гайдалі хвалі пад самым берагам у маладым трыснягу.

Праз два дні пасля пахавання тапельца на возеры пачалі купацца, лавіць рыбу. Вось тады я і пераплыў яго. Дзе на спіне, дзе па-сабачы.