Масей Седнев - Раман Корзюк (на белорусском языке)

- Гэта манэўры, - сьцьвердзiў сяржант. - Паводля апошняга загаду Цiмашэнкi, манэўры, баявыя дзеяньнi мусяць адбывацца дакладна так, як таго вымагала-б абстаноўка пры нападзе сапраўднага ворага.

- Гэта не манэўры, а вайна. Ня дуры галавы, - запярэчыў iншы вайсковы, што падыйшоў быў да вакна i таксама назiраў за небам з выглядам абазнанага чалавека.

Да вакна пачалi падыходзiць iншыя, стаялi натоўпам, не адыходзiлiся. Камэра прыцiхла. Разьдзялiлася ў сваiх меркаваньнях - манэўры цi вайна. Сьцьвярджаць, што вайна - рызыкоўна: можа ты хочаш яе. Лепш маўчаць, ня выказваць свае, такой цi iншай думкi. I камэра маўчала. Час ад часу - чуваць было - здрыгвалiся (цi гэта так толькi здавалася) тоўстыя мураваныя сьцены турмы.

Надыйшоў час абеду, а "баланды" ня прыносiлi, хоць i быў чуцён нейкi шорах за дзьвярыма на карыдоры, быццам там усё-ткi рыхтавалiся выдаць абед. Але дзьверы ўсё не адчынялiся i на калёсiках не ўяжджаў бак з апалонiкам для раздачы супу. Адцяжка была ненармальнай. Камэра гадала аб прычыне такой няўпраўкi.

Раман Корзюк пасьля Калымы сядзiць ужо трэйцi месяц i амаль кожную ноч яго цягаюць на допыты. Нават давалi два разы вочную стаўку, з кiм-бы вы думалi - з бацькам. Знарок гэта рабiлi, бяз дай прычыны, абы толькi квялiць, надсадзiць сэрца, зламаць, учынiць трагедыю. Бацьку прывезьлi ў менскую турму з Польшчы, з Заходняй Беларусi. Справу яго перадалi ваеннаму пракурору. Забойства сакратара райкома партыi Ленскага ад яго не адпала. Бацька сьмертнiк. Яго засудзiлi ў Заслаўi на сьмерць. Сын быў на тым судзе, падумаць толькi - за сьведку супраць бацькi. У Заслаўi Раман ня бачыў бацькi - яго судзiлi завочна. А цяпер вось зьвялi разам... даюць вочную стаўку. Можа выцерпiць душа? Мая i яго? Сутыкнуць сына з бацькам! Мучыць чалавека нямаведама за што! Невiнаватага чалавека! Для таго толькi, каб схаваць сваё, энкэвэдэўскае забойства Ленскага.

Але Раман пастанавiў выжыць. Зьбiраў сiлы. Ведаў - патрэбныя будуць для новых выпрабаваньняў. Але цi выжыве бацька? Ён ужо нядужы. Ня выцерпiць расстаньня з мацi.

Дзьверы ў камэру ўсё не адчынялiся, арыштаваных нiхто, як звычайна, не правяраў, не падлiчваў, быццам на iх забылiся, пакiнулi. Толькi здраджалi сьцены турмы - iх глухiя ўздрыгi прадвяшчалi нешта нячуванае дасюль.

У камэры згасла лямпачка, спынiлася перадача электраэнэргii. Сьцямнела быў ужо вечар. Адчынiлiся, нарэшце, дзьверы i на парозе стаў чалавек з сьвечкаю ў руках:

- Граждане, прошу соблюдать спокойствие. Ждите распоряжения.

I выйшаў. Засквiлеў зялезны засоў. Замкнулiся дзьверы, быццам назаўсёды.

Дазналiся - няма сьвятла i на двары i на вартавых вышках. Уся сыстэма не працуе.

Аж дзесьцi апоўначы зварухнулiся - як толькi ня ськiнуцца - сьцены турмы выбухнула, казалi нашыя ваенныя, бомба. Недзе зусiм блiзка, магчыма ў жаночы корпус трапiла.

- Ня можа быць. Турмаў не бамбяць, - асьмелiўся нехта запярэчыць.

- Думаеш, пашкадуюць цябе?

Тымчасам дзесьцi далей чулiся нясьцiханныя выбухi, быццам загаманiла дасюлешняя цiшыня i, ўзбунтаваная, не магла сьцiшыцца - рвалася на клочча.

У камэры ўжо нiхто не сумляваўся, што йдзе ня што iншае, як бамбёжка. Хто яе пачаў - з нiчыiх вуснаў гэтага нельга было пачуць, хоць i вядома было, хто.

Камэра чакае распараджаньня. Нiхто нiчога не гаворыць, толькi зрэдку хто кiне тое цi iншае слова, лiшняе ўжо, i яго гаворыць толькi неразумны - яно перашкаджае засяродзiцца.

Засквiлеў замок у дзьвярох - ёкнула сэрца. Распараджаньне - з рэчамi пацiху, бяз шуму, выходзiць на двор.

Вышлi. Куды нi зiрнеш - менскае неба ўсё ў агнявых сполахах.

З двара вывелi на Валадарскага. Калi выводзiлi - пабачылi: жаночы корпус увесь у друзах. На вулiцы ўжо канвой узяў вялiчэзную, на ўсю Валадарскую, калёну арыштантаў.

- Кому жизнь дорога, бросайте лишнее! - пачулася каманда, i ўвомiрг "лишнее" апынулася на асфальце. Калёна зрушылася i пайшла вулiцамi, загружанымi трамваямi, кiнутымi аўтамабiлямi. Падпарадкоўваючыся камандзе "не разговаривать", калёна iшла моўчкi, як i тыя жыхары гораду, што ўцякалi з яго з клумкамi i дзецьмi на руках. Яны асьцярожна, як вобмацкам, iшлi ў ранiшнiм змроку тратуарамi, калёна - пасярэдзiне вулiцы. Карыстаючы з абставiнаў, той-сёй вышмыгваў з яе, далучаючыся да натоўпу, зьнiкаючы ў iм, у вольнай грамадзе мянчанаў.

Ужо, як мае быць, разьвiднелася, галава калёны ўжо вырушыла з гораду, пачала, выгiнаючыся на павароце, узыходзiць на шашу, а хваста яе ўсё яшчэ ня было вiдаць, ён яшчэ боўтаўся на вулiцах прадмесьця, i каб ён ня страцiўся, не адарваўся, каб ня было разрыву, калёна, замарудзiўшы крок, спынiлася на час, пакуль хвост не падцягнецца. Стоячы ў галаве было вiдаць, наколькi калёна даўжэзная, расьцягнутая ня меней, як на кiлямэтр. Цяпер больш кампактная, калёна рушыла далей. Паабапал iшлi адзiн за адным канваiры з вiнтоўкамi за плячыма. Iхнае начальства гойсала на канёх, падавала каманду. Калёна, як сталася вядомым, iшла на Чэрвень.

Стаяла сонечная, расяная ранiца. Блiшчэла ўсё навокал. Неба схiлялася сваёю бяздоннаю блакiтнаю сiнявою.

На павароце, там, дзе шаша гнулася ў дугу, абодва канцы калёны - галава i хвост - амаль што сыходзiлiся, прамежак памiж iмi быў малы. Калёна нагадвала сабой падкову, зьлёгку выпрастаную, разагнутую. На гэтую падкову нявiдочна наляцелi нямецкiя самалёты, павiсьлi над ёй, вывучаючы яе. У калёне людзi замiтусiлiся ў страху. Скамандвалi лажыцца. Ратаваўся хто як мог - у лагчынах, у куп'i, у вялiкiх для сьцёку бэтонных трубах пад шашою, або й проста так, адкiнуўшыся наўзнач i засланяючы твар рукамi, каб ня бачыць тых самалётаў. Чатыры чалавекi - Раман бачыў - узьнялiся, пабеглi наўцёкi адкрытым полем да недалёкага ўзьлеску, але дваiх з iх на паўдарозе дагналi кулi канваiраў. Самалёты, вiдавочна, зразумеўшы, што гэта ня тая армiя, якую яны хiба спадзявалiся напаткаць, крута ўзьнялiся, iмгненна патануўшы ў глыбокiм блакiце. Падалi каманду строiцца. На шашу ўзыходзiлi расьсееныя было зьняволеныя. Раман, пакуль калёна фармавалася, абыйшоў яе з канца ў канец, шукаючы бацькi - можа-ж ён тут. Бач, колькi вывалiлi з турмы, дык ня дзiва, калi i яго зачысьцiлi. Але нiдзе ён яго не пабачыў. Калёна гатовая была да паходу, але яшчэ ня рухалася - канваiры з сабакамi аглядалi навакольле, цi не застаўся яшчэ хто ў якой купiне, ямiне цi лагчыне. Нарэшце, скранулiся. Раман апынуўся ў хвасьце калёны. Ззаду ехала нагружаная ўкоптар павозка, накрытая брэзэнтам, Раман адразу пачуў - з хлебам. За павозкай, на нейкай воддалi ад яе, iшлi тры чалавекi ў адмысловай форме, нязнанай для Рамана. Хвост калёны адставаў, яго ўвесь час падганяў канвой. Хвастом гэтым былi людзi хворыя, зьнямоглыя, кульгавыя. Яны прасiлiся на падводу, але iх ня бралi, транспарту было непрадугледжана для iх. Некаторых з iх вялi дужэйшыя за iх таварышы, падтрымлiвалi, цягнулi, каб не пакiдаць. Тым-жа, у каго ня было падтрымкi, хто адставаў, ня мог iсьцi, хто ўжо поўз на каленях, тым канваiры загадвалi адыходзiць або спаўзаць у бок, блiжэй да канавы. Канвой iх пакiдаў, але iх не пакiдалi людзi, што йшлi за павозкаю - яны стралялi iх, сьпiхваючы з дарогi. Канвой атрымаў загад не пакiдаць зьняволеных. Там, ззаду, чулася прыглушанае шпоканьне, яно наганяла сьмяротны страх на тых, хто адставаў - кожны разумеў, што гэта значыць. Той, хто мог iсьцi, сьпяшаўся прабрацца ў галаву калёны, баючыся застацца ў хвасьце. Раман таксама пайшоў наперад, прыглядаючыся, цi не напаткае дзе бацьку.