Чингиз Айтматов - Буранны паўстанак (на белорусском языке)

- Ну прабач, прабач, Казаке, - засарамацiўся Едыгей, шкадуючы, што ляпнуў лiшак.

I далей сказаў Казангап. Паводле падання, залатая матка Акмая прынесла сямёра дзетак прыплоду: чатырох матак, трох самцоў. I вось з тае пары ўсе маткi нараджаюцца светлыя, белагаловыя, усе самцы, наадварот, чорнагаловыя, а самi рудой масцi. Таму Каранар i ўдаўся такiм. Ад белагаловай маткi чорны вярблюд. Гэта першая прыкмета яго паходжання ад Акмаi, i з той пары хто ведае, колькi год прайшло, дзвесце, трыста, пяцьсот, але ў саразеках род Акмаi не згасае. I не-не ды i паявiцца такi вярблюд-сыртан, звышвярблюд, значыцца, як Буранны Каранар. А Едыгею, бадай, павязло папраўдзе. На ягонае шчасце нарадзiўся Каранар i патрапiў яму ў рукi...

А калi надышла пара нешта рабiць з Каранарам - цi звалхаць цi трымаць яго на ланцугу, таму што пачаў ён вар'явацца страшэнна, не падпускаючы да сябе людзей, збягаў, прападаў недзе па колькi сутак, - Казангап у вочы сказаў Едыгею, калi той пачаў раiцца з iм:

- Гэта справа твая. Хочаш спакойнага жыцця - звалхай. Хочаш славы - не чапай. Але тады бяры на сябе за яго адказ. Хопiць сiл i цярпення - пачакай, перабунтуе гады са тры i будзе потым за табой хадзiць.

Не стаў чапаць Едыгей Бураннага Каранара. Рукi не паднялiся. Пакiнуў яго атанам. Але здаралася - плакаў праз яго крывавымi слязьмi.

V

Цягнiкi ў гэтым краi iшлi з усходу на захад i з захаду на ўсход... А па баках ад чыгункi ў гэтым краi ляжалi вялiкiя пустэльныя прасторы - Сары-Азекi, Сярэдзiнныя землi жоўтых стэпаў. У гэтым краi любая адлегласць вымяралася ў дачыненнi да чыгункi, як ад Грынвiчскага мерыдыяна.

А цягнiкi iшлi з усходу на захад i з захаду на ўсход...

Раным-рана ўсё было гатова. Наглуха спавiтае ў густую кашму i перавязанае зверху ваўнянай тасьмой цела Казангапа з захутанай галавой паклалi ў трактарны прычэпчык, папярэдне паслаўшы на дно пiлавання, стружак i слой чыстага сена. Трэба было не вельмi што затрымлiвацца з выездам, каб да вечара, не пазней пяцi-шасцi гадзiн, паспець вярнуцца з могiльнiка. Трыццаць кiламетраў у адзiн канец ды столькi ж у другi, ды там само пахаванне - вось i атрымлiваецца, што памiнкi спраўляць давядзецца недзе толькi каля шасцi вечара. Так i выпраўлялiся ў дарогу, каб паспець з памiнкамi. I ўсё было ўжо гатова. Трымаючы на повадзе асядланага i прыбранага яшчэ з учарашняга вечара Каранара, Буранны Едыгей прыспешваў людзей. I вечна яны важдаюцца. Сам ён, хоць i не спаў усю ноч, выглядаў падцягнутым, засяроджаным, хоць i змарнеў. Чыста паголены, сiвавусы i сiвабровы Едыгей быў у лепшым сваiм убраннi - хромавых ботах, у вельветавых велiкаватых галiфэ, у чорным пiнжаку паверх белай кашулi, i на галаве святочная фуражка чыгуначнiка. На грудзях яго паблiсквалi ўсе баявыя ордэны, медалi i нават значкi ўдарнiка пяцiгодак. Усё гэта яму пасавала i надавала спаважнасцi.

На провады сабралiся ўсе баранлiнцы ад малога да вялiкага. Тоўпiлiся каля прычэпа, чакалi выезда. Жанчыны не перастаючы плакалi. Неяк само сабой выйшла, Буранны Едыгей сказаў прысутным:

- Мы зараз адпраўляемся на Ана-Бейiт, на самы пашаноўны старадаўнi могiльнiк у саразеках. Нябожчык Казангап-ата заслужыў гэтага. Ён сам завяшчаў, каб пахавалi яго там. - Едыгей задумаўся, што сказаць яшчэ, i працягваў: Значыць, скончылiся вада i соль, назначаныя яму на раду. Гэты чалавек праслужыў на нашым раз'ездзе роўна сорак чатыры гады. Можна сказаць, усё жыццё. Калi ён тут пачынаў, не было нават вадакачкi. Ваду прывозiлi ў цыстэрне на цэлы тыдзень. Тады не было снегаачышчальнiкаў i другiх машын, якiя цяпер ёсць. Не было нават такога трактара, на якiм мы цяпер вязём яго хаваць. Але ўсё роўна цягнiкi iшлi i шлях iм быў заўсёды адкрыты. Ён сумленна адслужыў свой век на Баранлы-Буранным. Ён быў добры чалавек. Вы ўсе ведаеце. А цяпер мы рушым. Усiм туды няма на чым i няма чаго ехаць. Ды i лiнiю не маем права пакiдаць. Мы паедзем туды ўшасцёх. I ўсё зробiм як належыць. А вы чакайце нас i рыхтуйцеся; як вернемся, усе збiрайцеся на памiнкi, клiчу ад iмя яго дзяцей, вось яны - сын i дачка яго...

Хоць Едыгей i не думаў, атрымаўся нiбы як маленькi жалобны мiтынг. З тым яны i рушылi. Баранлiнцы прайшлi крыху за прычэпам i засталiся кучкай за дамамi. Некаторы час чуўся яшчэ плач - то галасiлi ўслед Айзада i Укубала...

I калi сцiхлi, засталiся ззаду галашэннi i яны ўшасцёх, усё далей адыходзячы ад чыгункi, паглыбiлiся ў саразекi, Буранны Едыгей з палёгкай уздыхнуў. Цяпер яны былi самi па сабе, i ён ведаў, што трэба рабiць.

Сонца ўжо падымалася над зямлёй, шчодра i ўсцешна залiваючы святлом саразекскiя прасторы. Пакуль у стэпе яшчэ панавала прахалода i нiшто не замiнала iх руху. Звычна i недасяжна луналi ў вышынi два каршуны ды iншы раз пырхалi з-пад ног жаўранкi, збянтэжана шчабечучы i трапечучы крыльцамi. "Хутка i яны паляцяць. Разам з першым снегам збяруцца ў чароды i паляцяць", - падумаў сам сабе Едыгей, уявiўшы на iмгненне, як цярусiць снег i як у той снежнай мiльгацi адлятаюць птушкi. I зноў успомнiлася яму чамусьцi тая лiсiца сярод ночы, якая прыбягала да чыгункi. Ён нават паглядзеў употай па баках - цi не iдзе следам. I зноў падумалася яму пра вогненную ракету, што падымалася той ноччу над саразекамi. Здзiўляючыся гэтым думкам сваiм, ён усё ж прымусiў сябе забыць пра ўсё. Не пра тое трэба думаць у гэтыя хвiлiны, хоць шлях быў далёкi...

Узвышаючыся на сваiм Каранары, Буранны Едыгей ехаў уперадзе, паказваючы напрамак на Ана-Бейiт. Шырокiм, размашыстым крокам iшоў пад iм Каранар, усё больш уцягваючыся ў дарожны рытм руху. Для дасведчанага чалавека Каранар быў асаблiва прыгожым на хаду. Галава вярблюда на горда выгнутай шыi нiбы плыла над хвалямi, застаючыся амаль нерухомай, а ногi, даўжэзныя i сухажылыя, стрыглi паветра, нястомна адмерваючы крокi па зямлi. Едыгей сядзеў памiж гарбамi ёмка, зручна, упэўнена. Ён быў рады, што не трэба прыспешваць Каранара, той iшоў, лёгка i чуйна, ловячы кожнае жаданне гаспадара. Ордэны i медалi на грудзях Едыгея лёгенька пазвоньвалi на хаду i свяцiлiся ў промнях сонца. Але гэта яму не перашкаджала.

Услед за iм рухаўся трактар "Беларусь" з прычэпам. У кабiне побач з маладым трактарыстам Калiбекам сядзеў Сабiтжан. Учора ён усё ж залiшне выпiў, забаўляючы баранлiнцаў рознымi байкамi аб людзях, якiмi кiруюць па радыё, i ўсякай iншай балбатнёй, а цяпер быў пануры i маўклiвы. Галава яго кiвалася з боку на бок. Едыгей баяўся, как не разбiлiся яго акуляры. У прычэпе побач з целам Казангапа сядзеў, зажурыўшыся, муж Айзады. Ён жмурыўся на сонца i зрэдку паглядаў па баках. Гэты нiкчэмны алкаголiк трымаўся ўсё ж цяпер як чалавек. Нi кроплi не ўзяў у рот. Кiдаўся ўсюды дапамагаць, ва ўсiх справах, i пры вынасе нябожчыка асаблiва стараўся, падстаўляў плячо. Калi ж Едыгей прапанаваў яму прымасцiцца ззаду на вярблюдзе, той адмовiўся. "Не, - сказаў ён, - я буду сядзець побач з цесцем, суправаджаць яго ад пачатку да канца". Гэта i Едыгей ухвалiў i ўсе баранлiнцы. I як рушылi яны з месца, то больш за ўсiх i мацней плакаў менавiта ён, седзячы ў трактарным прычэпку, прытрымлiваючы лямцавы скрутак з целам Казангапа. "А што, раптам чалавек возьмецца за розум ды кiне пiць! Якое шчасце было б для Айзады i дзяцей".