Чингиз Айтматов - Буранны паўстанак (на белорусском языке)

- Мы ў нашай Галактыцы! Вось свецiць наш Дзяржацель! Хутка пакажацца наша планета Лясныя Грудзi! - аб'явiла жанчына-лiнгвiст.

I сапраўды, у невымернай вышынi новага Сусвету мы ўбачылi новае для нас сонца, якое называлася Дзяржацелем. Па iнтэнсiўнасцi выпраменьвання i па велiчынi сваёй Дзяржацель пераўзыходзiў Сонца. Дарэчы, гэтай якасцю свяцiла i тым, што суткi на планеце Лясныя Грудзi складаюць дваццаць восем гадзiн, мы схiльны растлумачыць шэраг геабiялагiчных адрозненняў мясцовага свету ад нашага.

Але пра ўсё гэта мы паспрабуем паведамiць у наступны раз i пасля вяртання на "Парытэт", а цяпер толькi мiмаходзь некалькi важных звестак. Планета Лясныя Грудзi з вышынi нагадвае нашу Зямлю, акружана такiмi ж атмасфернымi воблакамi. Але зблiзку, на адлегласцi пяцi-шасцi тысяч метраў ад паверхнi, - леснагрудцы спецыяльна для нас зрабiлi аглядны палёт - гэта вiдовiшча нябачанай красы: горы, хрыбты, узгоркi спрэс у ярка-зялёным убраннi, памiж iмi рэкi, моры i азёры, а ў некаторых частках планеты, больш на ўскраiнных, полюсных, велiзарныя плямы мёртвых пустынь, там стаяць пыльныя буры. Але самае большае ўражанне зрабiлi на нас гарады i пасёлкi. Гэтыя астравы канструктарскiх збудаванняў сярод леснагрудскага ландшафту сведчаць аб выключна высокiм узроўнi ўрбанiзацыi. Нават Манхатан не можа параўнацца з тым, што ўяўляе сабой горадабудаўнiцтва блакiтнавалосых насельнiкаў гэтай планеты.

Самi леснагрудцы ўяўляюць, на наш погляд, асаблiвы феномен разумных iстот у Сусвеце. Перыяд цяжарнасцi - адзiнаццаць леснагрудскiх месяцаў. Працягласць жыцця вялiкая, хаця самi яны лiчаць самай галоўнай праблемай грамадства i сэнсам iснавання - падаўжэнне жыцця. Яны жывуць у сярэднiм сто трыццаць - сто пяцьдзесят гадоў, а бывае хто дажывае i да двухсот гадоў. Насельнiцтва планеты - звыш дзесяцi мiльярдаў жыхароў.

Мы цяпер не можам хоць колькi-небудзь сiстэматызавана выкласцi ўсё, што датычыцца спосабу жыцця блакiтнавалосых i дасягненняў данай цывiлiзацыi. Таму фрагментарна паведамляем пра тое, што больш за ўсё ўразiла ў iхнiм свеце.

Яны ўмеюць здабываць энергiю - сонечную, цi, дакладней, дзяржацельную, пераўтвараючы яе ў цеплавую i электрычную з высокiм каэфiцыентам карыснага дзеяння, якi перавышае нашы гiдратэхнiчныя спосабы, а таксама, што выключна важна, яны сiнтэзуюць энергiю з рознасцi дзённых i начных тэмператур паветра.

Яны навучылiся кiраваць клiматам. Калi мы рабiлi азнаямляльны палёт над планетай, лятальны апарат асаблiвым выпраменьваннем iмгненна рассейваў воблакi i туман, дзе яны асаблiва згушчалiся. Нам стала вядома, што яны маюць спосаб уздзейнiчаць на рух паветраных мас i цячэнняў у марах i акiянах. Тым самым яны рэгулююць працэс увiльгатнення i тэмпературны рэжым на паверхнi планеты.

Але перад намi стаiць каласальная праблема, з якой, наколькi нам вядома, мы яшчэ не сутыкалiся на Зямлi. Яны не церпяць ад засухi, таму што могуць кiраваць клiматам. Яны пакуль не ведаюць дэфiцыта прадуктаў харчавання. I гэта пры такой велiзарнай колькасцi насельнiцтва, якое больш чым у два разы перавышае людскi род на Зямлi. Але значная частка планеты паступова робiцца непрыдатнай для жыцця. У такiх месцах вымiрае ўсё жывое. Гэта з'ява так званага ўнутранага высыхання. У час нашага аглядальнага палёту мы бачылi пыльныя буры ў паўднёва-ўсходняй частцы Леснагрудзii. У вынiку нейкiх грозных рэакцый у нетрах планеты - магчыма, гэта нешта падобнае нашым вулканiчным працэсам, але толькi гэта, вiдаць, нейкая форма паступовага рассеянага промневага вывяржэння - паверхневы грунт разбураецца, трацiць сваю структуру, у iм згараюць усе рэчывы, што ўтвараюць глебу. У гэтай частцы Леснагрудзii пустыня, па велiчынi як Сахара, няўхiльна наступае на жыццёвую прастору блакiтнавалосых iншапланецян. Для iх гэта самае вялiкае бедства. Яны яшчэ не навучылiся кiраваць працэсамi, што адбываюцца ў глыбiнi планеты. На барацьбу з гэтай грознай з'явай унутранага высыхання кiнуты лепшыя сiлы, велiзарныя навуковыя i матэрыяльныя сродкi. У iх галактычнай сiстэме няма месяца, але яны ведаюць пра наш Месяц i ўжо наведвалi яго. Яны мяркуюць, што на нашым Месяцы адбылося нешта падобнае. Даведаўшыся аб гэтым, мы крыху прызадумалiся - ад Месяца ж не так далёка да Зямлi. Цi гатовы мы да гэтай сустрэчы? I якiя могуць быць вынiкi як знешняга, так i ўнутранага характару? Цi не падумаюць людзi, што яны многае страцiлi ў сваiм iнтэлектуальным развiццi з-за вечных звад на Зямлi?

Цяпер у навуковых кругах Леснагрудзii вядзецца агульнапланетная дыскусiя цi нарошчваць намаганнi ў спробах разгадаць таямнiцу ўнутранага высыхання i шукаць спосабы прыпынення гэтай патэнцыяльнай катастрофы цi трэба загадзя знайсцi ў Сусвеце новую планету, якая адпавядала б iх жыццёвым патрэбам, i пачаць з часам масавае перасяленне на новае месцажыхарства з мэтай перанясення i адраджэння леснагрудскай цывiлiзацыi. Пакуль яшчэ не ясна, куды, да якой новай планеты накiраваны iх пагляды. Ва ўсякiм разе, на цяперашняй iх планеце iм можна яшчэ жыць i жыць мiльёны i мiльёны гадоў, але здаецца нават дзiўным, што яны ўжо цяпер думаюць пра такую аддаленую будучыню i ахоплены такiм iмпэтам дзейнасцi, нiбы гэтая праблема непасрэдна датычыцца цяперашняга народанасельнiцтва. Няўжо нi ў адной галаве не мiльгнула подленькая думка: "А пасля нас хоць трава не расцi"?! Нам стала сорамна, што мы самi падумалi нешта падобнае, калi даведалiся, што значная частка агульнапланетнага валавага прадукту iдзе на праграму прадухiлення ўнутранага высыхання нетраў. Яны спрабуюць устанавiць бар'ер на працягу многiх тысяч кiламетраў - па ўсёй гранiцы незаўважна паўзучай пустынi - шляхам бурэння звышглыбокiх скважын, куды заганяюць такiя нейтралiзуючыя, доўгачасовага дзеяння рэчывы, якiя, як мяркуюць яны, будуць аказваць патрэбнае ўздзеянне на ўнутрыядзерныя рэакцыi планеты.

Вядома, у iх ёсць i павiнны быць праблемы грамадскага быцця, тое, чым адвечна мучыцца розум, - праблемы маральныя i iнтэлектуальныя. Вiдавочна, не так проста працякае сумеснае жыццё больш дзесяцi мiльярдаў жыхароў, якога б дабрабыту яны нi дасягнулi. Але самае дзiўнае пры гэтым - яны не ведаюць дзяржавы як такой, не ведаюць зброi, не ведаюць, што такое вайна. Нам цяжка сказаць - магчыма, у гiстарычным мiнулым былi ў iх i войны, i дзяржавы, i грошы, i ўсе адпаведныя таму катэгорыi грамадскiх адносiн, але на даным этапе яны нават не ўяўляюць аб такiх iнстытутах насiлля, як дзяржава, i такiх формах барацьбы, як - вайна. Калi давядзецца растлумачваць сэнс, сутнасць нашых бясконцых на зямлi войн, цi не здасца гэта iм бязглуздым цi, больш таго, бяссэнсавым i варварскiм вырашэннем пытанняў?

Усё iх жыццё арганiзавана на зусiм iншых пачатках, не зусiм зразумелых i не зусiм даступных нам па прычыне нашага зямнога стэрэатыпу мыслення.

Яны дасягнулi такога ўзроўню калектыўнай планетарнай свядомасцi, якая катэгарычна выключае вайну ў якасцi спосаба барацьбы, што застаецца толькi думаць, што, зусiм магчыма, гэта форма цывiлiзацыi ёсць найбольш перадавая ў межах усёй мыслiмай прасторы ў сусветным асяроддзi. Магчыма, яны дасягнулi той ступенi навуковага развiцця, калi гуманiзацыя часу i бязмежжа становiцца галоўным сэнсам жыццядзейнасцi разумных iстот i тым самым працягам эвалюцыi свету ў яе новай, вышэйшай, бясконцай фазе.