Аркадий Чернышевич - Калiнiшын зяць (на белорусском языке)

Стась Парахня, увогуле маўклiвы i пануры, выпiўшы чарку, рабiўся гаваркiм i кожны сказ пачынаў са слова "што".

- Што ў гэтай хаце ёсць мужчына... Што з iм можна пасядзець i пагутарыць. Што ты, брат, малайцом! - Ён падмiргнуў Калiнiсе - i на стале з'явiлася другая бутэлька.

- Што, брат, Мiкiта, плацi за сваю долю.

- Я? Я заплачу! У Мiкiты Бычка ёсць!

I Мiкiта засунуў руку ў кiшэню сваiх старых, мо сотню разоў латаных штаноў, абмацаў сваю бравэрку i нашкроб пяць рублёў.

- Што добра, то добра, - сказаў Стась Парахня. - На гэтыя бяром яшчэ чвэртку.

I на стале апынулася чвэртка.

Што было потым, Раман не ведаў. Ён толькi памятаў, што Мiкiта Бычок, гэтае паскудства, абiбок i злодзей, лез да яго цалавацца, абдымаўся i крычаў:

- Малайчына, Калiнiшын зяць! Ты не дурань. Н-не! Ты не дурань.

- Сынок, - сказала яму назаўтра Калiнiха, - у нас сена канчаецца. Папрасiў бы ты ў старшынi, каб выпiсаў якi цэнтнер.

Такая просьба не спадабалася Раману. Раней у хаце нiколi не было гутаркi пра сена. Аднак, iдучы дамоў, ён зайшоў у канцылярыю калгаса. Там, акрамя старшынi, нiкога не было. Пажылы, сiвавусы бухгалтар, не ўзнiмаючы галавы, нешта мармытнуў у адказ на прывiтанне Рамана. Старшыня, вiдаць, сабраўся некуды iсцi. Гэта быў чалавек гадоў сарака, нiзкi, але не тоўсты, вузлаваты i не надта рухавы.

- Кажаш, сена, - прамовiў ён, зiрнуўшы на Рамана. - У Калiнiхi, выбачай, у тваёй цешчы, павiнна быць сена. Яна ж i ў ляснiцтве нямала накасiла. Ты, вядома, гэтага не ведаеш, увосень толькi з армii вярнуўся, а ў нас шмат гутаркi было праз гэтае сена. Парахня Стась ёй даў сенажаць, а Мiкiта Бычок касiў. У нас жнiво было, гарачы час, а твая нi адна ў поле не выйшла.

Раман пачырванеў.

- Ты тут, вядома, нi пры чым, аднак скажы мне, чаму твая жонка на работу не ходзiць? Што яна хварэе, цi што?

Не ведаў старшыня, што сам падказаў Раману, як выкруцiцца.

- Хварэе, Мiкалай Пятровiч.

- Гм. Дык ты лячы яе. Што гэта за жонка, калi хварэе. Маладая хварэе, а як пастарэе, тады што? Будзеш нi халасцяк, нi ўдавец.

- Павязу ў бальнiцу...

- Вязi. А наконт сена што табе сказаць. Не выпiшу я табе сена, а саломы калi ласка. Цэнтнера паўтара дадзiм. Сцяпан Андрэевiч, - сказаў бухгалтару, выпiшы Раману саломы.

Бухгалтар нарэшце ўзняў галаву, зiрнуў злоснымi калючымi вачыма i на Рамана, i на старшыню i забурчаў:

- Гэтым Калiнiхам вечна мала... Можа пшанiцы цэнтнеры два выпiсаць?..

- Пiшы, пiшы, Сцяпан Андрэевiч, - падагнаў яго старшыня i зноў звярнуўся да Рамана: - Скажы праўду, Раман, як ты прыжываешся на гэтым хутары?

- Пакрысе, Мiкалай Пятровiч...

- Пакрысе, кажаш. Глядзi, не ўкацiся ў гразь. Я тут год працую, але трохi ведаю пра тваю цяперашнюю сям'ю. Кепскае людзi гавораць...

Раман хацеў пярэчыць.

- Не крыўдуй. Я з табою па-таварыску гавару. Ведаю, што табе непрыемна. Ты, брат, перавыхоўвай iх. Вядзi сваю лiнiю i не паддавайся. А хутары мы хутка лiквiдуем. Цябе першага ў вёску перасялю. Згодзен?

- Згодзен!

- Ну дык трымайся.

Раман iшоў дамоў, i супярэчлiвыя думкi блыталiся ў яго галаве: "Лёгка гаварыць старшынi, - думаў ён. - А каб паставiў яго на маё месца..." Ён нёс у кiшэнi паперку на атрыманне саломы i загадзя ведаў, як абурыцца цешча, што не выпрасiў сена. Але, на вялiкае здзiўленне, цешча не абурылася, а ўзрадавалася.

- Саломы? - перапытала яна. - Паўтара цэнтнера! Ну малайчына, сынок! Подсцiлу няма, парсюкi i карова хутка ў гнаi будуць плаваць.

- Подсцiлу? - здзiўлена запытаў Раман. А ён думаў, што i сапраўды няма чым кармiць карову.

- Вядома ж подсцiлу, - адказала яму Калiнiха. - Без подсцiлу, сынок, i гною не будзе, а без гною на гародзе нiчога не вырасце.

Раман прамаўчаў, хоць у грудзях у яго ўсё кiпела.

- Рамано-ок! - гукнула яго Надзя. - Iдзi глянь, што я табе купiла!

Раман падышоў. Надзя трымала ў руках наручны гадзiннiк. Раман зiрнуў на яго, i яму здалося, што ён недзе бачыў гэты гадзiннiк з чорным цыферблатам i ружай вятроў.

- Дзе ты яго ўзяла?

- Купiла.

- У каго?

- Рамано-ок! Я ж не ўкрала... Чалавек прадаваў, а я купiла. Дай я надзену табе яго на руку.

- Не трэба.

- От якi ты! - пакрыўдзiлася Надзя. - Тады я яго схаваю.

Тым часам цешча паставiла на стол вячэру i выняла з шафы бутэльку.

- Iдзi вячэрай, сынок. Ды шклянку выпi. Ты сёння малайчына!

Калi прыемнае цяпло разлiлося па жылах, настрой Раманаў палепшыўся.

- А ў мяне старшыня пытаў, чаму ты на работу не ходзiш, - паведамiў ён Надзi.

- Што ты яму адказаў? - запытала яна.

- Сказаў, што ты хворая.

- Во правiльна, сынок! - узрадавалася цешча. - А Надзя ж i сапраўды хворая.

Пакуль Раман вячэраў, жанчыны пашапталiся памiж сабой i абедзве падышлi да стала.

- Рамано-ок, - сказала Надзя, - мо б мы заўтра ў мястэчка з'ездзiлi.

- Чаго?

- Да цёткi мне трэба.

- Да якой цёткi?

- Да маёй стрыечнай сястры, - растлумачыла Калiнiха. - Удава яна. Чацвёра дзяцей гадуе. Старажыхай робiць, якi там заробак! Гаруе, бедная, а цяпер захварэла. Няхай бы Надзя завезла ёй чаго-небудзь ды пабыла там дзён колькi пры дзецях.

Раней нi ад цешчы, нi ад жонкi Раман не чуў, што ў мястэчку ў iх ёсць нейкая радня.

Аднак калi яму налiлi яшчэ адну шклянку, ён ужо сам рад быў памагчы той гаротнай удаве.

Назаўтра Раман сказаў брыгадзiру, што павязе жонку ў бальнiцу. Ён запрог каня i прыехаў па Надзю. Яна ўжо была гатова. Пакуль садзiлiся на воз, Калiнiха вынесла вялiзны, нечым напакаваны кош.

- Гасцiнцы сястры, - растлумачыла яна Раману. - Толькi асцярожна, бо тут i яйкi ёсць, каб не разбiлiся.

З мястэчка Раман прыехаў адзiн. Надзя вярнулася праз тыдзень, схуднелая i вельмi кволая.

VI

Iшоў дзень за днём. I Раман паступова прывыкаў да свайго становiшча. Iншы раз задумваўся. Прыходзiла жаданне ўцячы, але Надзя, якую ён цяпер любiў яшчэ больш, i дзiця, якога чакаў, сцiралi такое жаданне. Ён нават не заўважаў цiкаўных i не вельмi спагадлiвых позiркаў сваiх таварышаў па рабоце. На дзяўчат не звяртаў увагi, не адказваў на iх жарты, бо Надзя не цярпела гэтага. Яе часамi ахоплiвала нейкая хваравiтая рэўнасць. Надзя без прычыны накiдвалася на Рамана нават тады, калi яму прыходзiлася пазней вярнуцца з работы. Ён у такiх выпадках быў удзячны Калiнiсе, якая заўсёды заступалася за яго.

Аб тым, каб схадзiць у клуб на танцы або ў кiно, не магло быць i гутаркi. Надзя не хадзiла нiкуды сама i не пускала яго.

А жыццё на Калiнiшыным хутары iшло сваёй дарогай. Раман нават не спрабаваў павярнуць яго ў iншы бок. Ён разам з жанкамi разводзiў брагу, гнаў гарэлку. Але калi аднойчы, стоячы каля самагоннага апарата, пакаштаваў першаку, то не паспеў абцерцi губ, як Надзя сказала яму:

- Калi гнаць самагонку i самому пiць, то на чорта яе гнаць.

- Я толькi пакаштаваў.

- Каштуюць языком, а не горлам.

Больш гаворкi не было, але Раман зразумеў сваё месца i хутка асвойваўся з iм. Затое ў кожную нядзелю ў хаце было шумна i весела. Акрамя Мiкiты Бычка i Стася Парахнi прыходзiлi выпiвакi з iншых вёсак. Некаторыя куплялi гарэлку i iшлi дамоў, некаторыя пiлi на месцы. Такiх Раман любiў лепш. Варта было чалавеку выпiць шклянку, i ён ужо зваў Рамана: