Кузьма Черный - Радасць жанчыны (на белорусском языке)

I раптам стала шкада Ганне ўсiх гэтых людзей. Прапала свая ўласная крыўда, зусiм прапала, без следу. I брат Аляксей, якi пабiў нядаўна яе, стаў родным i блiзкiм. Стала невыразна шкада яго, хворага i ад гэтага сярдзiтага чалавека; хворага ад вечнай цяжкай працы, хворага ад жыцця, якое ад дзядоў i прадзедаў цягнецца для чалавека, вось тут, у гэтых шэрых палях, не як радасць, а як смутак.

I далей думала Ганна:

"Што ж рабiць тут такое, каб зжыць гэта ўсё? Што мне сказаць тым людзям, каб уразумелi яны, што гэта ўсё ад цемнаты ў iх, ад беднасцi, ад гразi, ад убогасцi жыцця?! А нешта трэба рабiць, цягнуць некуды гэтых людзей..."

I паволi перайшла Ганна па кладцы цераз рэчку i са сваiмi думкамi пайшла цiха па полi, у бок вёскi на тым баку. I ад думак нiчога не прыкмячала вакол сябе.

V

Ад вёскi гул разыходзiўся па полi - густы гул людскiх галасоў.

Ганна гэта чула, падыходзячы к вёсцы, i думала:

"Пэўна, б'юцца цi сварацца на вулiцы, а ўсе глядзяць з радасцю, што паглядзець ёсць на што".

I ўвайшла Ганна на вулiцу.

А там, на прызбе каля хаты i на зямлi, сядзяць людзi, сярод вулiцы грамадою стаяць. Многа народу - вёска ўся.

Падышла Ганна блiжэй.

I тут стала раптоўна цiха, а на прызбе стаяла ва ўвесь рост незнаёмая жанчына, адзетая ў сiнiм, падстрыжаная.

Усмiхалiся ядавiтымi ўхмылкамi бабы i мужчыны ў грамадзе, гледзячы на гэтую жанчыну. I чула Ганна ззаду галасы цiхiя:

- Бач, бач, пад'язджаць строiцца...

- Цiха, пачне зараз песеньку спяваць...

- Соладка спявае, ды горка слухаць...

- Што гэта тут? - запытала Ганна.

- Ды гэта з горада, ужо другi раз прыехала, лахудра гэтая; па вёсках строiцца аб'язджаць. Падгаварвае на нешта, - адказалi Ганне.

А другi голас прыбавiў:

- Усё ўбiвае ў голавы, што не гэтак, кажа, жыць трэба, як мы жывом... Тфу...

Працiснулася Ганна блiжэй к хаце, цiкавасць брала, - што скажа яна, калi гаворыць, што не так жыць трэба; чаму вучыць будзе?!.

I тая пачала гаварыць...

...Вось падышла Ганна яшчэ блiжэй, чуе добра вядомае ў словах "стрыжанай". Гаворыць яна пра цемнату жыцця, пра тую горкасць, якой поўна ў гэтым жыццi.

"I адкуль яна ўсё ведае? - мiльганула думка ў Ганны. - Няўжо i там недзе, адкуль яна прыехала, так сама людзi жывуць?"

А пасля чуе Ганна, чаму вучыць "стрыжаная".

I паўтараюцца ў Ганны выказаныя "стрыжанай" думкi:

"Свету для жыцця не трэба шукаць далёка, пакiнуўшы свае цёмныя хаты. Свет для жыцця тут, у гэтых хатах трэба зрабiць. Самiм шукаць гэтага свету, тады згiне i цемната, i горкасць, i слёзы жыцця. Палявыя загоны павiнны радаваць вока, днi павiнны прыносiць светлую радасць. Зжыць беднасць, зжыць убогасць жыцця".

"А як зжываць?" - падумала Ганна i падышла блiжэй.

А тая гаварыла:

- Усюды самому трэба iсцi, бо сам лепш ведаеш свае патрэбы... Вось тут кабеты гэтых глухiх вёсак многа маюць патрэб, ды нiколi яны не здавальняюцца. З пялёнак i да самай смерцi заўсёды жыве тут жанчына ў горы, у гразi i нiколi не выбiраецца з гэтага, бо не ведае дарогi, па якой бы выйсцi к свету. Горасць абхватвае ўсё жыццё, жыццё ўсiх, а загэтым трэба ўсiм разам i выходзiць на светлую дарогу, бо адзiн, сам па сабе, усё роўна нiчога не зробiць. Затым вось i жыла цёмнаю жанчына ў вёсцы, ды i ўсюды, што была яна сама па сабе, адна. Трэба быць усiм разам, трэба арганiзавацца... Трэба цягнуць на новую светлую дарогу ўсiх, хто зразумеў ужо ўсё гэта, не павiнен маўчаць, а павiнен рабiць новую справу. Хто знае так глыбока вясковае гора, як не вясковая жанчына?! А затым яна павiнна ўзяцца шчыра за тое, каб зжыць гэтае гора. Адзнакi новага, светлага - гэта грамата, разумнае жыццё, праца ў органах, якiя цягнуць усю грамаду да лепшага жыцця. Адзнакi старога - гэта забабоны, несвядомасць, беднасць, гразь. А ад гэтага хваробы, непатрэбная злосць, сваркi, уся горасць жыцця...

I падышла Ганна блiжэй к "стрыжанай".

"Пагавару я з ёй, - думала Ганна, - пагавару, калi кончыць, распытаю ўсё".

VI

Адвячоркам iшла паволi Ганна вулiцаю з той, што гаварыла. Падышла к ёй Ганна як бы нясмела, цiха, калi ўсе пачалi ўжо разыходзiцца. Зразу тая зразумела Ганну, зразумела, што ляжыць нешта цяжкiм каменем на Ганнiнай душы. I была з Ганнай прыветлiваю. Прыпомнiлася Ганне, як некалi, у маладыя гады, сястра-нябожчыца была такою для яе, ды памерла ў маладосцi. I сказала Ганна па дарозе аб усiм, што было ў яе нявыказанае. А тая раптам, як сястра, пачала пра сябе гаварыць.

Яна рабочая, з горада. Радзiлася ў вёсцы, жыла ў беднасцi ды ў горы, а пасля, даўно ўжо, у горадзе ўдалося на фабрыку паступiць. А цяпер яна працуе ў жанаддзеле.

"Дык вось адкуль ведае яна наша жыццё", - думала Ганна.

I хацелася тады ёй выказаць гэтай незнаёмай, але ўжо блiзкай жанчыне ўсё, што перадумала, што перажыла. Хацелася сказаць i пра хворага i сярдзiтага ад гэтага брата Аляксея, пра тое, як сёння ранiцою даў ёй у плечы i як яна цяпер яго шкадуе; хацелася гаварыць пра тыя нудныя гаворкi, якiя вядуцца на вулiцы жанчынамi ў святыя днi...

- Ты тутэйшая? - запыталася тая ў Ганны.

- Не, вунь з тэй вёскi, за рэчкай.

- Дык заўтра ж я ў вас буду, сход ззаву i гаварыць будзем...

I тады закалацiлася ў Ганны нешта вялiкае i радаснае. Нешта расчысцiла Ганнiны думкi, i стала фармавацца ў iх веда, што рабiць... Аж павесялела Ганна...

У той вечар з лёгкiмi думкамi iшла яна дадому змрочным полем.

"Вось стрэнуць мяне дома зноў упрокамi, - думала Ганна, - а я буду гаварыць iм аб тым, што прынесла сюды гэтая жанчына, заўтра скажу я ўсiм аб тым, што стала мне ясным сягоння; папярэджу я словам сваiм прыезд к нам заўтра гэтай старшай нашай сястры. Няхай я першая, можа, пакуль што адна, але падтрымаю гэты светлы прыход у маю вёску, бо прыход гэты - збавенне ад горычы жыцця..."

Было ўжо цёмна на полi, як Ганна падыходзiла к вёсцы. Быў цяжкi туман над старой вёскай, ды лёгкiмi i новымi былi думкi ў жанчыны.

1925