Масей Седнев - Раман Корзюк (на белорусском языке)

З двума сьледчымi ў габiнэт увайшоў Раман Корзюк. Наступiла цiшыня, якой нiхто не парушаў. Сьледчыя адыйшлiся, як-бы ня хочучы перашкаджаць i назiралi зводдаль. Камоцкая, седзячы, бяз нiякага, здавалася, зьдзiўленьня, спакойна i моўчкi глядзела на Рамана, сваiм поглядам шукаючы яго вачэй, якiя ён хаваў пад спушчанымi павекамi. Але гэта цягнулася можа якую тысячную долю сэкунды i Раман, пад пiльным поглядам Валiных вачэй, зiрнуў на яе i iх кiдкiя погляды зьбеглiся, збочлiва i коратка. З iх нiхто яшчэ не сказаў нiводнага слова.

- Рамантычная сустрэча не ўдалася, пачнём рэалiстычную. Можа гэта ўдасца лепей! - ня вытрымаў Палiтыка, з халоднай усьмешкай паглядзеўшы на сваiх сяброў-сьледчых. - Грамадзянiн Корзюк, сядайце!

Корзюк сеў за сталом насупраць Валi. Селi й сьледчыя за асобны столiк.

- Валя Камоцкая, вы ведаеце Рамана Корзюка? - пачаў Палiтыка. - Усё душэўнае вы мусiце цяпер адкiнуць! Адказвайце на маё пытаньне: вы ведаеце Рамана Корзюка?

- Вы ведаеце добра, што гэта лiшняе пытаньне.

- Раман Корзюк, вы ведаеце Камоцкую?

- Валя, падумай толькi - нiчога ня сталася. Усё будзе добра! Чаго ты нахохлiлася? Сягоньня мы вялiкiя акторы! Грайма-ж!

- Ц-с-с. Адказвайце на пытаньне!

- Ня зьдзеквайцеся!

- Бацькоў i сястру Рамана Корзюка ведаеце, Камоцкая?

Валя Камоцкая глядзела на Рамана i ня ведала, што гаварыць.

- Валя, гавары! Гавары! Нiчога ня бойся! Усё, як было! Толькi гавары годна! Грай! Чым большай ты будзеш акторкай, тым больш будуць задаволеныя табой нашыя рэжысэры.

- Не хачу я граць!

- Правiльна - граць ня трэба! Валя Камоцкая, адказвайце на маё пытаньне! Бацькоў i сястру Рамана Корзюка вы ведаеце?

- Нiкога i нiчога я ня ведаю... Досыць... Досыць мучыць мяне...

Валя Камоцкая зайшлася гiстэрычным плачам, рукамi закрыўшы свой твар. Сьледчыя пераглянулiся мiжсобку. Двое з iх узялi пад рукi Камоцкую i вывелi яе ў суседнi пакой, пакiнуўшы дзьверы адчыненымi. Корзюк бачыў, як Валю пасадзiлi там на дыван. Немаведама адкуль узяўшыся, моўчкi цьвёрдаю хадой перасекла пакой "Галя", тая самая "Галя", што сустракала Корзюка на першым яго допыце тут. "Галя" села каля Валi i сьледчыя вярнулiся.

- Нiчога! Пасядзiць трохi i ачухаецца. Гэта яшчэ нiшто! А тымчасам паклiчам сюды яшчэ аднаго героя.

Палiтыка пазванiў i прывялi Шаркевiча.

- Пазнаеце адзiн аднога, сябры?

Раман пакiнуў пытаньне без адказу.

Палiтыка пачаў званiць. Хутка ў вялiкi пакой Палiтыкi ўвялi пад зброяй пяць чалавек, у тым лiку i Генадзя Кандраценю. За сьпiною ў кожнага з iх пасталi чырвонаармейцы з вiнтоўкамi. Як толькi прыведзеныя селi, увайшлi двое ў ваеннай форме, на выгляд - высокае начальства. Палiтыка i двое ягоных паплечнiкаў павайсковаму аддалi iм чэсьць. Высокае начальства села за стол, пакрыты чырвоным сукном. Паабапал начальства селi сьледчыя. У пакой "Галя" ўвяла Камоцкую.

Узьняўся Палiтыка:

- Гэта яшчэ ня суд. Суд будзе. Справядлiвы, але бязьлiтасны суд.

Палiтыка сеў, а адзiн з высокага начальства - высачэзны i кантаваты падняўся, вiдавочна, прызвычаены гаварыць стоячы.

- Я займаюся даўно вашаю справаю, арыштаваныя! - пачаў ён. - Канешне, ня толькi вашаю аднэй справаю, а й сотнямi падобных. Карацей - я вывучаю нацдэмаўскую справу ва ўсебеларускiм маштабе. Але я не гэта хачу сказаць. Я тут зараз хачу падчыркнуць адзiн факт, якi вы, можа, не дастаткова ясна ўяўляеце сабе, а менавiта зьнiтаванасьць нацдэмўскай кантррэвалюцыйнай шпiгунска-дывэрсыйнай арганiзацыi, сцэнтралiзаванасьць яе. Ды як-бы нi была сцэнтралiзаваная гэтая арганiзацыя, цэнтра, я ўпэўнены, вы ня ведаеце, i такому адгалiнаваньню, як, скажам, ваша ў Вышэйшым Пэдагагiчным Iнстытуце можа здацца, што яно нi з кiм i нi з чым ня зьвязанае, што яно самастойнае, народжанае мясцовымi ўмовамi, нявiннае, бяз мэты i кiрунку адгалiнаваньне. Болей таго - вы можаце сказаць, што вашая ячэйка (умоўна назаваём яе гэтак) жыла штодзённым студэнцкiм жыцьцём i нiчога такога не рабiла, чаго-б нi рабiлi i ўсе. I мы гатовы нават згадзiцца з гэтым. Бальшыня членаў (бяручы гэта слова не фармальна) вашай нацдэмаўскай ячэйкi ў Пэдiнстытуце, сапраўды, усяго толькi й рабiла, што чытала забароненую нацыяналiстычную лiтаратуру, шукала яе, i найчасьцей шукала яе таму, што яна забароненая лiтаратура. Бальшыня з вас ня лiчыла гэта нейкiм праступствам перад савецкай уладай. I я нават скажу тут, што ў дадзеным выпадку ня вы вiнаваты перад савецкай уладай, а яна перад вамi. Бо-ж гэта яны, мясцовыя органы савецкай улады, пазбавiлi вас гэтай лiтаратуры. Пад рубрыкай забароненай лiтаратуры апыналася найiстотнейшая частка беларускай лiтаратуры, i нам зусiм зразумела ваша прыродная, натуральная цяга да яе. I гэта нiякая не нацдэмаўшчына! Нацдэмаўшчына пачынаецца там i тады, калi нехта гэтую вашую натуральную цягу ськiроўвае ў iншы бок i надае ёй палiтычна-iдэялагiчны характар, а ў некаторых выпадках прост улучае яе ў сфэру шпiгунства, здрады i дывэрсыi. Хто накiроўвае i ўлучае, запытаецеся вы? Адкажу адразу - ваш Цэнтр. Дзе ён i якi ён? I вось над гэтым трэба затрымацца... Да тых пор, пакуль у Вышэйшым Пэдагагiчным Iнстытуце пэўная група студэнтаў (досыць вялiкая) толькi чытала забароненую лiтаратуру, захаплялася ёю, сябравала памiж сабой i ня думала, што яна кантррэвалюцыйная група, да тых пор гэтая група ня была небясьпечнай для нас. I мы ня лiчылi яе нацдэмаўскай групай. Але з часу, калi яе намацаў сваiмi шчупальцамi Цэнтр, калi яна сталася ўцягнутай iм у агульную арганiзацыю, яна зрабiлася небясьпечнай для нас. Вось чаму вы апынулiся тут. I тут я вам скажу адзiн сакрэт (прамоўца ўсьмiхнуўся) гэтаю начой, лiтаральна паўгадзiны таму назад, органы НКВД (прамоўца пасур'ёзьнеў) дадаткова арыштавалi сорак студэнтаў ВПI. Яны цяпер тут, разам з вамi. I ўсё гэта толькi таму, што яны ўцягнутыя, няважна - разумеюць яны гэта, цi не. Яны апынулiся ў засягу Цэнтра, i з гэтага часу перасталi быць савецкiмi студэнтамi.

Гэта адзiн бок, якi я тут хацеў адцемiць. Ёсьць яшчэ iншы, аб якiм i будзе мова... Самi па сабе вы для нас - ноль. I мы ня сталi-б з вамi вазёкацца, надаваць вам нейкае значэньне, набiваць вам цану - вы ня вартыя, кажу, усяго гэтага. Нажаль... (прамоўца затрымаўся) нажаль, запахла порахам. Мы яго ўжо чуем, хоць яшчэ й на вялiкай ад нас адлегласьцi. Вы зьяўляецеся тым порахам, на якi разьлiчвае наш вораг. Так што ўсё, што мы робiм, нi больш, нi менш санiтарнае мерапрыемства. Гэта iншая рэч, што аднаго санiтарнага мерапрыемства мала для нас i мы змушаныя часамi ўжываць больш радыкальныя сродкi... Усiх вас ня так ужо й шмат, але мы бярэм пад увагу, што ў кожнага з вас ёсьць бацькi, браты, сёстры, сваякi i разам - гэта ўжо вунь якая армiя!..

Да гэтага часу прамоўца гаварыў i не глядзеў на арыштаваных. Ягоны зрок быў ськiраваны ўвесь час на чырвонаармейцаў, што стаялi ззаду зьняволеных i былi быццам мiшэняй для прамоўцы. Цяпер прамоўца затрымаў свой зрок на зьняволеных i, перачакаўшы часiну, зноў пачаў, але ўжо зьмененым, нiжэйшым тонам.